یکشنبه, ۱۲ مرداد ۱۴۰۴ / ۰۰:۰۴:۰۹
برای ادامه مرمت و بازسازی مجموعه تاریخی ۶۰۰ ساله «حسن پادشاه» تبریز ۷۴۷ میلیون تومان اعتبار مصوب شد.
به گزارش آذر صبح به نقل از ایرنا، عملیات مرمت و بازسازی مجموعه صاحب آباد تبریز که مسجد و مدرسه «حسن پادشاه» نیز جزئی از آن است، به طور رسمی از اواخر دهه ۱۳۸۰ آغاز شده است؛ پس از مطالعات و پژوهش‌های تخصصی، مرمت و بازسازی این مجموعه با تصویب شورای فنی اداره کل و شورای راهبردی مجموعه جهانی بازار تبری از طریق عملیات مرمتی آناستیلوز (بازسازی و بازپیرایی شکل اصلی بنا با قراردادن پازلی قطعات باقی مانده از بنای تخریب شده بر روی هم) در بخش گنبدخانه این مجموعه آغاز شد.
عملیات مرمتی این مجموعه طی سال‌های گذشته و سال ۹۷ به طور مستمر در حال انجام بوده و در سال جاری نیز با حضور کارشناسان فنی میراث فرهنگی آذربایجان شرقی ادامه دارد،؛ سال گذشته مرمت معماری بخش شمالی و جنوب غربی مدرسه این مجموعه آغاز شد و بخش جبهه شرقی و جنوب شرقی مجموعه نیز مورد مرمت قرار گرفت.
مرتضی آبدار، مدیرکل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی روز یکشنبه در جمع خبرنگاران، دلیل طولانی بودن مدت زمان عملیات مرمتی این مجموعه را پژوهش‌های تخصصی و فنی به لحاظ اهمیت تاریخی این مجموعه عنوان کرد و گفت: با توجه به پایتختی تبریز در دوره‌های ترکمانان و صفویه، مجموعه تاریخی «حسن پادشاه» در ادوار مذکور نقشی مهم در حوزه‌های حکومتی، هنری و علمی داشته، لذا برای مرمت و بازسازی بقایای آن، مجوزهای لازم با پیوست پژوهش‌های تخصصی، مطالعات و اقدامات فنی و کارشناسی مورد نیاز می‌باشد.
آبدار همچنین به برنامه آینده مرمتی این مجموعه تاریخی نهفته در قلب بافت تاریخی تبریز تا پایان سال جاری اشاره کرد و گفت: ادامه مرمت حجره‌های جنوب شرقی مدرسه و تداوم پژوهش و مرمت بخش شرقی مجموعه با اقدامات پژوهشی در ایوان غربی، ادامه خواهد داشت.
مسجد حسن پادشاه، یکی از مساجد قدیمی تبریز است که در محوطه‌ی بازار «دوه چی» و میدان صاحب آباد (صاحب الامر) تبریز واقع شده است؛ به روایت منابع تاریخی و مدارک و شواهد اندک برجای مانده، این مسجد و مدرسه دینی آن به روزگار آبادانی، از زیباترین و با شکوهترین مساجد تبریز بوده است؛ مجموعه حسن پادشاه مشتمل بر بخش‌های مختلفی است که در داخل میدان صاحب‌آباد به عنوان بزرگترین میدان حکومتی تاریخ ایران واقع شده است.
مدرسه دینی «حسن پادشاه» نیز تنها مدرسه تبریز قبل از دوران قاجار است که از زمین لرزه‌ها و جنگ‌های ویرانگر یک هزار سال اخیر در این شهر جان سالم به در برده است.
«حاجی خلیفه کاتب چلبی»، مؤلف کتاب‌های “کشف الظنون” و “جهان نما”، در کتاب اخیر در توصیف عظمت و زیبایی خیره کننده مسجد «حسن پادشاه» می‌نویسد: “جامع سلطان حسن، از بناهای اوزون حسن، پادشاه آق قویونلو، و به طرز جوامع سلاطین با سنگ تراش و سرب ساخته شده، بنای متین و با شکوهی است. در کنار صفه محراب، یک قطعه مرمر بلغمی بزرگی به طول و عرض چند ذراع به دیوار نصب شده و جامع را رونق بخشیده است. سنگ مرمر مزبور، از نوادر دهر به شمار می‌رود و در جامع دیگر، نظیر آن دیده نشده است. اسماً چهار یار که در سر درب آن حک شده بود، از طرف قزلباش‌ها پاک و فقط به نام علی (ع) ابقاء گردیده است.”
