پنجشنبه, ۳ مهر ۱۴۰۴ / ۱۰:۱۴:۱۲
از پاریس الگو گرفته یا از استانبول، فرقی نمی کند، حالا تبریز شهر پیاده‌راه‌های کشور است و با چند تجربه‌ی اجرای موفق، می توان چند خیابان را در آن پیاده گز کرد.
آذر صبح/ زهرا حیدری آزاد: شهر باید جایی برای زندگی باشد، جایی که بتوان در آن قدم زد، اندکی مکث کرد و چیزکی خورد و تصویری یا بنایی را تماشا کرد. البته که نمی توان از یک خیابان شلوغ و پر ترافیک انتظار این حد از آرامش را داشت، از پیاده راه‌ها چطور؟ آری این پیاده راه ها هستند که باعث می شوند شهر را زیر پایمان حس کنیم و خودمان را به آن نزدیکتر تر بدانیم.
در اصطلاحات توسعه شهری، به این انتظار از شهر می‌گویند، “انسان محوری” و از نمونه های انسان‌محوری یک شهر هم، محلات زنده و پیاده‌راه‌هایی است که اهالی بدون واهمه از ترافیک و خودرو و سایل نقلیه، ساعت‌هایی را در آنجا در آرامش می گذرانند.
از مدیریت های پیشرو در انسانی کردن هدف گزاری‌های شهری و اجرای پیاده‌راه ها چند نمونه بسیار موفق در اروپا وجود دارد که می‌توان به پیاده راه شهرهای بوردو و پاریس فرانسه ، هانوور آلمان و استانبول ترکیه اشاره کرد که در نوع خود کم نظیر محسوب می‌شوند.
اولین پیاده‌راه در ایران، در تبریز راه‌اندازی شده است، احداث این پیاده راه قصه ای شنیدنی دارد؛ به گفته کریم میمنت نژاد، تاریخ پژوه تبریزی در اواخر دولت قاجار و اویل پهلوی اول، به دلیل وجود کنسولگری های چند کشور و اقامت رجال سیاسی کشور فرانسه در تبریز، فرانسوی‌های مقیم تبریز به فکر احداث محله و گذرگاهی افتادند که شب های پاریس را برای آنها تداعی کند، بنابراین اولین پیاده راه کشور در آن دوره در تبریز ایجاد شد.
وی ادامه داد: این پیاده راه که نامی فرانسوی نیز داشت” (پاساژ) ” در محل قرارگیری کنسولگری های خارجی، اولین سینمای ایران به نام سینما سولی و کلیسای کاتولیک های تبریز و گراند هتل شکل گرفت.
وی خاطرنشان کرد: در سال ۱۳۱۰ پیاده راه میارمیار یا همان پاساژ، به شکل عمرانی نیز تثبیت شد و شهروندان بعد و قبل از اکران فیلم در این محله جمع می شدند.
میمنت نژاد یادآور شد: احداث پیاده راه ها با هدف احیای فرهنگ محله محوری در شهرهای مختلف ادامه یافت و در مشهد و اصفهان نیز پیاده راه هایی شکل گرفت.
وی اضافه کرد: خیابان تربیت تبریز نیز در دهه هفتاد در بستر بافت قدیمی به پیاده راه تغییر شکل پیدا کرد، این پیاده راه تجربه ای موفق بود و بعد از آن چند پیاده راه دیگر در سطح شهر تبریز ایجاد شد.
پیاده راه “تربیت”، پیاده راه “استادشهریار” و به تازگی پیاده راه “ارک” تبریز چند نمونه موفق پیاده‌راه سازی در کشور هستند، موفق از آن جهت که شهروندان تبریزی و گردشگران از اینکه باید در این خیابانها قدم بزنند و خرید و فروش کنند گله ای ندارند و بازارگردی را همراه با پیاده روی در این محدوده‌ها پذیرفته اند.
رسولی یکی از کسبه و شهروند تبریزی است که به مدت ۱۰ سال، در خیابان تربیت تبریز مشغول به کار است، از او می پرسم پیاده راه بودن خیابان تربیت مشکلی در کار شما ایجاد کرده یا نه؟ او می گوید که پیاده راه شدن خیابان تربیت تبریز، منجر به رونق اقتصادی این خیابان شده و کسبه نارضایتی ندارند.
