پنجشنبه, ۱۰ مهر ۱۴۰۴ / ۰۸:۴۱:۱۸
رصدخانه تاریخی مراغه باگذشت صدها سال از ایجاد آن، تجلی گاه علم و فرهنگ جهان اسلام و اثری جاودان از گذشته طلایی و پرشکوه این شهرستان در دوره ایلخانی است.
به گزارش آذر صبح، به نقل از ایرنا، این اثر تاریخی به عنوان اولین مرکز رصدخانه دنیا و مهم ترین مرکز علمی جهان اسلام در دوره ایلخانی، همواره یکی از جاذبه ها و مقاصد گردشگری در شمالغرب کشور و آذربجان شرقی است.
رصدخانه تاریخی مراغه در قرن هفتم هجری قمری توسط خواجه نصرالدین طوسی وزیر فیلسوف و توانمند هلاکوخان و در زمان پایتختی این شهر در دوره ایلخانی ساخته شده است.
این رصدخانه علاوه بر مرکز علمی برای علم نجوم در آن زمان، یکی از بزرگ ترین مراکز پژوهشی جهان با حضور دانشمندان بزرگ از سراسر بلاد اسلامی بوده است.
رصد خانه مراغه که در سال های اخیر آثار کمی از آن به جا مانده است، یادگاری از دوران طلایی علم و فرهنگ ایرانی اسلامی بوده که درسال۶۵۷ هجری قمری بنا شده است.
به گواه تاریخ و اسناد موجود در برپایی و ایجاد این رصدخانه و مرکز علمی آن زمان، دانشمندان و شخصیت های بزرگی چون علامه قطب الدین فخرالدین مراغی، محی الدین مغربی، علی بن محمود نجم الدین الاسـطرلابی و دیگر بزرگان آن عصر نقش مهمی داشته اند.
با انتخاب مراغه به عنوان پایتخت ایلخانان در نیمه دوم قرن هفتم هجری قمری، بزرگترین قلمرو تاریخ اسلام شکل گرفت و خواجه نصیرالدین طوسی وزیر هلاکوخان با استفاده از قدرت نفوذ خود، اقدام به ایجاد و تاسیس رصدخانه مراغه کرد.
ساخت بنای رصدخانهٔ مراغه در ۴ جمادی‌الاول ۶۵۷ قمری مصادف با ۱۶ اردیبهشت ۶۳۸ هجری قمری به سفارش خواجه نصیرالدین طوسی و به فرمان هولاکو نوه چنگیزخان مغول آغاز شده است.
رصدخانهٔ مراغه فقط مخصوص رصد ستارگان نبوده و یک سازمان علمی گسترده بود که بیشتر شاخه های دانش در ان درس داده می شد و مشهورترین دانشمندان آن عصر از جمله قطب‌ا لدین شیرازی در آنجا جمع شده بودند.
به علاوه چون در آن زمان ارتباط علمی چین و ایران به‌علت استیلای مغولان بر هر دو سرزمین برقرار شده بود، دانشمندان چینی از جمله فردی به نام فائو مون‌جی در این مرکز فعالت داشتند.
همچنین ابن عربی فیلسوف و فرهنگ‌نامه نویس مسیحی در رصدخانه مراغه به تدریس کتاب های اصول اقلیدوس و المجسطی بطلمیوس مشغول بوده است.
ساخت بنای رصـدخانه ۱۵ سال به طول انجامیده و در این مدت به دستور هلاکو، کتاب ها و اسباب و آلات علمی و نجومی بسیاری در آن گردآوری شده است.
اهمیت رصدخانه مراغه نه تنها به دلیل اهمیت تاریخی بلکه به خاطر علم و دانشی است که در آن گردهم آمده بود و سال ها بر جهان تاثیر گذاشته و الهام بخش رصدخانه های بزرگ و معروفی چون رصدخانه های چین و سمرقند شده است.
در کنار این رصدخانه عظیم و ماندگار تاریخی، کتابخانه ای نیز با ۴۰۰ هزار جلد کتاب خطی و ابزارهای اخترشناسی از جمله ذات الربع دیواری به شعاع ۴۳۰ سانتیمتر، کره های ذات الحلق، حلقه انقلابی، حلقه اعتدالی و حلقه سموت، زیج ایلخانی که شهرت جهانی دارد و بسیاری آثار و اشیای دیگر جمع آوری و منبعی بی بدیل برای علوم مختلف ایجاد شده بود.
