میراث گذشتگان را قدر بدانیم

به گزارش آذر صبح ، دهم اردیبهشت ماه امسال بود که ایرج شهین باهر، شهردار تبریز، در بازدید از خانه ‘ارفع الملک جلیلی’، اعلام کرد ‘این نهاد در راستای عمل به وظیفه خود مبنی بر حفظ و حراست از میراث گذشتگان، خانه تاریخی و قدیمی ارفع الملک جلیلی را خریداری و احیا می کند’.

شهین باهر در آن زمان گفت: هم نام و یاد ارفع الملک جلیلی و هم خود بنا و فضای آن به گونه ای است که وظیفه خود می دانیم نسبت به حفظ و حتی احیای آن اقدام کنیم.

وی افزود: با توجه به آمادگی مالک، به زودی ضمن توافق با وی، نسبت به تملک، بازسازی و احیای این خانه تاریخی اقدام خواهد شد.

حال با گذشت هشت ماه از آن تاریخ، خانه ‘بانی عمارت ساعت’ تبریز و شهردار خوشنام این کهن شهر، با مشکل خرابی و ریزش سقف و تخریب دیوارهای کاهگلی مواجه است و انتشار تصاویر و خبرهای مربوط این اتفاق، دل دوستداران و حامیان میراث فرهنگی را به درد آورده است.

هر چند خانه تاریخی ‘ارفع الملک جلیلی’، یکی از صدها خانه تاریخی به یادگار مانده از ‘تبریز قدیم’ است که به دلیل کمبود بودجه نهادهای مسوول در معرض ویرانی و نابودی می باشد، اما این سوال نیز مطرح است که وظیفه مالکان این قبیل بناهای قدیمی در حفظ و نگهداری آنها چیست؟

آیا تلاش برای حفظ و نگهداری از خانه های تاریخی تبریز که شمار آنها تا ۲ دهه قبل به بیش از یک هزار باب می رسید و امروز به زیر ۵۰۰ باب کاهش یافته است، تنها در حیطه اختیارات و وظایف نهادهای مسوول مانند میراث فرهنگی و شهرداری است و یا اینکه مالکان آنها نیز به عنوان یک شهروند و بر مبنای نظریه ‘مسوولیت اجتماعی’ در این راه وظیفه خطیری بر دوش دارند.

متاسفانه تجربه سال های گذشته نشان داده است که اغلب مالکان خانه های تاریخی تبریز نه تنها نسبت به حفظ و صیانت از این یادگارهای آباء و اجدادی در خود احساس مسوولیت نمی کنند، بلکه برای خارج کردن آنها از شمول آثار تاریخی و میراثی و نیز فروش به قیمت بالا در قالب تفکیک بنا به قطعه های متعدد یا ساخت و ساز مشارکتی، در موارد زیادی آب به پی این گونه بناها بسته اند.

حال به نظر می رسد که خانه تاریخی ‘ارفع الملک جلیلی’ نیز به این سرنوشت دچار شده است و مالک این بنای زیبا که به دلیل ماهیت تاریخی آن در اصل نه به یک نفر، بلکه به همه شهر تبریز متعلق است، وظیفه خطیر خود به عنوان جزیی از شهروندان تبریز را فراموش کرده و برای حفظ بنا حاضر به هیچ گونه گذشتی نیست.

نگرانی از بابت تخریب خانه تاریخی ‘ارفع الملک جلیلی’ زمانی دوچندان می شود که شنیده ها حاکی از مراجعه مالک بنا به شهرداری منطقه برای خراب کردن آن و بلندمرتبه سازی در جای آن حکایت دارد.

از سوی دیگر نباید این نکته را نیز نادیده انگاشت که شهرداری تبریز در ۲ دوره قبلی مدیریت شهری به خرید و بازسازی خانه های تاریخی ‘علی مسیو’، ‘ختائی’ و ‘نیکدل’ اقدام کرده و جا دارد که در این دوره نیز اقدامات مشابهی انجام گیرد.

** شهردار تبریز: روی قول خود هستیم

شهردار تبریز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به وعده اش مبنی بر حفظ و مرمت خانه تاریخی ‘ارفع الملک جلیلی’ در ابتدای سال جاری گفت: ما سر قول خود هستیم، اما مالک بنا، قیمت کارشناسی را نمی پذیرد و سه برابر آن پول می خواهد.

ایرج شهین باهر افزود: همان زمان، رایزنی با مالک خانه ‘ارفع الملک’ را برای خرید و مرمت این بنای تاریخی آغاز کردیم، اما ابزار قانونی برای الزام مالک به فروش بنا در اختیار نداریم و مبلغ درخواستی وی نیز خارج از توان شهرداری و غیرمنطقی است.

وی اضافه کرد: چون در تملک خانه تاریخی ‘ارفع الملک’، رضایت مالک شرط است و نمی توانیم مشکل را با استناد به مواد هشت و ۹ قوانین شهرداری و با کمک دادگستری حل کنیم، تلاش مان برای احیا و مرمت این اثر بی نتیجه مانده است.

شهردار تبریز گفت: مالک بنا از وضعیت پیش آمده سوء استفاده می کند و در این شرایط، وظیفه داره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است که وارد موضوع شود و با ابلاغ الزامات قانونی به مالک بنا، وی را به نگهداری ساختمان ملزم کند.

