آزادی و جوانان؛ تأملی بر نکات کلیدی بیانیه راهبردی رهبری

بزرگنمایی تصویر

به گزارش آذر صبح، مهرداد خدیر در عصر ایران نوشت: بیانیۀ راهبردی رهبری در آغاز چهل و یکمین سال پیروزی انقلاب اسلامی ایران، حاوی نکات فراوانی است اما برای این نویسنده بیش از همه ۹ بار اشاره به واژه «آزادی» یا «آزاد» در این متن اهمیت دارد و در شگفتم که چرا غالب رسانه های مکتوب از این بخش غفلت کردند.

کافی است در ادبیات اصول گرایی که بیشترین داعیه را در ترویج گفتمان رهبری دارند و در دو دهۀ اخیر تأمل کنیم تا دریابیم شماری از چهره های شاخص آنان، حتی در لفظ هم از این اصطلاح پرهیز می کنند. بگذریم از این که گاه در مذمت آن سخن می گویند.

در این متن اما واژه «آزادی» مقدم بر اخلاق، معنویت، عدالت، استقلال، عزت، عقلانیت و برادری آمده و شاید گفته شود این مفاهیم به ترتیب اولویت و اهمیت چیده نشده اند.

تعبیر «آزادی اجتماعی» هم به نظر تازه می آید و این تعریف برای آن ارایه شده است: «حق تصمیم گیری و عمل کردن و اندیشیدن برای همه افراد جامعه».

ممکن است برخی بر این نویسنده خرده بگیرند که در عمل هم این اتفاق می افتد یا نه اما در نظر داشته باشید وقتی در عالی ترین سطح تأکید می شود برهمین پایه و از این پس می توان پاره ای از رویکردها -فی المثل نظارت استصوابی در انتخابات- را ارزیابی کرد و از شورای نگهبان پرسید آیا حق تصمیم گیری و عمل کردن (انتخاب گزینه مورد نظر) سلب یا محدود نشده است؟

در بندی دیگر بر «مشارکت مردمی در موضوعات سیاسی به ویژه انتخابات» تأکید شده و پرسش پیش‌گفته از نهاد ناظر بر انتخابات را بر این اساس هم می توان تکرار کرد.

باز به «آزادی» باز می‌گردم. چندی است که در ستایش آزادی از زبان چهره های شاخص اصول گرایی خاصه بخش رادیکال آن نمی شنویم و اگر همراه طعن و لعن نباشد با تفاسیری از این دست است که مراد، «آزادی از» قیود فرهنگ غربی یا دنیای مادی است نه آن «آزادی» که با انقلاب فرانسه وارد ادبیات سیاسی جهان شد و یکی از سه شعار اصلی انقلاب اسلامی در ایران بود.

خوش‌بختانه در این متن تعریف پیش گفته از«آزادی» ارایه شده و جای تفسیر باقی نگذاشته است. از آزادی از تحمیل و زورگویی قدرت های سلطه گر جهان نیز البته سخن گفته شده اما به آن بسنده نشده و به «آزادی اجتماعی» به شرحی که آمد نیز پرداخته اند. یگانه قیدی که آمده این است که این آزادی نباید در تقابل با اخلاق، قانون، ارزش های الهی و حقوق عمومی باشد و این چهار نیز به شکلی در قانون اساسی آمده و فراتر از برخی دایره های تنگ است که در برخی گفتارها و تحلیل ها به تکرار خوانده یا شنیده بودیم.

به همین خاطر انتظار زیادی نیست که صدا وسیما به قرائت متن بسنده نکند و پرداختن به مقولۀ آزادی و مشخصا «آزادی اجتماعی» را نصب العین خود قرار دهد.

از کلمات بسیار تکرار شدۀ دیگر در این متن البته «جوانان» است و جای شگفتی هم ندارد چون خطاب اصلی آن نیز جوانان اند.

اشاره به جمعیت جوان و در واقع متولدین بعد از انقلاب با عدد و رقم اما تازه است: «‌۳۶ میلیون نفر در سنین میانۀ ۱۵ تا ۴۰ سالگی اند.»

