پنجشنبه, ۳ مهر ۱۴۰۴ / ۱۰:۱۶:۲۱
گروه اجتماعی/ ایرانی‌ها زمستان را پیش از طبیعت از خواب بیدار می‌کنند. سردی را از اسفند می‌گیرند و به پیشواز بهار می‌روند. در خانه تکانی‌ها هر چه کهنه است را دور می‌ریزند؛ هرچه غبار گرفته است را صیقل می‌دهند. حول حالنایی دیدنی می‌شود برای رسیدن به بهترین حال. «مهرداد ملک زاده» باستان شناس ایرانی به خبرنگار ما می‌گوید: «نوروز تنها به جغرافیای سیاسی ایران محدود نمی‌شود.
به گزارش آذر صبح، جهان فرهنگی ایرانی مرزهای جغرافیایی ایران را در می‌نورد.» ایرانیان در تمام پهنه گیتی چه آنها که تبعه کشور ایران بودند و چه کسانی که در حال و هوای اقلیم ایرانِ فرهنگی زیست می‌کنند مثل کشورهای جمهوری آذربایجان، ترکیه، عراق، افغانستان، پاکستان، هند، ترکمنستان، قرقیزستان، قزاقستان ، ازبکستان و تاجیکستان رسم دیرینه نو شدن سال را جشن می‌گیرند. این جشن باستانی حالا پرونده چند ملیتی است که در فهرست میراث ناملموس جهانی یونسکو ثبت شده است. مدیریت پرونده با ایرانی هاست اما ۱۱ کشور دیگر هم در آن حضور دارند؛ آن چیزی که پژوهشگران از آن به جهان ایرانِ فرهنگی یاد می‌کنند.
مردم شناسان همزمانی نو شدن سال ایرانی با زنده شدن دوباره طبیعت را نشانه هوشمندی ایرانی‌ها در این تقارن می‌دانند. «علیرضا حسن زاده»، رئیس پژوهشکده مردم شناسی پژوهشگاه هم به «ایران» می‌گوید: «در جوامعی مثل ایران که فرهنگ کهن دارد هویت آنها در ارتباط با منابع تاریخی و تمدنی تعریف می‌شود.» او نوروز را یک منبع پویا و همیشگی برای تعریف هویت ایران می‌داند و اعتقاد دارد وحدت بخش بودن نوروز در کشوری مثل ایران که داری تنوع فرهنگی اقوام گوناگون است، مهمترین و با اهمیت‌ترین ویژگی این رسم و آیین کهن است.»
حسن‌زاده نوروز را رنگین کمانی از هویت اقوام ایرانی می‌داند و می‌گوید: «خرده فرهنگ‌های ایران زیر چتر نوروز بالنده می‌شوند.» او مهمترین گفتمان نوروز را به عنوان یکی از کهن‌ترین آیین‌های ایرانی گفتمان همبستگی ملی، تنوع فرهنگی، اعتدال، مدارا، صلح و دوستی می‌داند و می‌گوید: «امروز این گفتمان تنها کارکرد ملی ندارد بلکه کارکردهای جهانی و منطقه‌ای پیدا کرده است.» او وجود نوروز را در جهانی پر از جنگ، جدال، خشونت برای رسیدن به یک صلح پایدار بسیار مهم می‌داند.
نوروز، نقطه اشتراک ایرانیان در تمام دنیا
سعید معدنی، جامعه شناس با بیان اینکه نوروز، نقطه اشتراک تمام ایرانیان از هر زبان و قوم و فرهنگی است، به «ایران» می‌گوید: نه تنها مردم کشور ما بلکه کشورهای همجواری که زمانی به‌عنوان فلات ایران شمرده می‌شدند هم نوروز را جشن می‌گیرند. به‌عنوان مثال بخش‌هایی از عراق، ترکیه و بخش‌هایی از شرق ایران مانند افغانستان و پاکستان، همچنین جمهوری آذربایجان، قرقیزستان و ارمنستان هم این روز را گرامی می‌دارند.
