دوشنبه, ۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۴ / ۱۷:۰۹:۳۲
ساعات پایانی هجدهم اردیبهشت ماه امسال بود که سرای ایکی قاپیلار در بزرگترین بازار سرپوشیده جهان دچار حریقی گسترده شد و دست کم به ۱۲۰ مغازه و بافت تاریخی آن خسارت زد اما در مقایسه با حریقی که چند روز قبل از آن در کلیسای نوتردام فرانسه رخ داده بود، مورد توجه جوامع جهانی قرار نگرفت. چند کارشناس به تشریح دلایلی که سبب تفاوت واکنش‌ها در مواجهه با این دو حادثه شد، پرداخته اند.
به گزارش آذر صبح، سرای ایکی قاپیلار یا همان دو دری در بازار بزرگ تبریز حوالی ساعت ۲۲ و ۳۰ دقیقه ۱۸ اردیبهشت ماه دچار حریقی گسترده شد؛ بازاری که در فهرست یونسکو نیز به ثبت رسیده است. حدود ۱۰ روز قبل از وقوع این حادثه کلیسای نوتردام در پاریس نیز دچار حریق شد که واکنش‌های جهانی بسیاری را به دنبال داشت. تفاوت مواجهه با این دو پدیده گرچه در ابعاد جهانی قابل توجیه به نظر می‌رسید اما در کشور خودمان نیز به اندازه‌ای که فرانسوی‌ها به نوتردام توجه کردند، ایرانیان به بازار تبریز توجه نداشتند؛ توجهی که با گذشت یک ماه از وقوع این حادثه کمتر هم شده و تقریباً به فراموشی سپرده شده است.
از هویت ملی غافل نشویم
امیرمحمود حریرچی – جامعه‌شناس- درباره چرایی تفاوت واکنش مردم دو کشور به حادثه‌ای که برای آثار تاریخی کشورشان رخ داده است، به ایسنا می‌گوید: «آثار تاریخی یکی از ارکان هویت ملی مردم هر کشوری است و نباید به آن بی اعتنا بود. این اعتنا کردن صرفاً وظیفه‌ای نیست که بر دوش مردم و شهروندان باشد بلکه باید تمام افراد جامعه و در رأس آن مسئولان نسبت به آن توجه کافی را داشته باشند که متأسفانه در مورد بازار تبریز شاهد بودیم که مسئولان نیز به اندازه‌ای که مسئولان کشور فرانسه به حریق نوتردام توجه کردند، به حریق در سرای ایکی قاپیلار توجه نکردند و چند روز بعد مسئولان کشوری از این محل بازدید کردند.»
او ادامه می‌دهد: «وظیفه دیگر مسئولان که به نظرم در کشورمان خوب انجام نشده، معرفی این بازار است. باید از سال‌های قبل این بازار به عنوان یک جاذبه گردشگری و بنایی ارزشمند حداقل به مردم کشور خودمان معرفی می‌شد اما این اتفاق آن طور که باید رخ نداد و عمده افرادی که در آن بازار حضور داشتند نه به چشم یک بازار تاریخی به جا مانده از دوران جاده ابریشم بلکه به چشم یک گذر و مرکز خرید به آن نگاه می‌کنند. آیا آماری وجود دارد که سالانه چند گردشگر برای دیدن بازار تبریز وارد ایران می‌شوند؟ اما در طرف مقابل مردم فرانسه به‌خوبی با این کلیسا آشنا بودند و حتی هنگامی که دچار حریق شد نگرانش شدند چرا که می‌دانستند به واسطه نوتردام میلیون‌ها گردشگر وارد کشورشان می‌شود و علاوه بر اینکه سبب افزایش در آمد مستقیم خودشان می‌شود، درآمدهای دولتشان را نیز افزایش می‌دهد و این موضوع خدمات دولتی ارائه شده به آنان را نیز بیشتر می‌کند. به همین دلیل پیگیری فرانسوی‌ها از حریق نوتردام بیشتر و مسئولانه‌تر از پیگیری ما از حریق در بازار تبریز بود.»
