همه چیز درباره گسل‌های موجود در آذربایجان‌شرقی

بزرگنمایی تصویر

به گزارش آذر صبح، “بهزاد زمانی” اظهار کرد: استان­‌های آذربایجان­ شرقی و اردبیل از نظر موقعیت تکتونیکی، در شرق دریاچه ارومیه با ارتفاع متوسط بیش از دو هزار متر از سطح این دریاچه، یک فلات را تشکیل می‌­دهند که به آن “فلات آذربایجان­ شرقی” می­‌گوییم.

وی ادامه داد: محدوده­ ی این فلات به غیر از مرزهای استانی بوده و در واقع بین افتادگی دریای خزر در شرق و افتادگی دریاچه ارومیه در غرب و از طرف دیگر در جنوب قفقاز کوچک قرار گرفته که از سمت جنوب نیز از طریق مرز گسلی “گسل شمال تبریز” با ایران مرکزی و یا به عبارت دیگر از فروافتادگی شمال زنجان فاصله پیدا کرده است.

وی افزود: بعضی از محققین، نام “میکروپلیت” را به آذربایجان داده­اند، در حالی­که آن خصوصیات میکروپلیتی را ندارد؛ ما میکروپلیت را به­عنوان قطعه کوچکی می­شناسیم که در مرزهای آن زلزله اتفاق می­افتد اما در داخل آن انتظار رویداد زلزله را نداریم.

وی در این خصوص تأکید کرد: در حالی که در فلات آذربایجان این چنین نبوده و در داخل آن زلزله‌­های متعددی رخ می­دهد، از جمله­ آن زلزله اهر و ورزقان است که در بخش مرکزی این فلات اتفاق افتاده بود؛ به همین دلیل بهتر است که نام فلات را برای این محدوده استفاده کنیم.

زمانی اضافه کرد: این فلات با چهار گسل مهم و بزرگ که از نوع گسل­های امتدادلغز هستند، از جمله در بخش شمال با گسل ارس، در شرق با گسل آستارا- اردبیل، در جنوب و غرب با گسل تبریز و در جنوب و جنوب­شرق با گسل فیروزآباد یا “گسل میانه- اردبیل” مشخص شده­ است.

به گفته وی این چهار گسل یک بلوک لوزی شکل را به وجود می­آورند که در داخل آن، فلات آذربایجان ­شرقی قرار گرفته است؛ این گسل­ها فعال، جوان و زلزله­ زا هستند، به­ طوری که در تاریخ نوشته شده در مدت ۱۵۰۰ سال بعد از اسلام، زلزله­ های متعددی از آن ثبت شده است.

وی با اشاره به اینکه بعضی از گسل­ ها مانند گسل­ های تبریز، میانه-اردبیل و آستارا-اردبیل، زلزله­ های ثبت شده دستگاهی نیز دارند، یادآور شد: توان لرزه­ زایی این چهار گسل زیاد بوده به­ طوری که زلزله­ بزرگ سال ۱۹۹۵ میلادی در اردبیل منسوب به گسل میانه-اردبیل است.

وی همچنین افزود: سه زلزله ثبت شده با بزرگی پنج تا شش ریشتر برای گسل اردبیل-آستارا داریم. یک زلزله دستگاهی نیز با بزرگی ۵٫۳ و همچنین ۱۲ زلزله تاریخی با بزرگی ۶٫۵ تا ۷٫۵ برای گسل تبریز در تاریخ ذکر شده ­اند.

دانشیار تکتونیک دانشگاه تبریز با بیان اینکه در مورد گسل ارس زلزله دستگاهی ثبت شده بزرگ وجود ندارد و زلزه­های تاریخی آن نیز به دلیل فاصله گسل از شهرهای بزرگ گزارش نشده است، اظهار کرد: بر اساس مطالعاتی که سه سال پیش در قالب یک پایان­نامه و دو مقاله در رابطه با این گسل انجام داده­ایم و همچنین با توجه به نشانه‌های مورفوتکتونیکی آن، گسل ارس یک گسل جوان و فعال محسوب می­شود.