کتابخانه ای که اکنون نیز نظیری برای غنای فرهنگی و علمی آن نه در کشور و نه در جهان اسلام اکنون نیز وجود ندارد.
این رصدخانه، مرکزی نجومی بود که نخستین رصدخانه مجهز قبل از کشف دوربین به شمار می رفته، تا جایی که تا ۳۰۰سال بعد رصد خانه ای به مجهزی آن در غرب نبوده است.
به گواه تاریخ، مجموعه رصدخانه مراغه تا سال ۷۰۳ هجری یعنی تا زمان سلطان محمد خدابنده فعال بوده لیکن پس از آن بر اثر عوامل متعدد همچون تغییر پایتخت و بی توجهی حکام آن زمان رو به ویرانی رفته و در حال حاضر آثاری از بناهای متعلق به آن باقی مانده است.
ساختمان اصلی این رصدخانه به شکل برجی استوانه ای ساخته شده بود و در ساختمان های کناری آن یک کتابخانه و استراحتگاهی برای کارکنان در نظر گرفته شده است.
برج مرکزی قطری به اندازه ۲۲ متر داشته و ضخامت دیوار آن به ۸۰ سانتی متر می رسید و در فضای داخلی آن هم یک راهرو و شش اطاق تعبیه شده بود که همه از جنس قلوه سنگ، لاشه، سنگ های تراش خورده و ملات گچ بود.
تپه رصدخانه مراغه دارای طول ۵۱۰ متر و عرض تقریبی ۲۱۷ متر و ارتفاع ۱۱۰ متر می‌باشد و دارای قسمت های مختلفی از جمله برج مرکزی رصدخانه، واحدهای مدور پنجگانه، کتابخانه و محل سکونت دانشمندان، مسجد، مدرسه، چاه آب و کارگاه بزرگ دانشمندان بوده است.
رصدخانه مراغه ۱۶۷ سال پیش از احداث رصدخانه سمرقند ساخته شد و در زمان آبادانی یکی از معتبرترین رصدخانه های جهان بوده است.
در آن زمان به فرمان قوبیلای قاآن، امپراطور چین و برادر هلاکو خان، کارشناسانی برای آموزش و الگو برداری از رصدخانه مراغه به این شهر آمده و پس از مراجعت به چین رصدخانه ای به تقلید از رصدخانه مراغه ساختند.
همچنین این رصدخانه مکانی است که اولین سبک های معماری آذری و کاشی کاری قرن ششم هـجری قمری در جهان اسلام در آن اجرا شده بعد از آن به سایر نقاط کشور و جهان اسلام از جمله اصفهان انتقال یافته است.
اجرای تزیینات کاشی کاری در بناهای این شهرستان در قرن ششم هجری اولین نمونه از کاشی کاری این سبک در جهان محسوب می شود.
خواجه نصیرالدین طوسی زیج ایلخانی را از روی رصدهای انجام شده در رصدخانه مراغه تدوین کرده است.
زیج ایلخانی قرن ها از اعتبار خاصی در بسیاری از سرزمین‌های آن زمان دنیا از جمله چین برخوردار بوده است و در سال ۱۳۵۶ میلادی (۳۰۰ سال پس از مرگ خواجه نصیر) ترجمه و در اروپا منتشر شده است.
قدیمی ترین نسخه این زیج در کتابخانه ملی پاریس نگهداری می‌شود.
یونسکو سال ۲۰۰۹ را سال رصدخانه مراغه نامگذاری کرده و هم اکنون نیز تلاش هایی برای ثبت جهانی این اثر جهانی در سازمان یونسکو در حال انجام است.
رصدخانه مراغه با شماره ۱۶۷۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
شهرستان مراغه با حدود ۵۱۵ اثر تاریخی و تپه های شناسایی شده جزو ۱۰ شهر دارای بافت غنی تاریخی و فرهنگی در کشور محسوب می شود که حدود ۳۰۰ اثر تاریخی آن در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
این شهرستان در ۱۴۷ کیلومتری جنوب غربی آذربایجان شرقی، در مشرق دریاچه ارومیه و بر دامنه جنوبی کوه سهند قرار گرفته و از شمال به تبریز، از شرق به هشترود، از جنوب به میاندوآب و از غرب به دریاچه ارومیه محدود است.
