چهارشنبه, ۱۵ مرداد ۱۴۰۴ / ۱۱:۲۵:۰۵
همزمان با توسعه فیزیکی کتابخانه های اذربایجان شرقی، طرح “یک جلد کتاب برای هر آذربایجانی” در سراسر اسان اجرایی می شود.
سمیه گلمحمدی/ آذر صبح: مدیرکل کنونی نهاد کتابخانه های آذربایجان شرقی بدون شک یکی از فرهنگی ترین مدیران این نهاد در سال های گذشته به شمار می رود. مردی بی حاشیه با کارنامه ای قابل قبول در حوزه فرهنگ و هنر که سوابقش برای اهالی این عرصه در استان آشنا بوده و برای شناختش، نیازی برای جستجو در اینترنت نیست!
شهرام خدایی پیش از این ریاست حوزه هنری آذربایجان‌شرقی، معاونت فرهنگی و هنری سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تبریز، عضویت در شورای سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تبریز و کارگردانی نمایش و داوری جشنواره‌های ملی و منطقه‌ای تئاتر را در کارنامه خود دارد و همینک سکان دار اصلی ترین نهاد متولی کتابخانه های آذربایجان شرقی است.
آذر صبح گفت و گویی با مدیرکل نهاد کتابخانه های آذربایجان شرقی ترتیب داده که در ادامه می آید…
* جناب آقای خدایی، نام تبریز همواره با کتاب و کتابخانه های عمومی عجین بوده است. ضمن اشاره مختصر به تاریخچه کتابخانه های عمومی، آخرین وضعیت استان و تبریز را در این خصوص تشریح فرمائید؟
همانگونه که اشاره کردید، کهن شهر تبریز پیشتاز ایجاد کتابخانه های عمومی در تاریخ معاصر به شمار می آید. محمد علی تربیت در سال ۱۳۰۰ هجری شمسی، زمانیکه مسئولیت اداره فرهنگ آن زمان را عهده دار بود برای نخستین بار یکی از اتاق های کار خود را به کتابخانه تبدیل کرد. بعدها این کتابخانه به مرور رشد کرد و به کتابخانه تربیت معروف شد که تا به امروز پا برجا مانده است.
اما شاخص ترین کتابخانه شمالغرب، کتابخانه ملی تبریز بود که با کوشش برادران نخجوانی ایجاد شده و امروزه بخش اعضم کتابهای کتابخانه مرکزی تبریز را شامل می شود.
در دوران پهلوی وضعیت کتابخانه های استان از نظر فیزیکی چندان مناسب نبود بطوریکه در سال ۱۳۵۷ تعداد کتابخانه های آذربایجان شرقی با لحاظ کتابخانه های اردبیل به ۲۷ باب می رسید.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با وجود مشکلاتی مانند جنگ تحمیلی، تحریم و نیز دوران بازسازی، یک عزم ملی برای ساخت کتابخانه در سراسر کشور و به ویژه این استان رخ داده و کتابخانه های بسیاری کلنگ زنی، احداث و افتتاح می شود به طوریکه تعداد کتابخانه های عمومی آذربایجان شرقی با رشد چشمگیر نسبت به گذشته، هم اکنون به ۱۱۴ باب رسیده است.
گفتنی است، در کنار کتابخانه های استان ۳۱ کتابخانه مشارکتی وجود دارد که زیر نظر نهاد کتابخانه ها فعالیت می کنند، این کتابخانه ها در اماکن مختلفی چون پادگان ها، زندان ها و …دایر است که توسط اداره های مختلف ایجاد و نظارتش برعهده اداره کل کتابخانه ها است.
طی سه سال اخیر برنامه های حوزه کتابخانه ها را به صورت سخت افزاری پیگیری کرده ام؛ در ابتدای کار با مراجعه به برخی ساختمان کتابخانه ها از قدیمی بودنشان اطلاع یافتم، به نوعی برخی از آنها به دهه های چهل یا پنجاه تعلق داشت و نیازمند به نوسازی و بازسازی بود.
