۲۶ سال خشکسالی در آذربایجان شرقی در طول ۶۰ سال گذشته/ آذربایجان شرقی، دومین استان سیل خیز کشور

آگروهیدرولوژیست و عضو کمیته علمی و اجرایی سومین کنفرانس هیدرولوژی ایران تاکید کرد: خشکسالی‌ها از گذشته گریبان ‌ گیر ایران و ایرانی بوده و برای مثال مطالعات ما در دانشگاه تبریز نشان می‌دهد ‌ که در آذربایجان شرقی در ۶۰ سال اخیر ۱۸ رویداد خشکسالی با مجموع تداوم ۳۰۸ ماه یعنی معادل ۲۶ سال به قوع پیوسته است.

به گزارش آذر صبح، دکتر ابوالفضل مجنونی هریس، دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه تبریز این تداوم خشکسالی بحران‌های مختلفی نظیر خشک شدن دریاچه ارومیه، آسیب به سفره‌های آب زیرزمینی و رودخانه‌ها را به همراه داشته است.

با اشاره به اینکه بیش از ۴۰ نوع بلای طبیعی در سطح جهان وجود دارد، گفت: در ایران وقوع حداقل ۳۱ نوع از بلایای طبیعی مانند سیل، طوفان، خشکسالی، زلزله، آلودگی آب و هوا و محیط زیست، سرمازدگی، آتش سوزی جنگل‌ها، صائقه، نشست زمین و غیره گزارش شده و می‌توان گفت ایران جزو ۱۰ کشور بلاخیز جهان است.

سیلاب، خشکسالی و تغییر اقلیم سه پدیده و چالش بزرگ قرن ۲۱ است

وی با بیان اینکه در میان بلایای طبیعی متنوع، سیل، طوفان، خشکسالی و زلزله از فراوانترین، خطرناکترین و خسارت بارترین بلایا در منطقه و جهان هستند، اضافه کرد: سیلاب، خشکسالی و تغییر اقلیم سه پدیده و چالش بزرگ قرن ۲۱ هستند.

در طول ۶۰ سال گذشته، ۷۳۰۰ نفر در جهان بر اثر وقوع سیل، جانشان را از دست داده‌اند

وی با اشاره به اینکه در طول ۶۰ سال گذشته، ۷۳۰۰ نفر در جهان بر اثر وقوع سیل، جانشان را از دست داده‌اند، اظهار کرد: آمارها نشان می‌دهند که از سال ۱۹۵۰ تا کنون، حدود چهار میلیون نفر تحت تأثیر سیل قرار گرفته اند، ۵۰ درصد مساحت کشور ما نیز در معرض خطر سیل قرار دارد.

سیل، طوفان، خشکسالی ۸۵ درصد بلایای طبیعی ایران را به خود اختصاص داده است

دانشیار گروه مهندسی آب دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز تاکید کرد: طبق آمارها سه حادثه مرتبط با هیدرولوژی یعنی سیل، طوفان، خشکسالی به ترتیب ۳۷، ۲۹ و ۹ درصد از بلایای طبیعی جهان و ۳۲، ۳۰ و ۲۲ درصد از بلایای طبیعی ایران را به خود اختصاص داده است، همچنین این سه حادثه طبیعی ۷۵ درصد بلایای طبیعی جهان و ۸۵ درصد بلایای طبیعی کشور را شامل می‌شوند، اما زلزله حدود ۱۰ درصد از بلایا را تشکیل می‌دهد که در مقایسه با بلایای مرتبط با آب ناچیز است.

وی با اشاره به مقایسه خسارات مالی و جانی سه حادثه مرتبط با هیدرولوژی گفت: سیل، طوفان، خشکسالی در قرون اخیر به ترتیب ۳۵۹، ۱۸۷ و ۳۴ میلیارد دلار و زلزله ۳۱۴ میلیارد دلار به کشورهای آسیایی خسارت مالی زده است و از نظر تلفات جانی هم سیل با ۸/۸ و خشکسالی با ۷/۹ میلیون نفر کشته در آسیا در مقایسه با دیگر بلایا حتی زلزله (با ۶/۱ میلیون کشته) فاصله زیادی دارند.

تلفات انسانی بلایای مرتبط با آب، ۱۲ برابر تلفات زلزله است

وی متذکر شد: در ۱۱۰ سال گذشته در قاره آسیا سه بلای مرتبط با مسائل آب بیش از ۱۲ برابر زلزله تلفات انسانی و نزدیک دو برابر زلزله خسارات مالی برجای گذاشته است، به طور کلی اهمیت بلایای مرتبط با آب برای ایران زیاد بوده و خشکسالی، سیل و طوفان جزوی از واقعیت‌های کشور ما است؛ چرا که ما نه می‌توانیم اقلیم را عوض کنیم و نه جغرافیا را تغییر دهیم؛ بنابراین باید بخشی از پژوهش‌ها و مطالعات کشور به یافتن راهکارهای کم کردن آسیب این پدیده‌ها باشد.