حریرچی با بیان اینکه «میراث باستانی و فرهنگی باعث افزایش هویت ملی و اتحاد در جامعه می‌شود»، می‌گوید: «امیدوارم مردم در کنار مسئولان از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی استفاده کنند تا آثارملی و تاریخی خود را بیشتر معرفی کنند. بازار تبریز بخشی از هویت ملی همه ایرانیان است و نباید صرفاً با این نگاه که آنجا محل کسب چند نفر بود با آن مواجه شویم. اگر خودمان در ابتدا بتوانیم قدر آثار تاریخیمان را بدانیم بدون شک گردشگران نیز بیشتر وارد کشور خواهند شد. مشابه همین اقدام در پاریس رخ داده که امروز مردمانش با حساسیت بیشتری حریق در نوتردام را پیگیری می‌کنند و همچنان نیز پیگیر آن هستند.»
از برندینگ پاریس تا برندینگ تبریز
گروهی دیگر دلیل واکنش‌های متفاوت به دو حریق در بازار تبریز و کلیسای نوتردام را میزان اهمیت دو ساختمانمی‌دانند. دکتر الهام سوری – شهرساز و پژوهشگر شهری – در این باره به ایسنا می‌گوید: «در اینکه دو بنا با یکدیگر تفاوت دارند، شکی نیست و اتفاقاً این تفاوت هم مهم است. کلیسای نوتردام در پایتخت فرانسه بود اما بازار تبریز صدها کیلومتر از پایتخت دور بود و متأسفانه تمرکز رسانه‌ای و تبلیغاتی در پایتخت سبب شده تا حادثه برد خبری و تبلیغی کمتری داشته باشد اما معتقدم که مهم‌ترین دلیل تفاوت میان دو حادثه و حتی فراموش شدن یکی، مربوط به بحث برندینگ است.»
او ادامه می‌دهد: «در شهرسازی ما با پدیده‌ای به نام برندینگ روبه رو هستیم که در آن برخی از نمادها و نشانه‌ها در شهر را به عنوان برند آن شهر و حتی کشور در جهان می‌شناسند. به عنوان مثال شما اگر سایه‌ای بدون جزئیات از برج آزادی یا برج ایفل را ببیند حتماً متوجه می‌شوید که هریک مربوط به کدام شهر یا حتی کشور است. برندینگ با فیلمسازی، داستان و… هم انجام می‌شود. برای اینکه بهتر بخواهیم این مساله را بررسی کنیم، باید ببینیم که پاریس چقدر در سطح دنیا شناخته شده و آیا میزان شناخت از تبریز هم همانقدر است؟ طبیعی است که پاریس بسیار شناخته شده‌تر است.»
سوری با اشاره به تفاوت کلیسای نوتردام و بازار تبریز می‌گوید: «تا اینجا متوجه شدیم که پاریس در سطح جهان شناخته شده‌تر از تبریز است و همین امر خود به خود اتفاقی که در آن شهر رخ دهد را بیشتر از تبریز در سطح جهان دارای ارزش خبری و بُرد می‌کند. پس از آن مقایسه دو بناست. گاهی برندینگ بناها از شهرها بهتر انجام می‌شود که مثال آن دیوار چین است. همه دیوار چین را می‌شناسند اما کمتر کسی می‌داند که این دیوار در کدام شهرها یا ایالت‌ها قرار گرفته است. مقایسه کلیسای نوتردام و بازار تبریز هم نشان می‌دهد که این کلیسا معروف‌تر است و میلیون‌ها گردشگری که سالانه از نوتردام بازدید می‌کنند هم این را اثبات می‌کند.»
این شهرساز درباره چگونگی افزایش توجه به فضاها و اماکن تاریخی در کشورمان، می‌گوید: «اول باید به اینکه نکته توجه کرد که نمی‌توان توقع داشت که همه شهرها و بناها ارزش و اهمیت یکسانی داشته باشند. کما اینکه در کشور ما نیز میان تخت جمشید و بازار تبریز و شهرسوخته و… تفاوت‌هایی وجود دارد و در فرانسه و دیگر کشورها هم همینطور است. ممکن است آثار تاریخی در لئون باشد که برای ما ناشناس باشد. اما برای اینکه حداقل مردم خودمان از وجود آن مطلع و نسبت به آن حساس باشند، لازم است از طرفیت رسانه‌ها بیشتر استفاده شود.»
