برگزاری دومین سوگواره نمایشی بغض صحنه/حوزه هنری آذربایجان شرقی به دنبال احیای تعزیه و شبیه خوانی است

بزرگنمایی تصویر

تعزیه و شبیه خوانی در ایران اسلامی قدمتی به درازای تاریخ اسلام دارد اما با وجود جایگاه ملی و معنوی والای این هنر، گرد فراموشی بر روی آن نشسته است.

به گزارش آذر صبح، به بهانه برگزاری دومین سوگواره نمایشی بغض صحنه (شبیه خوانی و پرده خوانی عاشورایی) توسط شبیه خوانان محلات و پرده خوانان مطرح استان آذربایجان شرقی که به همت واحد نمایش حوزه هنری استان آذربایجان شرقی در تبریز برگزار شد آذر صبح گزارشی ترتیب داده که در ادامه می آید…

پرده‌خوانی برآمده از نقالی و نقاشی مردمی بوده که پیشینه تاریخی آن را می‌توان با نوعی «قوالی» (نقالی توأمانِ موسیقی و آواز) در ادوار پیش از اسلام مربوط دانست که پس از ورود اسلام به ایران، به دلیل محدودیت‌های موسیقی، به نوعی «نقالی» ملی ـ مذهبی تغییر یافته است.

پرده خوانی یکی از معروف ترین  نمایشِ های مذهبی ایران

در این نمایش کسی با عنوان «پرده‌خوان» از روی تصویرهایِ منقوش بر پرده، مصایب اولیای دین ـبه ویژه اولیای مذهب شیعه ــ را با کلام آهنگین روایت می‌کند،.

هنرهای نمایشی و آیینی نیازمند توجه و رویکرد جدی مسئولان مربوطه است و جز این راهی برای رشد این هنر و بازگشت به روزهای اوج آن در جامعه وجود ندارد چرا که هنوز هم هنرمندان بسیار موفق و البته گمنامی در گوشه و کنار کشور به اجرای این آیین ها می پردازند .

هنری که خلاقیت و ترکیب دیگر هنرهای آیینی را یک جا در معرض دید مخاطبان عام و خاص خود قرار می داد، امروز به جایی رسیده است که بیش از حدود ۵۰ تا ۱۰۰ پرده خوان و نقال وجود ندارد.

شبیه خوانی یا همان تعزیه به معنای عزاداری و سوگواری است

در طی دوران یکصد تا ۱۵۰ سال تکامل واقعیِ خود از لحاظ مضمون و شیوه اجرا و تنوع در موضوع، قسمی را ایجاد کرده که در آن جنبه عزاداری ندارد و علت آن است که هر پدیده اجتماعی با گذشت زمان تحول و تکامل می‌یابد..

تعزیه از جمله نمایش‌هایی است که ریشه‌های کهنی دارد و مردم مثل هر سال ایام محرم را عزاداری می‌کنند، جامعه هنری به ویژه هنرمندان تئاتر در این روزها به شکل سنتی، آیین‌ها و مناسک محرم را به جا آورده و عزاداری می‌کنند.

تعزیه به عنوان یک هنر نمایشی، اواخر سلطنت زندیه شکل گرفت؛ عده‌ای از محققان معتقدند، در دوره کریم‌خان زند، سفیری اروپایی به نام ویلیام فرانکلین که در ایران زندگی می‌کرد، اقدام به اجرای نمایش تراژدی در دربار کرد که بعد از تماشای این تراژدی از سوی کریم‌خان او دستور می‌دهد وقایع کربلا را نیز در شکل نمایش تراژدی به اجرا درآورند که از آن پس با توصیف وقایع کربلا به صورت متون و نسخ تعزیه، شبیه‌خوانی به شکل امروز پدید آمد.

تعزیه آیین نمایشی سوگ در احیای مصائب عاشورا

به انزوا رفتن تعزیه از بعد هنری به این معناست که تعزیه آن جاذبه سابق را از دست داده است چون با آمدن جلوه های ویژه هنری، (صنایع فرهنگی) سینما و… پیشرفت های فنی و علمی، حتی مطالعه هم جاذبه اش را از دست داده است.

هر عنصر فرهنگی جدیدی که پا به جهان می گذارد عناصر فرهنگی گذشته را کنار می‌زند، تعزیه به لحاظ محتوا از دست نرفته اما جلوه های هنری آن به دلیل پرداخت نشدن کافی و شافی متناسب با دنیای مدرن، طبیعی است که کمرنگ شود.

آیین تعزیه در جریان سیر تاریخی خود به تدریج با «واقعه خوانانی» همراه شد که به جای تمام دسته عزاداری و با تسلط بر آوایی خوش و صدایی رسا، به تنهایی و یا دو نفره به روایت ماجرا می پرداختند و سایر اعضای گروه عزاداری به سینه زنی و زنجیرزنی اقدام می کردند.