وی ادامه می دهد: شاید بگویید وقتی خیابانی، پیاده‌راه می‌شود شهروندان حتی اگر از آن راضی نباشند هم، مجبور به پیاده روی در آن هستند، اما اینطور نیست! زمانی که مردم از طرحی همچون طرح پیاده‌سازی خیابانی راضی نباشند از آن استقبال نمی کنند و طرح شکست می‌خورد. نمونه آن نیز پیاده‌راه ۱۷ شهریور از خیابان صفا تا میدان شهدا در تهران بود که به دلیل نارضایتی کسبه، مورد بازگشایی قرار گرفت.
در مغازه آقای رسولی با مشتری او در رابطه با پیاده راه شدن چند خیابان در تبریز گفت‌وگو می کنم.
خانم حضرتی قبل از پیاده راه شدن خیابان تربیت و شهریار ولیعصر را به خاطر دارد، او در این رابطه می‌گوید: در برخی از روزهای سال ترافیک این مناطق سرسام آور بود، در آن دوران، وسایل نقلیه در سطح شهر تبریز کمتر از امروز بود، حالا تصور کنید اگر این خیابان ها، پیاده راه نمی‌شدند الان وضعیت آنها با این افزایش خودروها به چه شکل بود؟!
وی به وضعیت پر ترافیک خیابان تربیت غربی نیز اشاره می کند که در بالادست پیاده راه تربیت شرقی قرار گرفته و می گوید: چون تربیت غربی همچنان به شکل خیابان حفظ شده، ضمن اینکه ترافیک شدید دارد، زیبایی‌ها و آثار تاریخی آنجا به چشم نمی آید و در شلوغی ها گم می شود.
وی با اشاره به وسیله نقلیه مینی بوس مانندی که در پیاده راه تربیت تبریز به کسانی که توانایی پیاده روی نداشتند، ارائه خدمت می‌کرد، گفت: این طرح، طرح خوبی بود، حال و هوای خوبی هم ایجاد کرده بود، ولی دیگر از آن خبری نیست. در حالیکه از نظر من برخی افراد که توانایی پیاده روی ندارند می توانستند هم از محدوده تربیت دیدن کنند و هم از این وسیله نقلیه برای عبور و مرور استفاده کنند.
خیابان یا عابرگذر تربیت یکی از قدیمی‌ترین معابر شهر تبریز است که قدمت آن به آغاز سده چهاردهم باز می‌گردد.
طول این خیابان یک کیلومتر است و گفته می‌شود در مسیر جاده ابریشم قرار داشته و اسمش را از اسم شهردار وقت تبریز گرفته است. این خیابان، به عنوان سومین خیابان رسمی در سال ۱۳۰۸ ایجاد شد، و محور غربی آن در سال ۱۳۷۴ به پیاده راه تغییر شکل داد.
مهم‌ترین مرکز پیرامون این محور، میدان ساعت و بازار تبریز است. تا پیش از پیاده‌سازی، نماهای قدیمی و معماری خاصی که بدنه‌های این خیابان را تشکیل می‌دهند رو به فرسودگی داشت و بار ترافیکی سنگینی نیز در این منطقه پرازدحام به چشم می‌خورد به همین دلیل اختصاص این خیابان به عابران پیاده و حذف خودرو از آن تنها راه‌حل مشکل ترافیک و نجات و بازسازی معماری سنتی و نماهای آن بود. عدم‌حضور وسایل نقلیه و نبود کاربری‌های آلوده‌کننده صوتی در کنار زیبایی‌های طبیعی و نمادهای شهر تبریز و امکان خرید اجناس ، زیبایی و جذابیت این پیاده راه دو چندان کرده است.