* با توجه به مطالبی که فرمودید، این سئوال مطرح می شود که آیا برای گسترش فرهنگ کتابخوانی در کشور، نیاز به گسترش کتابخانه ها ضروری است یا فرهنگ سازی برای ارتقای سطح سرانه مطالعه باید در اولویت باشد؟
اگر بخواهیم سرانه مطالعه را افزایش داده و فرهنگ کتابخوانی را نهادینه نمائیم باید فضای فیزیکی را افزایش دهیم. بدین مفهوم که باید کتابخانه ای ایجاد شود تا مخزنی از کتاب ها را دارا باشد، پس اگر کتابخانه به تعداد کافی وجود داشته باشد کتاب هم به تعداد کافی خواهیم داشت. در این صورت می توانیم بر روی فرهنگ سازی برای ارتقای سرانه مطالعه نیز برنامه ریزی کنیم.
* سرانه فعلی کتابخانه های استان را چگونه ارزیابی می کنید؟ وضعیت ما در سطح کشور چگونه است؟
آمار دقیقی از سال های بسیار دور ندارم. براساس استاندارد جهانی، توصیه شده برای هر پنج هزار نفر یک کتابخانه موجود باشد، در حالی که ما با این موضوع فاصله بسیار زیادی داریم.
در حال حاضر تلاش بر این است برای هر ۲۵ هزار نفر یک کتابخانه ایجاد شود. لذا بر اساس استاندارد داخلی که در کشور وجود دارد شش استان تهران، اصفهان، فارس، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و خوزستان در کنار وضعیت کتابخانه ای بهتری دارند.
در حال حاضر ۱۱۴ کتابخانه در آذربایجان شرقی فعالیت داشته و شهرستان تبریز نیز ۲۰ کتابخانه دارد.
در این مسان باید یادآور شد که برخی شهرستان های آذربایجان شرقی در سایه همت اهالی خود، به لحاظ رشد و توسعه کتابخانه نتایج بسیار خوبی کسب کرده اند. به عنوان مثال در شهرستان شبستر ۱۴ کتابخانه وجود دارد که با تلاش مردم تاسیس شده است.
* آیا برنامه خاصی برای افزایش سرانه کتاب و نیز سرانه مطالعه در دست اقدام دارید؟
با برنامه ریزی های صورت گرفته قرار است در راستای تهیه یک جلد کتاب برای هر آذربایجانی اقدامات اساسی را انجام دهیم.
طبق آخرین آماری که در سال ۹۵ ارائه شده آذربایجان شرقی جمعیتی بالغ بر ۳ میلیون نفر را در خود جای داده است. تلاش ما این است که تعداد کتاب های موجود در کتابخانه های استان را به رقم تعداد جمعیت برسانیم.
هم اکنون تعداد دو میلیون و ۶۰۰ هزار جلد کتاب در کتابخانه های استان موجود است و در این طرح، رقم مذکور باید به مرز سه میلیون یا بیشتر برسد.
با توسعه فیزیکی کتابخانه های استان می توان تعداد کتاب ها را افزایش داد و برای هر آذربایجانی یک جلد کتاب تهیه شود.
*یکی از انتقادات مطرح شده به وضعیت کتابخانه های استان این است که از این مراکز صرفا به عنوان یک قرائتخانه استفاده می شود. پاسخ شما به این انتقاد چیست؟
از تاریخ ایجاد کتابخانه های عمومی، به لحاظ فضای خاص، سکوت و آرامش موجود در آن، کارکرد این مراکز بیشتر جنبه قرائت خوانی داشت اما رویکرد امروزی نهاد کتابخانه های عمومی کشور این است که از کتابخانه های عمومی به عنوان یک پایگاه فرهنگی استفاده شود.
* نهاد کتابخانه های عمومی کشور در حرکتی جدید، بخش کتاب کودک را در این مراکز ایجاد کرده است. لطفا در این خصوص نیز توضیح فرمائید؟
از سال ۹۲ توسط نهاد کتابخانه های عمومی، راه اندازی بخش کودک و نوجوان در مراکز سراسر کشور مد نظر قرار گرفت. در حال حاضر تلاش بر این است در هر کتابخانه ای یک بخش با این عنوان راه اندازی شده و با کارهای گروهی مانند “جمع خوانی کتاب” نسبت به فرهنگ سازی و تربیت کتاب خوان برای سال های آینده اقدامات اساسی انجام گیرد.