رفته رفته جای این واقعه خوانان را «نقالان» و «شهادت خوانان» گرفتند و اسبابی از موسیقی رزمی مانند طبل، سنج و دمام نیز به همراهی آنان آمد و این آیین سوگ در مرحله تکامل خود شاهد حضور بازیگرانی بود که نقش پوش و شبیه پوش حاضران در واقعه عاشورا می شدند و هیئت عزادار نیز با ساختن میدانی و گرد آمدن به دور آن به تماشای آن اتفاق تلخ می نشستند و در انتها برای شهدای دشت کربلا به عزاداری می پرداختند.

با پیروزی انقلاب این هنر متعالی نیز همان طور که انتظار می‌رفت، جایگاه قابل توجهی در جامعه یافت و روز به روز از بالندگی بیشتری برخوردار شد؛ بی‌تردید دلایل اعتقادی در حفظ این سنت فرهنگی نقش مهمی داشته است.

تفاوت  تعزیه با شبیه خوانی

شاید ساده ترین و در عین حال مستدل ترین تعبیر در راستای پیدایش تعزیه در کنار پذیرش شباهت های این آیین با نمایش واره های سوگ وسوز در ایران باستان، گواه بر این ادعا باشد که تعزیه در حقیقت شکل تکامل یافته مراسم عزاداری مسلمانان و به ویژه شیعیان سده های نخستین اسلام است که برای شهدای واقعه عاشورا صورت گرفته است.

آنچه که طی چند دهه اخیر به نام «شبیه خوانی» معروف شده، با ماهیت شکل گیری تعزیه در تضاد است، زیرا اصل و اساس بنیادین شکل گیری تعزیه بر پایه مراسم عزاداری استوار بوده و با اشکال نمایشی مراسمی چون «شبیه خوانی» کاملاً متفاوت است.

به بیان دیگر «شبیه خوانی» در راستای نشان دادن و نمایش مراسم «تعزیت» و عزاداری بر شهدای عاشورا که پس از واقعه کربلا و در خلال حمل کاروان اسرا به سمت شام برای مخاطبان امروزی که قرن ها با اصل آن اتفاق فاصله دارند، به وجود آمده است.

تعزیه ریشه دار ترین هنر نمایشی در کشور است

جواد کریم نژاد معاون فرهنگی حوزه هنری آذربایجان‌شرقی با بیان اینکه شبیه‌خوانی و تعزیه از ریشه‌دارترین هنرهای نمایشی در کشور است، ادامه داد: این سوگواره با هدف بزرگداشت مقام شامخ حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و یاران با وفایش، حفظ و صیانت از فرهنگ و مکتب عاشورا به زبان گویای هنر، ترویج شعائر حسینی و بازسازی مصائب شهادت امام حسین(ع) و اسارت اهل بیتش بر اساس مقاتل معتبر برای دومین سال متوالی در تبریز برگزار می شود.

وی همچنین ادامه داد: تبیین و ترویج هنر دینی و سوق دادن هنرمندان عرصه هنرهای نمایشی در جهت تولید آثار هنری با مفاهیم عاشورایی از دیگر اهداف برگزاری این سوگواری است.

معاون فرهنگی حوزه هنری استان در ادامه اظهار داشت: دومین سوگواره بغض صحنه با دمام زنی گروه دمام زنی مهاجران جنگ تحمیلی تبریز آغاز و در ادامه با اجرای چهار مجلس با عناوین توبه حر، امان نامه، ماجرای وهب نصرانی و وداع بین دوبرادر توسط هئیت شبیه خوانان مکتب الزهرا (س) باسمنج و همچنین پرده خوانی و نقالی توسط مرشد علی مداحی در پیاده راه ارک ادامه خواهد داشت.

سوگواره نمایشی بغض صحنه هنر شبیه خوانی و پرده خوانی را به تصویر کشید

دومین سوگواره بغض صحنه از سلسله برنامه های سوگواره ادبی هنری «بغض عاشورایی» حوزه هنری استان روزهای چهارشنبه و پنجشنبه هفته جاری (۱۳  و ۱۴ شهریورماه) رأس ساعت ۱۸ در محل پیاده راه ارک تبریز برگزار می شود.

***

به راستی کدام هنر را در ایران و اقصی نقاط جهان سراغ می توان گرفت که عده ای عاشقانه و خالصانه و با هزینه کردن شخصی نمایش را اجرا کنند تا نهضت و حادثه ای تاریخی برای انتقال پیامی دینی و اخلاقی به نسل های آینده با بهترین شکل و اجرایی هنرمندانه در مقابل چشمان هزاران بیننده در فضایی زنده و تاثیرگذار در سنه های تاریخ بماند و یاد امام حسین (ع) را زنده نگه دارد.

هنر دیرینه اسلامی چه بسا از جلوه ها و ویژگی های خاصی برخوردار بوده اند که این روزها در انزوای فراموشی قرار گرفته اند کاش این هنر برای آیندگان کشور نیز القا و واقعه های تاریخی در یادها ماندگار شود.