تفاوت و ویژگی های پیاده راه استاد شهریار آن را از پیاده راه تربیت متمایز کرده است، این پیاده راه در یکی از شهرک های جدید الاحداث و مدرن ولیعصر تبریز قرار دارد و دو میدان فلکه بازار و فلکه بزرگ این شهرک را به هم وصل می کند. حیابان استاد شهریار قبل از پیاده راه سازی، محوری شلوغ و پرترافیک محسوب می‌شد که با اجرای این طرح به محیطی دنج برای پیاده روی و خرید و تفریح شهروندان تبریزی تبدیل شده است.
اجناس و کالاهای شیک و فروشگاه های بزرگ، این خیابان را به مکانی برای مراجعات گسترده مردم و جوانان تبدیل شده است.این پیاده راه را می توان یکی از محورهای پویای شهر تبریز دانست که حال و هوایی مدرن و امروزی تر دارد.
داش ماغازالار’ (مغازه های سنگی)، نام باریکه ای از محله ارمنستان در تبریز قدیم است که هر چند امروز تنها نصفه نیمه ای از آن باقی مانده، اما همچنان بر تارک تاریخ معاصر تبریز می درخشد و قدیمی های این شهر خاطرات فراوانی از آن در ذهن دارند.
این محور نیز در مرکز تاریخی شهر تبریز قرار دارد و با توجه به ترافیک و عدم امنیت عابر در آن منطقه و ضرورت حفظ آثار تاریخی با تصمیم شهرداری تبریز، به پیاده راه تبدیل شد. بنا بر آنچه در ‘دانشنامه معماری ایران شهر’ آمده، مجموعه داش ماغازالار در سال ۱۲۵۱ خورشیدی، توسط شخصی به نام ‘امام‌علی‌زاده’ ساخته شده است. معماری این مسیر، متاثر از طرح‌های تفلیسی و قفقازی است.
با توجه به نزدیکی “داش ماغازالار”به کوچه تاریخی “پاساژ” این محل در زمان های قدیم بسیار مورد توجه بود و حتی گفته می شود خارجی های ساکن تبریز نیز که تعدادشان تا وقوع جنگ جهانی اول زیاد بود، برای خرید مایحتاج خود به اینجا می آمده اند.
جداره‌های پیاده‌راه نیز طبق آنچه در دانشنامه تاریخ معماری ایران‌شهر آمده، مربوط به دوره قاجار است.
چندین سال بود که کوچه ارک به خیابان پرترددی تبدیل شده بود و ترافیک سخت این محدوده، فرصت چندانی به عابرین پیاده برای گشت و گذار در این محدوده تاریخی نمی داد.
بهمن ماه ۹۷ بود که شهرداری تبریز آخرین ملک باقی مانده در مسیر ارک به خیابان امام خمینی را تملک و تخریب کرد و بعد از آن طی یک ماه و پس از پیگیری های شهرداری تبریز با تملک و تخریب مغازهای مسیر، پروژه پیاده راه و سنگ فرش این مسیر اجرا و روزهای پایانی سال مورد بهره برداری قرار گرفت.
کریم میمنت نژاد، تبریز پژوه، در رابطه با پیاده راه ارک تبریز نیز می‌گوید: ارک به عنوان نماد تبریز، در محدوده ای تاریخی قرار دارد و چندین وقت بود که دوستداران تاریخ خواستار پیاده راه سازی در اطراف این بنای تاریخی بودند.
وی ابراز امیدواری کرد با برداشتن دیوار اطراف ارک تبریز، ارک علاوه بر محدوده مصلا در مسیر پیاده راه نیز قابل دسترسی باشد.
تبریز، شهری تاریخی است ، به گفته میمنت نژاد بافت تاریخی نیازمند حفظ فرهنگ محله محوری است، در شهرهای تاریخی و قدیمی همچون پاریس نیز در محدوده تاریخی محلات به شکل قدیمی حفظ شده اند، در شهر تبریز نیز پتانسیل ایجاد پیاده راه‌های بیشتر به خصوص در بافت تاریخی و مرکزی شهر وجود دارد.
وی ادامه داد: در مقوله شهرسازی هم نیاز است کاکرد انسان محوری محلات را بازآفرینی کنیم، در حالی که ما مشغول به‌سازی و نوسازی و آسفالت ریزی هستیم، در دیگر شهرهای تاریخی دنیا، رویکرد محله محوری در بافت مرکزی شهر جدی گرفته می‌شود و توسعه مدرن در بیرون از بافت مرکزی و تاریخی شهر پیگیری می شود.