یعنی به اندازه کل جمعیت ایران در زمان انقلاب ۵۷ جمعیت متولد بعد از انقلاب در سن تصمیم‌گیری و انتخاب داریم و اگر در نظر بگیریم بخشی از جمعیتی که انقلاب اسلامی را درک کردند در طول این ۴۰ سال از دنیا رفته‌اند و به آن ۳۶ میلیون نفر جمعیت زیر ۱۵ سال را نیز اضافه کنیم به این نتیجه می رسیم که اکثریت جمعیت کنونی کشور یا در زمان انقلاب، نبوده اند یا کودک بوده اند و بی سبب نیست که رسانه های ماهواره ای فارسی زبان امسال این همه به پخش مستندهای انقلاب اهتمام نشان دادند.

نسلی پای این برنامه ها نشست که انقلاب را ندیده بود و تنها در کتاب های درسی برای اخذ نمره خوانده بود و از صدا و سیما هم چنین فیلم هایی پخش نشده بود و حالا با این تصاویر روبه رو شده اند.

سرمایه گذاری اصلی بر روی این جمعیت عظیم است که بخشی از آن همان جوانان انقلابی اند که ستایش می شوند و بخش دیگر جوانانی که به سبک زندگی متفاوتی ابراز علاقه می کنند و الزاما هم تضادی با حاکمیت سیاسی ندارند ولی جلوه های مورد انتظار را رعایت نمی کنند.

این که آیت‌الله خامنه‌ای این جمعیت جوان را تفکیک نکرده و از «کُل»ی به نام ۳۶ میلیون ایرانی ۱۵ تا ۴۰ ساله و مشخصا ۱۴ میلیون تحصیل کرده یاد کرده اند و برای واژۀ جوان، صفات و قیود دیگر نیاورده اند قابل توجه است:

«باید با همت و هوشیاری و سرعت عمل و ابتکار شما جوانان طی شود. مدیران جوان، کارگزاران جوان، اندیشمندان جوان و فعالان جوان شانه های خود را زیر بار مسؤولیت دهند». شاید گفته شود در ادامه «نگاه انقلابی و روحیه جهادی» آمده است. آری، اما مخاطبان کلیت جوانان هستند.

کوتاه این که جامعه را چند پاره نکنیم و به تنوع و رقابت بها دهیم. مراد ثقفی – متفکر معاصر- در گفت و گویی که به تازگی از او منتشر شده می گوید: هیچ انقلابی علیه یک جمهوری شکل نمی گیرد.

هر چه دُز جمهوریت بالا رود دوام نظام هم تضمین می شود و هر چه از غلظت جمهوریت با تشدید نظارت استصوابی یا کاهش آزادی کاسته شود تهدیدات جدی تر می شوند.

هر که می تواند حسب سلیقه و علاقه خود پیام مورد نظر را از این بیانیه برداشت کند و معلوم است که وجوه انقلابی و سازش ناپذیری آن می چربد اما به عنوان یک ناظر حق دارم بیش از مفاهیم دیگر مجذوب «آزادی» شوم و به استناد آن مطالبه کنیم.

ممکن است برخی در انتقاد به عرصه های واقعی اشاره کنند. این گفتار اما نه کلیشه ای است نه رسمی و نه یک سویه. نه سفارشی.  تنها برای این یادآوری است که کافی است ادبیات این متن با ادبیات برخی از مدعی ترین مدعیان پیروی از رهبری مقایسه شود تا بدانیم اشاره و یادآوری برخی مفاهیم تا چه اندازه اهمیت دارد و قابل ارجاع است.

یادمان باشد یکی از موانع گفت و گوهای انتقادی میان بخش های اصلی و رسمی قدرت با منتقدان در سال های اخیر ادبیات متفاوت بوده حال آن که برخی مفاهیم مشترک، مجال گفت و گو می دهد و ما بیش از هر مقوله دیگر به گفت و گو نیاز داریم.