تبیین نظری جایگاه و نقش وزارت اطلاعات در تامین امنیت کشور

بزرگنمایی تصویر

آذر صبح/ از میان نهادهای عمومی، دستگاه ها و نهادهای امنیتی- اطلاعاتی از اهمیت و جایگاه جدی‌تری برخوردار هستند زیرا این دسته از نهادها دارای عملکردها و وظایفی حیاتی و ثبات بخشی هستند که با نظم سیاسی، آرامش و امنیت عمومی جامعه مرتبط هستند.

در نوشتار حاضر تلاش می شود با رعایت بی طرفی و تا حد امکان با رعایت ملاحظات حرفه ای به مرور مهم ترین عملکردها و کارکردهای وزارت اطلاعات پرداخته شود.

مروری بر مهم ترین کارکردهای وزارت اطلاعات

۱) کارکردهای سخت

۱/۱) استقرار و حفظ ثبات سیاسی از طریق مقابله با تحریکات بی ثبات کننده و فعالیت های گروهک های تروریستی

جمهوری اسلامی از بدو و تاسیس در معرض فعالیت های بسیار شدید تروریستی و بی ثبات کننده از ناحیه طیف وسیع گروه های ضد انقلاب داخلی(به طور مشخص از سازمان منافقین تا گروه های سیاسی راست گرا مانند گروهک تندر با مشی سلطنتی و پادشاهی که طی چند سال اخیر تحرکاتی داشته است) قرار داشته است. دفع تهدید تروریسم ناشی از گروه های سیاسی(به خصوص منافقین)، گروه های قوم گرا( مانند دموکرات و کومله) گروه های چپ و بعدها گروه های افراط گرای مذهبی( شیعه و سنی) از ابتدا تاکنون مهم ترین کارکرد وزارت اطلاعات در بعد سخت افزاری بوده است. مقابله باگروه های ضد انقلاب داخلی و تروریسم از سوی وزارت اطلاعات طی فرایندی بسیار پیچیده چند وجهی و چند سطحی دنبال شده است. به عبارتی، اقدامات ضد تروریستی وزارت عمدتا ماهیت ریشه ای و بنیادین( دراز مدت داشته و از تکنیک های بسیار پیچیده ای مانند عملیات روانی، فریب راهبردی، نفوذ و… استفاده شده است.

۱/۲) مقابله با تحرکات سرویس های اطلاعاتی بیگانه

وزارت اطلاعات با کم ترین هزینه ها و امکانات فنی، انسانی و مالی توانسته به کنترل جاسوسان و شکار آنها اقدام نماید. وزارت اطلاعات دامنه جنگ و مبارزه ضد جاسوسی خود را نه تنها در پایتخت و درون کشور بلکه با اتخاذ رویکرد ضد جاسوسی تهاجمی به پایتخت های کشورهای منطقه و اروپایی نیز کشانده است. افزون بر این ها وزارت اطلاعات در این زمینه نیز رویکرد پیشگیرانه اتخاذ کرده و با طراحی و مدیریت دوره های توجیهی، آموزشی و حفاظتی برای بخش های مهم حاکمیتی، صنعتی، اقتصادی، علمی و فناورانه توانسته است اقدامات ضد جاسوسی خود را به طور گسترده و با رویکرد عمومی و مشارکتی را در آن دنبال کند.

۲) کارکردهای نرم

بخش مهم دیگری از فعالیت های وزارت اطلاعات، ماهیت و ویژگی نرم و مثبت داشته است. از این حیث که موجب تقویت و تعمیق رابطه نظام و مردم( و اصلاح رابطه منفی و سو تاریخی دولت – ملت در ایران ) شده و زمینه توسعه سیاسی و نزدیک شدن به آرمان های بلند انقلاب اسلامی را فراهم ساخته است.