محدوده تاریخی بازار تبریز در حوزه استحفاظی شهرداری منطقه ۸ تبریز قرار دارد. رضا پاک نهاد، شهردار منطقه ۸ تبریز در خصوص برنامه‌های شهرداری در خصوص پیاده‌راه‌سازی در محدوده بافت تاریخی شهر گفت: ۵ محور گردشگری در این محدوده تعریف شده که در نقاط مختلفی می توان در جهت رویکرد انسان محوری کالبد شهری، اقدام به ایجاد پیاده راه سازی کرد.
رضا پاک نهاد ادامه داد: در ایجاد پیاده راه باید مطالعات همه جانبه و کاملی انجام شود، در همه جای دنیا این محورها در بافتی خارج از بافت مسکونی انجام می شود، به عنوان مثال در خیابان تربیت تبریز، اکثر ساکنان این منطقه انتقادهایی به طرح پیاده راه داشتند، چرا که عبور و مرور خودروهای آنها دچار مشکل شده بود و آنها انتظار داشتند خودروهای خود را تا سر کوچه خود داخل بیاورند ولی به دلیل مشکلات ترافیکی و زوائد نازیبای بصری و آلودگی صوتی، ایجاد پیاده راه در این محور غیر قابل اجتناب بود.
وی اضافه کرد: افکار عمومی هم باید مسئولین شهری را همراهی کند، باید بپذیریم در محدوده تاریخی تردد پیاده در ارجحیت قرار بگیرد و البته دسترسی به نقاط مختلف هم از حوصله و توان پیاده خارج نشود، همین است که ملاحظات اجتماعی را باید رعایت کنیم تا چنین طرح هایی شکست نخورند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به طرح پیاده راه خیابان جمهوری تبریز که در سال گذشته مطرح شد، گفت: این طرح نارضایتی اصناف را در پی داشت، آنها گمان می کردند در این طرح نیز همچون دیگر طرح های پیاده راه تبریز، امکان تردد خودرو و وسایل نقلیه به هیچ وجه میسر نیست.
وی یادآور شد: در طرح جدیدی که برای این محور در نظر گرفته شده، عبور و مرور خودروها و وسایل نقلیه از مسیرهای مشخصیامکان پذیر خواهد بود، برای تغییر شکل این محور از خیابان به پیاده راه باید باورها را هم تغییر دهیم چرا که اصناف نسبت به سختی عبور و مرور نگران اند و این نگرانی باید رفع شود.
شهردار منطقه ۸ تبریز اضافه کرد: ما نیاز داریم در محدوده تاریخی، تفکر پیاده محوری توسعه پیدا کند تا کالبد قدیمی و فرسوده شهر از آسیب مصون مانده و محیط گردشگرپسندتر نیز شود.
به گفته پاک نهاد، در خیابان تربیت غربی تبریز نیز ظرفیت و استعداد پیاده راه‌سازی وجود دارد ولی باید مطالعات تکمیلی تر انجام شود و سنجیده تر اقدام کرد.
***
کاهش نقش خودروها در زندگی انسان از مدت‌ها پیش در شهرهای مختلف جهان به عنوان یکی از مطالبات جدی شهروندان مطرح می‌باشد. پیاده‌راه‌سازی یکی از همین مصداق‌های انسانی کردن فضا و هدف‌گذاری‌های شهری است.
چرایی آن هم مشخص است، حضور بدون واسطه و بدون وسایل نقلیه در فضاهای عمومی شهر، ایجاد ارتباط با کالبد آن را آسان می کند. به عبارت ساده‌تر شهروندان در پیاده‌راه ها شهر را زیر پایشان حس می‌کنند، نه زیرپای خودروهایشان!
شهر تبریز، با پشت سرگذاشتن چند تجربه موفق در امر پیاده راه‌سازی، نیازمند اقدامات جسورانه تر شهری با رویکرد انسان محوری است تا بافت تاریخی خود را حفظ کرده و در زیرساخت‌های انسان محور توسعه پیدا کند.