** سردر و جداره خانه ‘ارفع الملک جلیلی’ ثبت ملی است

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی نیز در گفت و گو با ایرنا با اشاره به اینکه جداره و سر در خانه ‘ارفع الملک جلیلی’ در فهرست آثار ملی ثبت شده است، گفت: این اثر متعلق به تبریز و همه شهروندان آن است و ضرورت دارد که مرمت و بازسازی شود.

مرتضی آبدار افزود: شهرداری تبریز می تواند از بودجه خرید ابنیه تاریخی در بودجه سال جاری خود نسبت به خرید خانه ‘ارفع الملک جلیلی’ اقدام کند و اگر بودجه کافی برای این منظور نداشته باشد، می تواند با همکاری میراث فرهنگی، حداقل جداره و بدنه آن را مرمت کند تا بنا از خطر ریزش و نابودی نجات یابد.

وی اضافه کرد: شهرداری تبریز همچنین با در نظر گرفتن ثبت ملی سردر و جداره این خانه تاریخی باید مراقبت کند که هیچ گونه پروانه ای برای تخریب و بلندمرتبه سازی آن صادر نکند.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی با اشاره به خرید چندین خانه تاریخی توسط مدیریت شهری در دوره های قبلی تاکید کرد: مالک خانه ‘ارفع الملک جلیلی’ نیز باید با احساس مسوولیت برای حفظ و نگهداری این بنای تاریخی، نسبت به مرمت و احیا و تعریف کاربری عمومی برای آن اقدام کند.

** خانه ارفع الملک جلیلی از نمادهای تاریخی تبریز است

پژوهشگر تاریخ تبریز نیز با بیان اینکه خانه تاریخی ‘ارفع الملک جلیلی’ از نمادهای معماری و هویتی تبریز محسوب می شود، به ایرنا گفت: این بنای تاریخی زیبا و دیدنی در محله تاریخی ‘منصور’ تبریز و در تقاطع خیایان شهیدبهشتی با کوچه ‘میرزا رضا دالانی’ واقع شده و از نمادهای هویتی این کهن شهر محسوب می شود.

کریم میمنت نژاد افزود: این ساختمان علاوه بر زیبایی بصری و معماری و قدمت تاریخی، به دلیل انتساب به یکی از خوشنام ترین شهرداران تبریز، برای مردم این شهر و دوستداران میراث فرهنگی حایز اهمیت فراوان است و ضرورت دارد که تملک و بازسازی شود.

وی تشریح کرد: در تبیین اهمیت این بنا و مالک نخست آن همین بس که نام کوی بزرگی را به نام او (میرزا رضا دالانی) نامگذاری کرده اند.
وی ادامه داد: ما اگر امروز نام بزرگان مان و آثار آنها را گرامی نداریم، آیندگان نیز همین رفتار را با ما خواهند داشت و این بدعت ناپسند، ضربه سنگینی به تاریخ، میراث و شخصیت های بزرگ ما خواهد زد و ما را از درون تهی خواهد کرد.
پژوهشگر تاریخ تبریز تاکید کرد: صیانت از میراث تاریخی و فرهنگی از قبیل خانه ‘ارفع الملک جلیلی’، احترام به تاریخ کشورمان و تلاش هایی است که برای عمران و آبادی آن تقبل و تحمل شده است و باید با تملک و احیای این گونه بناها، قدردان درگذشتگان و کوشندگان قدیم باشیم.

حسین قلی جلیلی، معروف به ‘ارفع‌ الملک’، بانی عمارت ‘ساعت’ تبریز و خانه زیبای خود، در تبریز متولد شد اما اطلاعی از تاریخ آغاز حیات وی در دست نیست.
وی در مرداد ماه ۱۳۱۳ شمسی همزمان با وقوع سیل ویرانگر به ‌عنوان شهردار تبریز انتخاب شد و با ساخت مسیل مهرانه رود، تبریز را برای همیشه از تهدید سیل نجات داد.
جلیلی همچنین به‌ عنوان بانی عمارت میدان ساعت یا شهرداری نیز شناخته شده و نکته جالب اینجاست که این عمارت ارزشمند با صرفه‌جویی از اعتبار پروژه مهرانه‌رود و با مبلغی در حدود ۱۲۵ هزار تومان احداث شد.

وی با هزینه شخصی خود از انگلستان ساعتی خریداری کرد و آن را بر بالای برج عمارت ساعت نصب کرد.

ارفع‌ الملک دو مرتبه در سال‌های ۱۲۹۷ و ۱۳۱۳ به ریاست بلدیه تبریز انتخاب شد و خدمات ماندگار و قابل توجهی انجام داد و در دوران مشروطیت به صف مشروطه‌خواهان پیوست.

تأسیس دارالتربیه و دارالمجانین از دیگر کارهای عام‌المنفعه و خیرخواهانه وی بود که کودکان بی‌سرپرست و افراد دارای معلولیت ذهنی را در زیر سقف آن پناه داد.
جلیلی در سال ۱۳۱۸ هجری‌شمسی چشم از جهان فروبست و پس از مراسم تشییع طبق وصیت خود، پیکر وی به کربلا منتقل و در جوار بارگاه حضرت امام حسین(ع) به خاک سپرده شد./ایرنا