او می‌افزاید: «چند فیلم و سریال در بازار تبریز ساخته شده است؟ چقدر رویداد فرهنگی و اجتماعی در این فضا که بسیار هم زیباست برگزار شده و چقدر مسئولان تلاش کرده‌اند تا این بازار و زیبایی‌هایش را به مردم خودمان معرفی کنند؟ این کارها باید در مورد بسیاری از آثار فرهنگی و فضاهای شهری انجام شود و اگر این کارها انجام شد و بازهم نتیجه‌ای نگرفتیم آن وقت می‌توان مردم را به خاطر بی‌توجهی به یک فضای تاریخی سرزنش کرد.»
نحوه اطفای حریق هم عامل دیگری است که برخی معتقدند سبب توجه بیشتر افکار عمومی به حادثه رخ داده در نوتردام شد؛ مواردی مانند استفاده از ربات آتش نشان و… که برد خبری زیادی هم در جهان پیدا کرد. سید جلال ملکی – سخنگوی آتش نشانی تهران و کارشناس ارشد ایمنی – در این باره به ایسنا می‌گوید: «زمانی که حادثه‌ای که رخ می‌دهد اولویت اصلی آتش نشانان کاهش خسارات و جلوگیری از وقوع خسارت است. در میان خسارات نیز تمرکز اصلی بر پیشگیری از خسارت جانی است و پس از آن موارد دیگر در اولویت است پس در این شرایط زمانی برای شوآف و اقدامات تبلیغاتی نیست و آتش نشانان نیز چنین اقدامی انجام نمی‌دهند.»
او درباره اینکه آیا می‌توان عملیات اطفای حریق را طوری انجام داد که توجه بیشتر رسانه‌ها و افکار عمومی به آن جلب شود، اظهارمی‌کند: «عملیات اطفای حریق یک شوی تبلیغاتی نیست و باید بهترین تصمیم در کوتاه‌ترین زمان اتخاذ شود تا بهترین نتیجه را درپی داشته باشد. در همین راستا نیز هیچ آتش نشانی فرصت نمی‌کند که به اقدامات اینچنینی فکر کند.»
ملکی درباره اینکه آیا دستورالعملی برای اطفای حریق در آثار تاریخی و… وجود دارد، می‌گوید: «دستورالعمل اصلی اقداماتی است که از وقوع حادثه در اماکن تاریخی جلوگیری کند اما آتش نشانان متوجه این موضوع هستند که اگر حریق در آثار تاریخی رخ دهد چگونه با کمترین خسارت ممکن و البته بهترین نتیجه عملیات خود را انجام دهند. کمااینکه چند سال پیش زمانی که حریق در یکی از بخش‌های ساختمان هشت گنبد در میدان حسن آباد رخ داد، آتش نشانان بدون آنکه خسارتی به این ساختمان وارد شود، موفق به مهار آتش شدند.»
او در پاسخ به این پرسش که آیا ربات آتش نشان در آتش نشانی وجود دارد نیز اظهارمی‌کند: «تا جایی که من اطلاع دارم در کشور ما چنین ربات‌هایی وجود ندارد و اگر هم وجود دارد، حداقل تاکنون در آتش نشانی‌ها به کار گرفته نشده است اما در مجموع استفاده از تجهیزات و امکانات روز در اطفای حریق مهم است و امیدوارم که تمام آتش نشانی‌ها به چنین امکاناتی مجهز شوند.»
این کارشناس ایمنی و آتش‌نشانی می‌افزاید: «در مجموع فکر نمی‌کنم که نحوه فعالیت آتش نشانان سبب شده باشد که تفاوتی در دو حادثه بازار تبریز و کلیسای نوتردام رخ دهد چرا که تا آنجا که من می دانم در مورد هر دو حادثه آتش نشانان با تمام توان خود اقدام به اطفای حریق کردند.»
با گذشت یک ماه از حریق در بازار تبریز بهتر می‌توان در مورد اقداماتی که سبب توجه کمتر به این بنای ارزشمند ثبت شده در یونسکو شده است، پرداخت؛ توجهی که گرچه انتظار نیست به اندازه حریق کلیسای نوتردام باشد اما به نظر می‌رسد میزان توجه افکار عمومی به این حادثه در حد و اندازه حریق در بزرگترین بازار سرپوشیده جهان نبود و در این میان فراموشی زودهنگام حادثه نیز مورد عجیبی است./ ایسنا