* اخیرا گفته می شود یک سری قرائتخانه های خصوصی تحت عنوان “کتابخانه های وی آی پی” برای استفاده دانش آموزان در سطح شهر تبریز راه اندازی شده است. آیا از سوی نهاد کتابخانه ها به آنها مجوز داده می شود؟ رواج آنها چه مزیت ها و معایبی را دارد؟
هم اکنون تعداد ۷ مرکز تحت عنوان قرائتخانه خصوصی در تبریز شناسایی شده که با این شرایط مشغول فعالیت اند و هیچ کدام از آنها از سوی نهاد کتابخانه های کشور دارای مجوز نیستند. با اینحال در تلاشیم این مراکز را ساماندهی کنیم.
البته به مراکز یاد شده اعلام کردیم تا از نام کتابخانه استفاده نکنند، اگر به تابلو آنها بنگرید با نام خانه مطالعه مواجه می شود. باتوجه به اینکه خانه های مطالعه متولی خاصی ندارد، هر ازگاهی از سوی نهاد کتابخانه ای استعلام می گیرند.
* گفته می شود با توجه به کاهش درآمدهای دولت، اولویت های تخصیص منابع مالی نیز تغییر یافته است. با این اوصاف، وضعیت اعتبارات اداره کل کتابخانه های استان در چه وضعیتی است؟
با اعتبارات اختصاص یافته در سه سال گذشته اقدامات مفیدی برای نوسازی ساختمان های قدیمی در سطح استان صورت گرفته بطوریکه ۳۰ کتابخانه در شرف تخریب مورد بازسازی و بهسازی قرار گرفته است.
در مناطق محروم و شهرستان های چاراویماق، خداافرین، کلیبر، خاروانا، ورزقان ساختمان های تخریب شده نوسازی شده و کتابخانه ی آسیب دیده شهرستان زلزله زده ی ورزقان از ۲۵۰ متر به ۴۵۰ متر رسانده و به طور کامل بازسازی شد. در شهرستان سردرود نیز فضای فیزیکی کتابخانه را افزایش داده و اینک در انتظار بودجه برای تجهیزات جدید هستیم.
* وضعیت تعامل کتابخانه مرکز تبریز با سایر مراکز استان ها و حتی خارج از کشور چگونه است؟
کتابخانه مرکزی تبریز با ۱۱ هزار متر وسعت، بزرگترین کتابخانه استانی در کشور به شمار می رود و در سطح بین المللی نیز از جایگاه خوبی برخوردار است. کتابخانه های کشور توسط سیستم سامانه ای یکپارچه به هم متصل بوده و می توانند با یکدیگر تبادل اطلاعات داشته باشند. مثلا آخرین تبادلمان از کتابخانه دهلی بود که نسخه دیجتالی یک کتاب نایاب را به ما اهدا و نسخه دیجیتالی یکی از کتاب های نایاب را از ما دریافت کردند.
* یکی از انتقاداتی که در فضای مجازی نسبت به اداره کل کتابخانه های استان مطرح می شود، کمبود دستگاه های مدرن و تجهیزات نوین برای حفاظت از کتابهای قدیمی و خطی است. وضعیت نگهداری و مرمت کتب ارزشمند تاریخی در کتابخانه مرکزی تبریز به چه صورت است؟
برای جبران کاستی های موجود در این حوزه و در راستای حفظ و نگه داری اسناد و کتاب های تاریخی، فردی متخصص که متخصص مرمت نسخ قدیمی است استخدام و استانداردسازی این بخش آغاز شده است. در خصوص نگهداری کتاب های قدیمی هم باید گفت کتاب های کتابخانه مرکزی به دستگاه های باکتری زدایی مجهز شده و از این نظر مشکلی وجود ندارد.
گنجینه کتاب های خطی در قسمت ویژه قرار داشته و در داخل گاو صندوق یک سیستم اطفا حریق وجود دارد تا اسناد و کتاب ها به طور خاص نگه داری می شود.
در کنار این موارد، با تهیه یک دستگاه بوک اسکنر، نسخه ی دیجیتال تمامی کتابخانه های نفیس در کتابخانه مرکزی تهیه شده است.