وی اضافه کرد: علاوه بر این گسل ­ها که بخش ­های مرزی فلات آذربایجان­ شرقی را تشکیل داده ­اند، گسل­ های دیگری نیز در بخش داخلی فلات وجود دارند.

وی در این خصوص ادامه داد: از جمله این گسل­ ها در بخش جنوبی، گسل­ های شمال و جنوب بزقوش است که مرزهای رشته ­کوه­ های بزقوش را تشکیل می­دهند؛ این دو گسل از جمله گسل­ های فعال داخل فلات محسوب می‌شوند.

 زمانی افزود: بعضی از محققان معتقدند که گسل جنوب بزقوش، ادامه شرقی گسل تبریز است که به گسل بناروان در شمال میانه منتهی می­شود؛ این گسل از گسل­های فعال و مهم در این بخش بوده و در فاصله حدود ۱۵ کیلومتری شمال شهر میانه قرار گرفته است و طول حدود ۴۰ کیلومتر دارد.

وی ادامه داد: گسل شمال بزقوش نیز در فاصله تقریبی ۱۵ کیلومتری جنوب شهر سراب قرار گرفته و مرز دامنه شمالی رشته کوه بزقوش با دشت سراب را به­وجود آورده است.

وی اظهار کرد: مطالعات دو سال گذشته حاکی از فعال و جوان بودن هر دوی این گسل­ ها بوده به طوری که بعضی از زلزله ­های تاریخی نیز به این گسل ­ها نسبت داده شده ­اند.

وی همچنین با تأکید بر چند شاخه فرعی و موازی گسل شمال بزقوش در شمال­شرق شهر تبریز، در مجاورت شهرهای مهربان و شربیان، گفت: این­ها از جمله گسل­ هایی هستند که با سیستم راندگی متأثر از گسل تبریز و گسل شمال بزقوش هرازگاهی حرکت داشته و موجب ایجاد زلزله­ هایی با بزرگای در حد چهار تا ۵٫۵ می ­شوند.

زمانی اضافه کرد: رو به شمال در بخش ­های میانی فلات در دامنه شمالی گردنه گویجه ­بل، گسل راندگی جنوب اهر قرار دارد که کنگلومرای پلیستوسن را بر روی شیل­های کرتاسه رانده که به وضوح قابل تشخیص است و از جمله دیگر گسل­ های جوان و فعال محسوب می‌­شود.

وی ادامه داد: این گسل در سال ۱۳۸۹ شناسایی و مطالعه شده و در کنفرانس انجمن زمین­شناسی ایران معرفی گردیده است؛ از این گسل به فاصله حدود ۵۰۰متر، گسل اهر-ورزقان قرار گرفته که یک گسل امتدادلغز است و از آن در سال۱۳۹۱، دو زلزله پی­در­پی با بزرگای ۲٫۶ و ۴٫۶ ثبت شده است.

 وی همچنین با بیان اینکه به فاصله حدود دو کیلومتر از شمال شهر تبریز و گسل شمال تبریز، گسل نهند قرار گرفته است، گفت: طول تقریبی گسل نهند ۲۵ کیلومتر بوده که در سال ۱۳۸۹ در قالب یک پایان­نامه مطالعه و معرفی شده است؛ این گسل نیز جزء گسل­های فعال محسوب می­شود به­طوری­که در صورت حرکت می­تواند روستاهای اطراف از جمله اسپران، نهند و حتی شهر تبریز را تا حدودی تحت تأثیر قرار دهد.