به گفته او، با وجود اینکه کشور ما مصائب تاریخی زیادی مانند حمله اسکندر مقدونی، یا جلوتر حمله مغول‌ها را از سر گذرانده، اما بازهم نوروز را زنده نگه داشته است. جالب این است که تمامی فرهنگ‌ها و حکومت‌ها ناخودآگاه تحت تأثیر آیین نوروز قرار گرفته‌اند و با به زبان آوردن نام نوروز یاد کشور ایران می‌افتند.معدنی در ادامه انتخاب زمانی نوروز را هم کاری عالمانه و خردمندانه دانسته و اضافه می‌کند: به قول دکترشریعتی اگر بنا باشد خداوند در یک روز جهان را آفریده باشد بهترین روز، اول بهار است. ایرانیان بسیار هوشمندانه جشن طبیعت را با آغاز بهار و نوروز یکی کردند و در نهایت همه عناصر دست به دست هم دادند تا نوروز تداوم یافته و به حیات و بقای خود ادامه دهد.
این جامعه شناس با اشاره به هویت نوروز توضیح می‌دهد: نوروز بخش مهمی از هویت تاریخی ما است و به همین خاطر هم با هویت تاریخ ایران و ایرانی گره خورده است.
نقش دید و بازدید و تأثیر روانی آن بر جامعه
معدنی درباره تأثیرات روانی نوروز و دید و بازدیدهای عید که در میان ایرانیان سنتی قدیمی است، می‌گوید: انسان امروز در جست‌و‌جوی رهایی از تنهایی است. با کم شدن تعداد اعضای خانواده‌ها و افزایش سن افراد، انسان‌ها در جوامع مدرن تنهایی را بیشتر احساس می‌کنند. نوروز بهانه‌ای برای جویا شدن حال یکدیگر و سبب نزدیکی اعضای خانواده‌ها به یکدیگر است.
او در ادامه بیان می‌کند: اسلام هم با همین دریچه و نگاه مثبت به نوروز نگاه کرده زیرا در اسلام به صله رحم اهمیت زیادی می‌دهند، مبنای نوروز هم دید و بازدید است، همین امر هم سبب نزدیکی اسلام و ایرانی‌ها پس از ورود دین اسلام به کشور بود و باعث شد که پس از مسلمان شدن ایرانیان هم آیین نوروز و سنت‌های وابسته به آن همچنان زنده بماند و حفظ شود.
جامعه در نوروز احیا می‌شود
«جبار رحمانی»، فرهنگ شناس عامه در این باره به «ایران» می‌گوید: آیین‌های محوری هر فرهنگ مانند نوروز از چندین بعد قابل بررسی است. نوروز از نظر اجتماعی باعث جمع شدن خانواده‌ها دور یکدیگر و تقویت روابط آنها می‌شود. به این معنی که با آمدن بهار روابط و پیوست‌های اجتماعی تقویت می‌شود. برای مثال، مردم در دید و بازدید و سفر، دوستی‌ها و روابط خود را تقویت می‌کنند.
او درباره ارزش فرهنگی نوروز هم توضیح می‌دهد: ارزش‌ها و هنجار‌ها در نوروز احیا می‌شوند که از جمله مهمترین آنها احترام به بزرگ تر‌های خانواده و صله رحم است.
رحمانی ادامه می‌دهد: آیین نوروز تنها به روابط اجتماعی و فرهنگی مربوط نمی‌شود بلکه تأثیر بسزایی هم در تطبیق انسان‌ها با طبیعت دارد. البته این اتفاق، در چهارشنبه سوری و سیزده بدر پررنگ‌تر است.
این فرهنگ شناس درباره تأثیرات سیاسی نوروز هم می‌گوید: ما در ایام نوروز شاهد ارسال پیام‌های تبریک از سوی رهبر معظم انقلاب و ریاست جمهوری هستیم. بنابراین یکی دیگر از تأثیرات نوروز، تقویت رابطه دولت و نظام با مردم است.
حمانی با اشاره به اینکه جامعه به نوعی خود را در نوروز احیا می‌کند، می‌افزاید: شاید به همین علت است که آیین ۵ هزار سال توانسته تا به امروز دوام بیاورد و در مردم جنب و جوش ایجاد کند.
رحمانی با اشاره به اینکه آیین نوروز طی سال‌های اخیر دچار تغییراتی شده است، ادامه می‌دهد: البته این تغییرات جزئی هستند. برای مثال مردم ممکن است به جای رفتن به خانه بزرگ تر‌ها با استفاده از گوشی موبایل به آنها تبریک بگویند یا به خاطر گرانی آجیل، تخمه بخورند. ابزار‌های برگزاری نوروز ممکن است تغییر پیدا کرده باشد اما تغییری در اصل آیین ایجاد نشده است./ ایران