۷۰۰ روستای آذربایجان شرقی، در مسیل سیل قرار دارند

مجنونی با اشاره به سیل خیز بودن ایران بیان کرد: وقوع سیلاب در گلستان، لرستان، فارس و خوزستان در سال جاری و یا سیل آذرشهر و عجب شیر در آذربایجان‌شرقی در فروردین سال ۹۶ با بیش از ۴۰ کشته نشان می‌دهد که اقلیم کشور ما مانند یک سکه دو رو است که یک روی آن خشکسالی و روی دیگر آن سیل و طوفان است. بنا به گفته کارشناسان ۷۰۰ روستای آذربایجان شرقی در مسیل سیل هستند و این استان، دومین استان سیل خیز کشور است.

وی متذکر شد: سیل سال ۷۵۰ هجری شمسی تبریز که منجر به ویرانی شهر شد، سیل ۱۲۵۰ که باعث ویرانی ۱۴۰۰۰ خانه، سیل ۱۳۰۸ که باعث ویرانی ۲۰۰۰ خانه و کشته شدن ۳۷۵ نفر و سیل ۱۳۱۳ که باعث تخریب ۱۳۰۰ خانه شد، از جمله سیل‎های ویرانگر تبریز هستند.

وی تاکید کرد: با توجه به ماهیت اقلیم کشورمان، کم و بیش کارهای سازه‌ای و غیر سازه‌ای مختلفی برای مدیریت این رخدادها در کشور صورت گرفته است و این اقدامات لازم، ولی کافی نبوده و در برخی موارد نیز با تغییر شرایط اقلیمی از خشکسالی به ترسالی یا بالعکس، متضاد عمل کرده و باعث تشدید بحران دیگری شده‌اند.

این آگروهیدرولوژیست اظهار کرد: سازگاری با کم آبی برای مقابله با خشکسالی و همزیستی تطبیقی با سیلاب برای مقابله با سیل از راهکارهایی است که باید مورد توجه قرار گیرند.

وی افزود: برای سازگاری با خشک شدن آب‌های سطحی، تخریب سفره‌های آب زیرزمینی به دلیل فشار بر منابع آبی بر اثر توسعه ناپایدار کشاورزی باید به اقداماتی نظیر اصلاح الگوی کشت، به زراعی، کشاورزی حفاظتی، مدرن سازی شبکه‌ها و سیستم‌های آبیاری وستفاده از تکنولوژی‌های مدرن روی آورد.

وی ادامه داد: برای همزیستی با سیل هم لازم است اقداماتی نظیر ایجاد تعادل بین دام و مرتع انجام و رودخانه‌ها مسیرگشایی شوند، استفاده از تجهیزات نوین هشدار سیل، اجرای آبخیزداری، کاربرد دیواره‌های حفاظتی، حفظ جنگل‌ها نیز ضروری است.

دانشیار گروه مهندسی آب دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز با اشاره به تاثیر تغییر کاربری و توسعه شهری گفت:هنگامی که یک سطح پوشیده از گیاه به سطح شهری و مسکونی تبدیل می‌شود، ضریب نفوذ پنج برابر کاهش و ضریب رواناب پنج برابر افزایش می‌یابد و این شرایط می‌تواند پتانسیل ایجاد سیل را پنج برابرکند.

وی تاکید کرد: همچنین در صورت تخریب مراتع و از بین رفتن پوشش گیاهی، رگبارهای شدید به دلیل خشک بودن خاک در مناطق خشک و نیمه خشک باعث تخریب و خرد شدن ذرات خاک وبه دنبال آن، گرفتگی خلل و فرج و ایجاد سریع سیلاب می‌شود.

کاهش ۱۸ درصدی بارش‌ها در بلندمدت و افزایش خسارات ناشی از بارش‌ها!

وی با بیان اینکه با وجود کاهش ۱۸ درصدی بارش‌ها در بلندمدت، خسارت ناشی از بارش‌ها افزایش یافته است، اظهار کرد: بر اساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست، نزدیک به ۷۴ درصد سیل‌های رخ داده در کشورمربوط به سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۸۰ می‌شود و درمطالعات در زمینه میزان سیل در طول ۲۰ سال اخیر ۲۰ برابر شده، در حالی که تغییرات زیادی در بارندگی‌های منطقه ایجاد نشده است.

