کاهش سطح زیرکشت، نجات بخش دریاچه ارومیه

به گزارش ایرنا، بدون شک خشک شدن دریاچه ارومیه و کاهش چشمگیر وسعت آن از مهم ترین چالش های اجتماعی و زیست محیطی ایران در ۱۷ سال گذشته محسوب می شود که از متغیرهای متفاوتی مانند ساخت بی رویه سدها، حفر پرتعداد چاه های مجاز، غیرمجاز و افزایش سطح کشت حوضه آبریز متاثر بود

در شرایطی که بنا بر آمار، ارتفاع آب دریاچه ارومیه در اوایل دهه ۱۳۸۰ به ۱۲۷۸ متر می رسید، به مرور تحت تأثیرعوامل فوق الذکر و در نهایت بی‌توجهی به معضلات، در ۱۲ سال حدود ۸ متر از ارتفاع آن کاسته و بخش جنوبی دریاچه خشک شد.

همان گونه که گفته شد هر چند در تبیین دلایل حشک شدن دریاچه ارومیه به عوامل مختلی مانند کاهش ورودی آب به این پهنه آبی به دلیل ساخت ۲۰ سد بر روی رودخانه های حوضه آبریز و وجود بیش از ۳۰ هزار حلقه چاه در آن اشاره می شود، اما کارشناسان از کاهش سطح زیر کشت پیرامون دریاچه به عنوان یکی از ضرورت های احیا سخن می گویند.
از این منظر افزایش سطح زیر کشت حوضه دریاچه ارومیه در دو بخش باغی و مزرعه در سال های قبل یکی از دلایل مهم تاثیرگذار بر تشدید روند خشک شدن این پهنه آبی محسوب می شود که باید راهکاری برای ان اندیشید.

البته کاهش سطح زیر کشت و استفاده از الگوی کشت کم آب اتفاق جدیدی نیست و پیشینیان محل از روی تجربه به درستی دریافته بودند که بقای دریاچه ارومیه در گروی کاشت محصولات کم آب بر است و به همین دلیل نیز در قدیم کشت تنباکو و انگور که در مقایسه با سیب و چغندر مصرف آب کمتری دارند، در پیرامون این پهنه آبی رواج داشت.

از سوی دیگر درک ضرورت کاهش سطح کشت به عنوان یکی از متغیرهای تاثیرگذار در احیای دریاچه ارومیه از ابتدای روی کارآمدن دولت تدبیر و امید و تشکیل «ستاد احیای دریاچه ارومیه» مدنظر بوده است، به گونه ای که داود رضا عرب، سخنگوی اسبق ستاد احیای دریاچه ارومیه، در سال ۱۳۹۳ از برنامه این نهاد برای کاهش ۴۰ درصدی سطح زیرکشت در حوضه آبریز این پهنه آبی خبر داده بود؛ اتفاقی که به نظر می رسد به دلیل ضعف در جلب مشارکت جوامع محلی تاکنون میسر نشده است.

دانشیار گروه مدیریت محیط زیست واحد علوم و تحقیقات با تاکید بر ضرورت جلب مشارکت مردمی برای احیای دریاچه ارومیه، ساخت بیش از ۲۰ سد و افزایش سطح زیرکشت را مهم‌ترین عوامل خشک شدن این دریاچه برشمرد.

دکتر رضا ارجمندی با بیان این که ادامه وضعیت فعلی دریاچه ارومیه منجر به فاجعه زیست‌محیطی خواهد شد، گفت: تغییر الگوی کشت و افزایش سطح زیرکشت زراعی و باغی نیز دلیل دیگری در کاهش میزان آب ورودی به دریاچه ارومیه است.

وی اظهار داشت: جایگزینی محصولات زراعی و باغی کم‌آب‌بَر نظیر انگور، گندم و جو با محصولات پرآب‌بَر مانند سیب، گلابی، گیلاس، ذرت و چغندرقند که تا چهار برابر نیازمند آبیاری بیشتر هستند، در تثبیت و احیای وضعیت دریاچه ارومیه بسیار تاثیرگذار است.

ارجمندی تشریح کرد: افزایش سطح زیرکشت از ۱۵۰ هزار هکتار به حدود ۴۵۰ هزار هکتار در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، بدون شک باعث کاهش حقابه (سهم آب ورودی) دریاچه ارومیه شده است.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار آذربایجان‌شرقی نیز گفت: جلوگیری از افزایش سطح زیر کشت و کاهش مصرف آب در حوضه دریاچه ارومیه فرهنگ سازی لازم دارد.

جواد رحمتی اظهار داشت: بر این اساس فرهنگ سازی برای جلوگیری از گسترش سطح زیر کشت در حوضه دریاچه ارومیه نیازمند اتخاذ رویکرد همه جانبه است.

وی افزود: به‌رغم تصمیم های گرفته شده برای بهبود مصرف آب از طریق توسعه سامانه های آبیاری زیر فشار، در برخی مناطق سطح زیر کشت در حوضه آبریز افزایش یافته است.