۲/۱) مقابله با انحراف راهبردی در نظام و برخورد با جریان آقای منتظری

یکی از مهم ترین عملکردهای سرویس اطلاعاتی جمهوری اسلامی برخورد قاطع، دقیق و به موقع وزارت با طیف آقای منتظری و جمع آوری قرائن و شواهد کافی و متقن از فعالان و عوامل موثر در بیت ایشان و مساعدت در برکناری آقای منتظری از قائم مقامی رهبری بوده است. اهمیت این اقدام وزارت از آن جهت است که این موضوع می توانست اشکال اساسی در خط مشی نظام جمهوری اسلامی به وجود آورد.

۲/۲) واپایش مستمر صحنه سیاسی اجتماعی و فرهنگی کشور

وزارت اطلاعات از جمله دستگاه های حساس ودقیق و البته عقلانی نظام است که به طور مستمر تحولات کشور را در عرصه مسائل اجتماعی- سیاسی رصد می کند. ارائه پیش بینی ها اطلاعاتی درباره جنبش های اجتماعی سیاسی نو ظهور مانند رشد طبقه متوسط جدید، تحرکات حاشیه نشینان و بحران های شهری مربوط به این حوزه ، فعالیت های سیاسی در محیط های صنعتی، دانشگاهی و صنفی ، بدون آنکه مزاحمت و مانعی برای فعالیت های سالم به وجود آید. یکی از مزیت های کار سرویس خودی بوده است به نحوی که اصول و میانی مردم سالاری در کشور نیز تضعیف نشده و مقاومت های بی حاصل و یا تساهل های غیر ضروری در مقابل تحولات سیاسی اجتماعی کشور به وجود نیاید. اطلاع رسانی و آگاه سازی مدیران ارشد نظام با ارائه تحلیل های عمیق تر و موثر، از وظایف ذاتی و کارکردهای موفقیت آمیز وزارت در این عرصه بوده است.

۲/۳) تعامل با نخبگان و خبرگان کشور

باتوجه به درک اهمیت و جایگاه نخبگان در اداره امور کشور و نقش جدی آنها برای پیشبرد اهداف امنیتی، وزارت اطلاعات بدون اتکاء به منابع قهریه و با ابزار اقناع و توجیه، ارتباط سالم و مستمری با خبگان علمی ، ادبی، هنری، فن آورانه، سیاسی، فرهنگی، مذهبی، قومی داشته و با انتقال بخشی از دانسته های خود به تعامل و هم افزایی با آن ها پرداخته است.

۲/۴) اصلاح و ارتقاء نظام تصمیم سازی و تصمیم گیری کشور

به دلیل طیف وسیع ماموریت های اطلاعاتی از یک سو، و وظیفه ذاتی تشکیلات اطلاعاتی برای اطلاع رسانی به مدیران کشور در سطوح مختلف، وزارت دارای تعامل گسترده ای با مدیران و مراجعه تصمیم گیرنده کشور بوده است و تلاش داشته است با انتقال اطلاعات و تحلیل های خود، همواره گزینه ها و انتخاب های جدید و فرصت های بی بدلیلی را در اختیار مدیران کشور قرار دهد. همچنان که می دانیم، مهم ترین مرجع تصمیم گیری در کشور مقام معظم رهبری (مدظله)، رئیس جمهوری و دبیر شورای عالی امنیت ملی هستند که وزارت توانسته ضمن جلب اعتماد و اطمینان ایشان، تحلیل ها و داده های ارزیابی شده و موثق خود را به آن ها ارائه نماید و فرمایشات و تاییدات مکرر مقام معظم رهبری( مدظله) همواره انگیزه و توان مضاعفی را به سربازان گمنام امام زمان(عج) داده است. ضمن آن که مقام معظم رهبری(مدظله) نیز مرتبا دامنه و سطح انتظارات خود را از تشکیلات اطلاعاتی به وضوح بیان نموده و سرمشق های جدیدی را برای انواع فعالیت های حرفه ای وزارت مطرح کرده اند، حسن اعتماد و اطمینان مقام معظم رهبری(مدظله) و روسای جمهوری در مقاطع مختلف، مهم ترین سرمایه وزارت اطلاعات در طول حیات خود بوده است.