مجنونی با اشاره به موارد موثر درتشدید بحران سیل، افزود: تجاوز به حریم و بستر رودخانه‌ها، تخریب مراتع، کاهش جنگل‌ها و افزایش ضریب رواناب، عدم تعادل بین دام و مرتع، دخالت‌های ناصواب انسان در طبیعت، عدم هماهنگی بین سازمان‌های مختلف و نهادینه شدن تفکرات جزیره‌ای، عدم اعتقاد به مطالعه بنیادی در این زمینه، عدم ارتباط مؤثر مراکز آکادمیک با سازمان‌های اجرایی، مشاوران و پیمانکاران، عدم تطبیق مطالعات آکادمیکی با نیازهای جامعه و سازمان‌های اجرایی از جمله این عوامل بوده و برای نمونه درصد ناچیزی از مقالات و انتشارات دانشگاهی کشور به دنبال حل مشکلات جامعه بوده و بقیه صرفاً تولید کمی مقاله به شمار می‌آیند.

وی در ادامه با تاکید بر نقش و وظیفه سازمان‌های اجرایی و علمی در زمینه بحران آب و سیلاب تاکید کرد: شرکت آب منطقه‌ای، جهاد کشاورزی، شهرداری، آبخیزداری، هواشناسی، استانداری، هلال احمر، بیمه، نیروی انتظامی، قوه قضائیه، دانشگاه علوم پزشکی، سازمان محیط زیست، بنیاد مسکن و سایر دستگاه‎‌ها از سازمان‌های دخیل در پدیده‌هایی مانند سیل و طوفان و خشکی بوده و علاوه بر سازمان‌های دولتی، سازمان‌های غیردولتی نظیر سازمان‌های مردم نهاد، شرکت‌های مشاور و پیمانکار هم در متن مسئله هستند.

وی متذکر شد: با وجود برخی ناهماهنگی‌ها ارگان‌های اجرایی کشور در واکنش به بلایای طبیعی کم و بیش سعی می‌کنند به وظایف خود عمل کرده و نقش پررنگی در رسانه‌ها داشته باشند و همه‎گی با حادثه دیدگان اظهار همدردی و دولت و بیمه هزینه‎های هنگفتی برای جبران خسارات مالی و جانی پرداخته و به آن افتخار هم می‌کنند، همه سازمان‌ها در جای خود حاضرند پس از وقوع حادثه در صحنه حاضر شده و با افتخار آلام حادثه دیدگان را کم و در این راه هزینه کنند.

کمتر سازمانی را سراغ داریم که به نگام وقوع بلایا اقدامات کنشی انجام دهد

آگروهیدرولوژیست و عضو کمیته علمی و اجرایی سومین کنفرانس هیدرولوژی ایران ادامه داد: کمتر سازمانی را سراغ داریم که اقدامات کنشی انجام دهد، اقدام کنشی به علاج واقعه قبل وقوع اشاره دارد و باید اپسیلونی از هزینه‌ها در مرحله قبل از وقوع حادثه صرف شود، نباید اولین قربانی مسائل اقتصادی تعطیلی پژوهش باشد؛ چرا که تعطیلی پژوهش مانند صرف هزینه زیاد برای تهیه دارو بعد از بیماری است و پژوهش به منزله اندیشیدن تدابیری مانند رسیدگی به تغذیه قبل از ابتلا به بیماری عمل می‎کند.

وی در ادامه با تاکید بر نقش برگزاری سومین کنگره ملی هیدرولوژی افزود: این کنفرانس می‌تواند یک اقدام کنشی برای یافتن راهکارهای کاهش وقوع بلایای طبیعی و به حداقل رساندن خسارات باشد، امیدواریم سازمان‌های اجرایی مذکور با تا حد توان، دانشگاه تبریز را در اجرای این رخداد علمی کمک کرده و نمایندگان این سازمان‌های دخیل در مدیریت و کنترل بلایا در کنفرانس حضوری فعال داشته باشند.

وی برگزاری این کنفرانس را فرصتی برای تبادل علمی دانست و گفت: در کنار این کنفرانس می‌توان نشست‌های تخصصی مفیدی با حضور همه دست اندکاران برگزار کرد و از کارشناسان خبره در این نشست‌ها بهره برد. سومین کنفرانس ملی هیدرولوژی می‎تواند برخی چالش‌های تشدید بحران را کم کند، برای مثال باعث نزدیکی محیط‌های آکادمیک، سازمان‌های مردم نهاد، شرکت‌های مشاور، پیمانکاران و سازمان‌های اجرایی شود.

دانشیار دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز متذکر شد: مسئولان کنفرانس هم باید در انتخاب سخنران‌ها و مقالات دقت لازم را داشته و به دنبال یافتن راهکار حل مشکلات باشند، همچنین سطح کنفرانس طوری باشد که برای کارشناسان و شرکت‌کنندگان مفید باشد.

وی در پایان خاطرنشان کرد: این گردهمایی علمی می‌تواند فرصتی را ایجاد کند تا با بررسی آخرین یافته‌های متخصصان کشو به مسائل مرتبط با هیدرولوژی همه جانبه نگریسته شود، برای مثال تجربیات ایران و جهان در خصوص مسائلی نظیر هشدار سیل و … بحث و تبادل نظرشود./ ایسنا

برچسب های :

#آذربایجان‌ شرقی