وی ادامه داد: برای رفع این مشکل نیازمند اتخاذ یک رویکرد همه‌جانبه هستیم که بتواند با کارکردهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و محیط زیست برای توسعه پایدار در جوامع انسانی حوضه آبریز اثرگذار باشد و مانع توسعه سطح کشت در این مناطق شود.

جواد رحمتی افزود:‌ توسعه پایدار با توجه به موضوع های اجتماعی و اقتصادی در کنار مدیریت محیط زیست امکان پذیر است.

رییس دانشگاه آزاد اسلامی آذربایجان شرقی نیز گفت: با بهره‌گیری از ظرفیت استادان و دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی وضعیت دریاچه ارومیه را بهبود می‌بخشیم.

عزیز جوانپور در خصوص اقدامات انجام گرفته در این مرکز دانشگاهی برای احیای دریاچه ارومیه اظهار داشت: مرکز تحقیقات مدیریت توسعه پایدار حوضه آبریز دریاچه ارومیه دانشگاه آزاد اسلامی برای رفع بحران‌های زیست محیطی در سطح حوضه آبریز این دریاچه و برای کمک به بهبود وضعیت محیط زیست اجتماعی، اقتصادی، اکولوژیکی و رسیدن به توسعه پایدار در حوضه آبریز را‌ه‌اندازی شده است.

جوانپور با بیان اینکه بهره‌گیری اثربخش از ظرفیت استادان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی استان و کشور در حوزه محیط زیست و توسعه پایدار از دیگر اهداف تأسیس این مرکز است، گفت: این مرکز مجری طرح نظام موضوع های منظومه علمی مدیریت، مهندسی محیط زیست و توسعه پایدار حوضه آبریز دریاچه ارومیه است.
وی تأکید کرد: هدف این مجموعه، ایجاد ساختار پژوهش اثرگذار یکپارچه شبکه‌ای(پایش) در خصوص محیط زیست و توسعه پایدار و دریاچه ارومیه و بسترسازی برای استقرار سامانه مدیریت یکپارچه توسعه پایدار در حوضه آبریز است.

معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی نیز گفت: مهم ترین مشکل اتلاف منابع آب و توسعه سطح زیر کشت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، حقوقی است.
میرمحسن حسینی قمی افزود: در مواقع وجود آب مازاد در زمین های کشاورزی، مدیریت آب انجام نمی شود و کشاورزان درصدد توسعه اراضی در اختیار خود برمی آیند.

وی ادامه داد: بدیهی است که اعمال قانون توسط سازمان آب منطقه ای آذربایجان شرقی با کمک تشکیلات قضایی برای جلوگیری از بهره برداری غیرمجاز و بی رویه منابع آب در هر دو بخش زیرزمینی و روان آب ها نیز در کاهش سطح زیر کشت در حوضه آبریز دریاچه نقش اساسی دارد.

معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی تاکید کرد: از سوی دیگر جهاد کشاورزی نیز باید با نظارت دقیق و پیگیرانه از تبدیل اراضی دیم به آبی جلوگیری کند.
وی ادامه داد: در کنار همه اینها معیشت جایگزین نیز باید برای ترغیب کشاورزان به کاهش سطح زیر کشت و آب مصرفی تعریف وعملیاتی شود.

رییس مرکز تحقیقات مدیریت یکپارچه توسعه پایدار در حوضه آبریز دریاچه ارومیه نیز گفت: آموزش شهروندان و جلب مشارکت عمومی لازم است اما خشکی دریاچه ارومیه علل مختلفی دارد که کشاورزان و مردم باید آن را بدانند و تکرار نکنند.

محمدابراهیم رمضانی با بیان اینکه ارتقای سطح آگاهی نهادهای مرتبط با احیای دریاچه ارومیه، موثرتر از ساکنان حوضه آبریز آن است، اظهار داشت: البته سازمان های مرتبط با احیای دریاچه ارومیه باید مبانی کاربردی و علمی داشته باشند و راهبرد مشخصی تعیین شود.

وی همچنین تاکید کرد: برای حفاظت از منابع آب و اصلاح الگوی مصرف باید راهبردی تعیین شود که نه تنها با منافع و معیشت مردم منطقه تضاد نداشته باشد، بلکه باید منافع مشترک نیز تعریف شود تا طرح های احیا در حوضه دریاچه ارومیه پیشرفت داشته باشند.

وی گفت: کشاورزان در مورد کشت جایگزین باید توجیه شوند و بدانند که به درآمد آنها لطمه ای نخواهد خورد.

رمضانی بیان کرد: ۹۰ درصد گروه های هدف آموزشی کشاورزان هستند که بیشترین مصرف آب را دارند بر این اساس آنها باید آموزش های درست بهره برداری از منابع آب را فرا بگیرند.

وی همچنین تاکید کرد: برای احیای دریاچه همچنین مدیریت یکپارچه توسعه پایدار ضرورت دارد تا اقدامات دقیق، هماهنگ، علمی و درست پیش برود.
ایرنا