باید دانست که گرچه بنای مسجد «حسن پادشاه» و منضمات آن- عمارت نصریه- به اوزون حسن بایندری نسبت داده می‌شود، ولی با توجه به نوشته حافظ حسین کربلایی در کتاب “روضات الجنان و جنات الجنان “، بنای آنها بعد از درگذشت اوزون حسن بنیان گذاشته شده است.
«اولیا چلبی»، سیاح بنام عثمانی، که در سال ۱۰۵۰ هجری قمری از این مسجد دیدن کرده، می‌نویسد: “این مسجد را سلطان حسن آق قویونلو بنا کرده است … بنای این مسجد، یکی از شاهکارهای هنر معماری است. گنبدهای آن همه کاشیکاری شده و از چهارسو دارای منافذی هستند که با سنگ‌های مرمرین مزین و مشعشع گردیده‌اند. روی هچهادیوار این مسجد بزرگ را اسلیمی‌ها، ترنج‌ها، گل‌ها و بوته‌های گوناگون و کتیبه‌های متعدد حجاری و گچبری شده زینت بخشیده اند… بالای درها و پنجره‌ها نیز سنگ نبشته هایی با خط ثلث جلی وجود دارد که بی شباهت به خط زیبای یاقوت مستعصمی نیست. در طرفین محراب این مسجد، دو پارچه ستون سنگی زرد رنگ قرار داده‌اند که بهای آنها بدون مبالغه با خراج ایران و توران برابری می‌کند. گویا اینها کهربا هستند و نظیرشان در هیچ جای دنیا پیدا نمی‌شود.”
نادر میرزا، مؤلف کتاب ارزشمند «تاریخ و جغرافیایی دارالسطنه تبریز» نیز در خصوص وضعیت مسجد «حسن پادشاه» در دوره قاجاریه می‌نویسد: “اکنون مسجدی است آنجا با چوب مسقف و مدرسه‌ای کوچک و ویران. و به اندازه یک کف دست اینجا آجر کاشی بنا شده، به درگاه رخامی بالای مدخل منصوب است که فصلی در آن منقور است. ” همچنان که نادر میرزا نوشته، امروزه، از آن همه سنگ تراش و رخام و کاشی، فقط یک قطعه مرمر در محراب مسجد، یک قطعه سنگ نوشته مرمرین بر دیوار نزدیک در مشرف به میدان صاحب الامر، یک قطعه سنگ نبشته بر دیوار شمالی مسجد کوچک زمستانی و یک قطعه دیگر در پای دیوار کفشکن، یک قطعه سنگ قبر مرمرین در پای دیوار شرقی خواجه نشین مسجد زمستانی مزبور، یک قطعه سنگ نوشته نصب شده بر سردر مدرسه، یک حلقه حوض یکپارچه سنگی، شش ستون سنگی و مقداری سنگ قبر و سنگ نبشته انباشته در مسجد زیرزمینی باقی مانده است.
سنگ نوشته مرمرین محراب مسجد به صورت طاقنمای ظریفی حجاری شده و خوشرنگ است؛ قطعات سنگ نبشته های برجای مانده نشان می‌دهد که کتیبه‌های سراسری حجاری شده به خط و شیوه عالی، بخش‌های مختلف مسجد را تزئین می‌کرده است. بر سنگ قبر مرمرینی که در پای دیوار شرقی خواجه نشین شمالی مسجد زمستانی کار کرده‌اند، عبارت “هذا روضه المرحوم شهره به ابوشرف بن… بیگ ” خوانده می‌شود که با توجه به مشخصات سنگ، احتمالاً مربوط به قبر یکی از امرای آق قویونلو- مدفون در عمارت نصریه- است.
سنگ نوشته قهوه‌ای رنگ دیگری در سردر صحن مدرسه حسن پادشاه نصب گردیده که متعلق به زمان شاه طهماسب صفوی و متضمن بیم دادن سپاهیان و مردم از ورود بدون اجازه به خانه‌های دیگران است؛ مسجد زمستانی مسجد حسن پادشاه که تا دوره اخیر مورد استفاده بوده، دارای شش ستون سنگی و طاق ضربی آجری است. مدرسه حسن پادشاه نیز به صورت نیمه معمور تا چندی پیش اقامتگاه طلاب علوم دینی بوده است.
یکهزار و ۷۲۸ اثر تاریخی در آذربایجان شرقی ثبت شده که ۵۷ اثر معنوی، ۲۲ اثر طبیعی، ۲۷۷ اثر ثبت شده کهن شهر تبریز بوده و ۳۷۰ اثر حفاظتی نیز در استان شناسایی شده است.
۲۵ هزار پیمانکار حقیقی و حقوقی برای مرمت آثار تاریخی در سطح استان آذربایجان شرقی مشغول فعالیت هستند.