دانشیار تکتونیک دانشگاه همچنین با اشاره به گسل نهند- ورکش، گسل دیگر موجود در منطقه با طول بیش از ۴۰ کیلومتر و روند شمال­غرب- جنوب­شرق، بیان کرد: این گسل، مرز سازندهای جوان در غرب با سازندهای مزوزوئیک در شرق را تشکیل داده و می­تواند زلزله­های در حد ۵/۵ ریشتر را در بخش ­های غربی استان به ­وجود آورد.

وی اظهار کرد: از دیگر گسل­ های فعال، گسل شبستر در جنوب کوه­های میشو است که در بخش غرب به سمت گسل تسوج ادامه پیدا می­ کند.

وی ادامه داد: گسل­های شمال و جنوب میشو، گسل­ هایی جوان و فعال هستند، به­طوری که گسل تسوج در سال­های گذشته چند زلزله با بزرگی در حد پنج تا ۵/۵ و حتی زلزله­ های تاریخی بزرگ­تر نیز داشته است.

زمانی همچنین تأکید کرد: راندگی ­­های شمال­شرق ­شهر قره ­آغاج در مجاورت روستای ساری­قمیش، راندگی ­های جوانی هستند که با توجه به طول حدود ۴۰ کیلومتری که دارند، حرکاتشان می ­تواند در این محدوده مخاطراتی را در پی داشته باشد.

وی با بیان اینکه در بخش شمال فلات آذربایجان­ شرقی در مجاورت شهر کلیبر، در بخش ­های جنوبی و شمالی آن، گسل­ها و راندگی­ های متعددی وجود دارند، خاطرنشان کرد: این گسل­ها با توجه به طول، مکانیسم و سازوکارشان، در زمره گسل­ هایی قرار دارند که خطرپذیری آن­ها باید به ­طور دقیق مطالعه و شناسایی شود؛ در این خصوص از راندگی خاروانا می­ توان نام برد که سازندهای جوان را بر روی چین ­های مزوزوئیک رو رانده است.

وی همچنین به دیگر گسل­ های شمال کلیبر مانند گسل منجاو و گسل هوراند اشاره کرد و گفت: گسل منجاو با طول بیش از ۲۰ کیلومتر و گسل هوراند نیز با طول بیش از ۳۰ کیلومتر از گسل ­های راندگی در بخش شمالی فلات آذربایجان ­شرقی به ­شمار می ­رود.

زمانی اضافه کرد: گسل مجیدآباد با طول بیش از ۳۵ کیلومتر و با روند شمال­شرق- جنوب­غرب از دیگر گسل­های جوان و فعال منطقه است که حرکات آن در این ناحیه می ­تواند باعث ایجاد مخاطراتی شود.

 وی همچنین با اشاره به گسل­ های فعال دیگر در این منطقه یعنی گسل محمدآباد با بیش از ۲۰ کیلومتر طول و گسل قلعه­ملک- مختکان با بیش از ۴۵ کیلومتر طول، ادامه داد: این گسل­ها به دلیل جوان بودنشان در صورت حرکت می­توانند زمین ­لرزه ­های بیش از پنج ریشتر را به ­وجود آورند؛ گسلی به موازات آن­ها نیز از روستای جوان­شیخ تا شهر کلیبر به طول ۳۰ کیلومتر، دیگر گسل جوانی است که در این منطقه می­ تواند مخاطره ایجاد کند.

وی اظهار کرد: در بخش­ های شمالی ­تر در کوه­های ارسباران، گسل­ های مختلفی در سیستم رانده-چین­ خورده این رشته کوه­ها وجود دارند که به طور متوسط طول ­های بیش از ۴۰ تا ۵۰ کیلومتر را دارا هستند.

وی با تأکید بر اینکه تعدادی از این گسل­ ها نام­گذاری نشده­ اند، ادامه داد: در این میان می ­توان به گسل محمدان چارقشلاق که در بخش میانی این رشته کوه در شمال تاقدیس تک­داغ قرار گرفته است و همچنین گسل شمال ناودیس شاعرلو، گسل شمال خروس­لو­داغ و گسل شمال تاقدیس دیگ­داش اشاره کرد.