۲/۵) تعامل با اقوام، فرقه ها، مذاهب و ادیان

حفظ انسجام ملی و یک پارچگی فرهنگی- اجتماعی کشوری همچون ایران که رنگین کمانی از تنوعات قومی، مذهبی، دینی و فرقه ای را بنا به دلایل تاریخی، طبیعی، جامعه شناختی و در پاره ای مواد مصنوعی و بر ساخت شده در خود دارد.حائز اهمیتی فراوان بوده و قطعا دارای وجه امنیتی و بالطبع اطلاعاتی است. بیگانگان و نیز جریانات افراطی و رادیکال داخلی همواره درصد ایجاد تشنج و بسیج عمومی گروه های مختلف قومی و مذهبی و فرقه ای در کشور هستند. در مقابل، راهبرد ثابت و دائمی مقام معظم رهبری(مدظله) ایجاد وحدت، اتحاد ملی و حفظ همبستگی و یکپارچگی تاریخی و سرزمینی بوده است.

وزارت اطلاعات نیز با در نظر گرفتن این ایده پیش روانه مقام معظم رهبری(مدظله) و با درک عمیق شرایط حساس موجود و آسیب پذیری ها، همیشه در صدد حفظ تعادل و آرامش بوده است.

۲/۶) مبارزه و مقابله با مفاسد اداری و مالی و جرائم سازمان یافته

خصلت شبکه ای و پیچیدگی جرائم جدید که در فضای مدرن تکوین و توسعه یافته اند، سرئیس اطلاعاتی جمهوری اسلامی را وادار به حضور در این عرصه نموده است. وزارت اطلاعات در حوزه اقتصادی، مالی، بازرگانی و سایر بخش های صنعتی و خدماتی به صورت منسجمی فعالیت نموده ضمن حمایت و مساعدت و تسهیل در انتقال فن آورانه جدید و سرمایه های خارجی برای مقابله با فساد اداری و مالی گماشته است. وظیفه ذاتی دیگر وزارت، مقابله و کشف شبکه های فساد مالی بوده است که در این زمینه نیز توفیقات چشم گیری به دست آمده است. هرچند باید اذعان کرد برای کاهش نرخ فساد در کشور به کوشش های همه جانبه و عزم و اراده دسته جمعی میان همه نهادهای دست اندرکار نیاز جدی وجود دارد. در همین زمینه باید از تلاش های وزارت برای مقابله با قاچاق کالا و ارز و نیزقاچاق مواد مخدر و شرارت یاد کرد.

۲/۷) تربیت طیف وسیعی از نیروها و مدیران خدمت گذار به نظام
یکی دیگر از دستاوردهای مهم وزارت اطلاعات، تربیت و تامین مدیران ارشد و کادرهای حساس اجرایی برای نظام اداری کشور می باشد. این نیروها که در سطوح و بخش های مختلف اداره کشور مشغول کار هستند، در جریان فعالیت اطلاعاتی آزمون خود را پس داده و با دقایق و جزئیات لازم برای دفاع از منافع عمومی ملت و کشور و نظام آشنا شده اند.

منابع
– بوزان،باری(۱۳۸۷)، مردم، دولت ها و هراس، ترجمه و انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.

-تنهایی، ابوالحسن)۱۳۷۸)، نظریه های جامعه شناسی، انتشارات مرندیز.

-شولسکی، آبرام(۱۳۸۱)، نبرد بی صدا، درک دنیای اطلاعات، ترجمه: معاونت پژوهشی دانشکده اطلاعات تهران، اطلاعات

-نصری، قدیر(۱۳۸۱)، معنا و ارکان جامعه شناسی امنیت، فصلنامه راهبرد، شماره۲۶

– نویدنیا، منیژه(۱۳۸۲)، درآمدی بر امنیت اجتماعی، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال ششم، شماره اول