این عالم به سعه دانش و تقوای لفظی بسیار مشهور بوده و در نوشته های مختلف از مراتب عرفان و احاطه او به فقه و حکمت اسلامی زیاد یاد شده است، وجه «خموش» او به روایتی به کم گفتاری وی علیرغم بلاغت کلام و فصاحت گفتار او اطلاق شده است؛ بدین معنی که او با آگاهی از اسرارنهان الهی به توصیه اولیا ء الله، حق ابراز آنها را نداشته و مهر خاموشی بر لب زده بود.

مطلب زیادی در وجوه زندگی و آثار او در دست نیست، اما با در نظر گرفتن ارادت «شاه قاسم انوار» که خود یکی از بزرگترین عارفان و شاعران زمان خود بوده و خود را مرید پیر مرند می نامید، باید حدس زد که بزرگی مرتبت پیرمرندی تا چه اندازه بوده است.

«معین الدین علی بن نصیر» مشهور به شاه قاسم انوار( شیخ قاسم انوار) متولد ۷۵۷ قمری در سراب آذربایجان بوده که در جوانی به حج رفته و در هرات مقیم می شود و در سال ۸۳۷ قمری در ولایت جام خراسان وفات می یابد، شاه قاسم انوار دارای مریدان بسیار و نفوذ بالایی بوده است به نحوی که «شاهرخ شاه گورکانی» به ملاقات او می رفته است.

شاه قاسم انوار کلیات بزرگی در ترکی و فارسی و لهجه گیلگی دارد، شاه قاسم انوار می سراید:

نفس مرید مرتد من با کمال نطق          آمد مرید پیر خموش مرند شد

خاقانی در یکی از اشعار مدحی خود مراتب ممدوحش را با افراد صاحب نام برابر می داند در نطق و سخنوری نیز ممدوح خود را هم شأن پیر خموش مرند می داند:

حکم حق دانش چون قاضی خوی           نطق دستانش چون پیر مرند

آرامگاهی که به پاساژ تبدیل شد

بقعه پیر خموش مرند، تا چندی پیش به صورت مخروبه در اول کوچه صمصامی مرند به حال خود رها شده بود که امسال بازسازی و مورده بهره برداری قرار گرفت؛ ابتدا محوطه آن سر به ۱۰ ها هزارمترمربع می زد که در ۵۰-۶۰ سال اخیر توسط افراد گوناگون تملک و سند گرفته شده است و اکنون محوطه این پیرمظلوم تنها به ۹۰ مترمربع خلاصه شده است.

ابتدا محوطه بقعه پیرخموش مرند به ۱۰ ها هزارمترمربع می رسید که در ۵۰-۶۰ سال اخیر توسط افراد گوناگون تملک و سند گرفته شده و اکنون محوطه این پیرمظلوم تنها به ۹۰ مترمربع خلاصه شده است

این بقعه زیرزمینی تا اوائل انقلاب اسلامی زیارتگاه اهل دل و عرفان بود ولی پس از انقلاب دست تطاول غارتگران آثار باستانی بر این زیارتگاه نیز رحم نکرد؛ کاشی های دیوارش کنده شده و کف بقعه از بین برده شد و محوطه بزرگش در طی دهه های قبل از انقلاب به کاروانسرا، منزل و دکان و پاساژ تبدیل شده به نحوی که اکنون کل محوطه به حدود ۱۰۰ متر مربع رسیده است.

چراغ آرامگاه «پیرخموش» مرند روشن شد

آرامگاه پیرخموش مرند که به یک مخروبه تبدیل شده بود، امسال به همت اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و با حضور معاون استاندار آذربایجان شرقی و برخی از مسئولین شهرستان مرند تا حدودی بازسازی و افتتاح شد.

امیر جدایی مسئول نمایندگی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان مرند، اظهار داشت: آرامگاه پیرخموش مرند با اعتباری بالغ بر ۸۰۰ میلیون ریال بازسازی و امسال به بهره برداری رسید.

وی با اشاره به اینکه عملیات بازسازی این آرامگاه در طول ۴ ماه انجام شد، تصریح کرد: این اثر در ۱۸ اسفند ۱۳۸۷ با شماره ثبت ۲۵۱۹۴ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

سرقت کاشی های باارزش پیرخموش

همچنین میرهدایت سیدمرندی دارای دکترای تاریخ، با اشاره به سرگذشت پیرخموش عنوان کرد: منطقه ای که پیرخموش در آن آرمیده بیش از ۳ هزار سال قدمت دارد و این منطقه، سایت باستانی محسوب می شود.

وی افزود: این آرامگاه پیش از این، بیش از ۳۰ هزار مترمربع مساحت داشت که به مرور زمان به دلیل بی توجهی میراث فرهنگی، از سوی مردم تملک شد.

سید مرندی با اشاره به اینکه کاشی های با ارزش آرامگاه ۸ ضلعی پیرخموش به سرقت رفته است، تاکید کرد: از پیر خموش تنها دو بیت شعر از شاه قاسم انوار به یادگار مانده است: «نفس مرید مرتد من با کمال نطق/ آمد مرید پیر خموش مرند شد».

این کارشناس تاریخ که خاطرات پیرسالان شهر و مطالعات میدانی را جمع آوری کرده است، عنوان کرد: در ۶۰ سال قبل محوطه‌ بقعه خیلی وسیع و شامل هزاران متر مربع بوده که توسط مغازه‌ داران و خانه‌ های مسکونی تملک شده است.

   وی ادامه داد: در سال ۱۳۲۴ قسمتی از گورستان بقعه توسط شهردار وقت(مرحوم زرگری) به توالت های عمومی(ملت حیاطی) و مغازه های آهنگری تبدیل شده و بعدها در جنوب بقعه کاروانسرایی شکل گرفت که حالا پاساژ موذن شده است.

   سید مرندی تاکید کرد: در نتیجه دست اندازی مردم به محوطه‌ وسیع بقعه، باقیمانده‌ محوطه‌ بقعه به کمتر از ۱۰۰ متر مربع رسیده است، البته شاید پاساژدارانی که این بقعه را محاصره کرده‌ اند از خدا خجالت کشیده و این ۹۰ و چند متر را باقی گذاشته اند!