 دانشیار تکتونیک دانشگاه تبریز، تأکید کرد: این گسل ­ها از طول ­های بزرگی برخوردار هستند و می­توانند توان لرزه زایی پنج تا شش ریشتری را داشته باشند؛ بنابراین مطالعات بیشتری را از نظر توان لرز­ه­خیزی می­طلبند.

وی همچنین اظهار کرد: در بخش جنوبی شهر سیه ­رود، گسل­ های مهم سیه ­رود- پهناور به طول ۲۰ کیلومتر، گسل دوزال­جنگللو با طول تقریبی ۲۵ کیلومتر، گسل راندگی لیلاب-علی­یار با طول ۱۲ کیلومتر، گسل کمار-ایری­چای با طول ۲۰ کیلومتر و گسل راندگی استرخان-کمار با ۲۵ کیلومتر طول وجود دارند.

وی افزود: در شمال شهر اسکو، گسل مهمی که این منطقه را تحت تأثیر قرار می­ دهد، گسلی است که از محدوده­ ی روستای اربط آغاز شده و از جنوب روستای ارشدچمن تا شمال کوه سهند و درویش ­داغی امتداد داشته و طولی بالغ بر ۳۵ کیلومتر دارد.

زمانی یادآور شد: یکی از مهم­ترین گسل ­هایی که در تاریخچه رویداد زلزله ­های آذربایجان ­شرقی گزارش شده، زلزله گس ل­های شهر دهخارقان یا آذرشهر بوده است؛ این شهر چند بار در اثر زمین­لرزه ویران شده­، هر چند که تاکنون زمین ­لرزه دستگاهی مهمی در مجاورت این شهر ثبت نشده است.

وی با اشاره به یکی از گسل ­های مهم از نوع راندگی در این محدوده و در جنوب شهر آذرشهر یعنی گسل بوکت داش­کسن گفت: این گسل طولی بیش از ۲۵ کیلومتر دارد اما اگر قطعات دیگری را هم به آن اضافه کنیم طول آن بیشتر هم خواهد شد؛ زلزله ­های تاریخی این محدوده نیز مربوط به این گسل عمده و گسل­ های پنهان در زیر رسوبات جوان شهر آذرشهر و به موازات گسل بوکت-داش­کسن هستند.

وی همچنین تأکید کرد: در بسیاری از بخش ­های فلات آذربایجان­ شرقی، گسل‌­های راندگی پنهان و جوان ” Blind Fault ” در زیر رسوبات آبرفتی گسترده شده­اند که برونزد نداشته و قابل شناسایی نیستند.

 وی در ادامه یادآور شد: گاهی فعالیت این گسل­ها باعث ایجاد زلزله­های بزرگ و حتی گاهی فاجعه­بار می­شوند که در این خصوص می ­توان از زلزله اهر- ورزقان یاد کرد که در امتداد یک گسل ناشناس و پنهان صورت گرفته بود.

وی با اشاره به مطالعاتی که در زمینه فلات آذربایجان ­شرقی انجام داده است، گفت:­­ نتایج این مطالعات را در قالب مقاله­ای در سال ۲۰۱۴ میلادی با همکاری پروفسور ” Masson Fredric ” به چاپ رسانده ­ایم که بر اساس آن، فلات آذربایجان ­شرقی متشکل از مجموعه ­ای از چند رشته کوه بوده که شامل رشته ­کوه ­های رانده و چین­ خورده ­ی بزقوش، قره ­داغ و ارسباران است.

وی خاطرنشان کرد: در درون این رشته کوه ­ها، راندگی­ های متعدد به صورت پنهان نهفته است که مطالعه مخاطرات آن­ها نیاز به بررسی ­های زیرزمینی، ژئوفیزیکی و مطالعات ریزلرزه­ ها دارد.

منبع:ایسنا