به گزارش ایرنا، اواخر شهریور ماه امسال بود که تصویری از ریزش کوه در بخشی از شهرک «باغمیشه» تبریز در دامنه ارتفاعات زلزله خیز موسوم به عینالی، خبر تاپ رسانه های داخلی و خارجی شد؛ خوشبختانه هر چند این اتفاق، خطر جانی نداشت، اما ساکنان ۱۰۰ واحد مسکونی محدوده این حادثه ناگزیر از ترک خانه های خود شدند تا ۳۰ سال هشدار رسانه ها مبنی بر واقع شدن شهرک باغمیشه بر روی گسل و زمین لرزه خیز بودن این منطقه شکل واقعیت به خود بگیرد.

شهرک باغمیشه تبریز در منطقه زلزله خیز شمال تبریز و در دامنه ارتفاعات موسوم به «عینالی» در امتداد غربی- شرقی احداث شده است و مستعد بودن این مناطق برای وقوع زلزله، نزدیکی خانه ها به این ارتفاعات و عدم ایمن سازی این مناطق، همواره خطر ریزش را به مسئولان استانی و کلانشهر تبریز و ساکنان این خانه ها گوشزد می کند که بی توجهی به این امر می تواند آبستن حوادثی شود که تبعات آن شاید جبران ناپذیر باشد.

در زمان آغاز احداث این شهرک و شهرهای مجاور آن از قبیل «رشدیه» و «ولی امر» در حدود سه دهه قبل، رسانه ها به کرات با استناد به اظهارات اساتید دانشگاه و مهندسان درباره خطرات احتمالی شهرک سازی در این منطقه واقع شده بر روی گسل میشو – میانه هشدار دادند، اما دلالان زمین و مدیران وقت نهادهای مربوط، بی توجه به امنیت جانی شهروندان و خطرات آتی احتمالی و برای سودآوری بیشتر آنچه را در سر داشتند عملی کردند و اکنون بیش از ۲۰۰ هزار نفر در این منطقه زلزله خیز ساکن هستند.

شهرک سازی در این منطقه در سه دهه اخیر در حالی اجرا شده و توسعه یافته که در غرب و جنوب شرق تبریز، اراضی صاف و هموار گسترده ای وجود دارد که ساخت و ساز و ایجاد زیرساخت های خدماتی و رفاهی در آنها مستلزم کمترین هزینه است.

هر چند علت ریزش کوه در شهرک باغمیشه، بارش های فراوان سال آبی جاری و نفوذ آب به لایه های زیرین خاک اعلام شد و انصافا مسوولان نهادهای مربوط از قبیل مدیریت بحران استانداری آذربایجان شرقی، آتش نشانی، شهرداری و راه و شهرسازی نیز در زعامت مدیریت ارشد استانی با حضور میدانی در محل حادثه، در اسرع وقت وارد عمل شدند، اما به نظر می رسد این، تنها نواخته شدن زنگ خطر وقوع حوادث احتمالی بزرگ تر در این منطقه است که خانه ها و مجتمع های بلندمرتبه اش بر روی گسل ساخته شده اند.

بزرگترین خطر برای منطقه باغمیشه مربوط به گسل تبریز است

کارشناس تکتونیک سازمان زمین شناسی بزرگترین خطر برای منطقه باغمیشه را مربوط به گسل تبریز می داند و می گوید: در صورت فعالیت این گسل زمین لغزنده های گسترده روی می دهد و خسارت های جانی و مالی جبران ناپذیری به بار می‌آید.

رامین الیاس‌ زاده، می افزاید: جنس توده لغزنده منطقه باغمیشه از نوع مارن با خاصیتی بین خاک و سنگ سخت به همراه میان لایه‌هایی از سنگ‌های رسی، سیلتی و کنگلومرا است که از مقاومت تراکمی و برشی پایینی برخوردارند.

وی اظهار می کند: هنگام احداث پروژه‌های ساختمانی در این مناطق باید مساله زمین لغزش مدنظر قرار گیرد چراکه وزن مخصوص مارن بر اثر نزولات جوی و با جذب آب افزایش می یابد و به دلیل وجود کانی‌های ورقه‌ای فرآیند لغزش تسهیل می‌شود.

کارشناس تکتونیک سازمان زمین شناسی با اشاره به اینکه در وقوع زمین لغزش‌های منطقه باغمیشه عوامل انسانی و طبیعی دخیل بودند، می گوید: عوامل طبیعی منطقه مربوط به فعالیت گسل تبریز بوده که فعالیت آن باعث پرشیب شدن دامنه‌ها و ایجاد زمین لغزهای گسترده در منطقه شده است.

الیاس زاده، یادآوری می کند: خاکبرداری در این مناطق برای ایمن سازی اگر باعث پر شیب شدن شیب توپوگرافی شود یا در پنجه شیب انجام شود، خطر ساز خواهد شد.

وی با اشاره به اینکه پدیده زمین لغزش از جمله بزرگ‌ترین مخاطرات طبیعی است که هر سال خسارت های مالی و جانی زیادی را ایجاد می کند، می گوید: در پی بروز این پدیده مواد هوازده و توده خاک و سنگ تحت تاثیر نیروی ثقل روی دامنه‌ها جابجا می‌شوند.

الیاس زاده، با بیان اینکه عوامل طبیعی مانند جنس خاک و سنگ و فعالیت های تکتونیکی و عوامل مصنوعی مانند حفاری ها و بارگذاری بر روی دامنه یا بالای کوه و آبیاری و خاکبرداری در پنجه شیب در وقوع زﻣﯿﻦ ﻟﻐﺰش تاثیر دارد، ادامه می دهد: در برخی موراد زمین لغزش‌های جوان‌تر بر روی زمین لغزش‌های قدیمی روی می دهد بنابراین باید در ساخت و سازها ابتدا حریم گسل‌ها رعایت و سپس با شناسایی زمین لغزش‌های منطقه تاثیر عوامل مصنوعی را به حداقل رساند.

علت اصلی ریزش کوه عینالی در منطقه باغمیشه شیب تند دامنه آن است

دانشیار تکتونیک دانشگاه تبریز نیز با بیان اینکه ریزش کوه عینالی ربطی به فعالیت گسل تبریز ندارد و دلیل آن شیب تند دامنه این کوه است، می گوید: بر اساس شواهد موجود ناپایداری دامنه ای علت ریزش این کوه در شهرک باغمیشه بوده و اگر بارندگی روی می داد ریزش به مراتب وسیع تر می شد.

بهزاد زمانی، با اشاره به اینکه شیب این منطقه تند است، می افزاید: ریزش اخیر به دلیل این شیب و سهل انگاری روی داده است چراکه در زمان ساخت و ساز در این منطقه در دامنه کوه مقاوم سازی لازم انجام نشده است.

ساخت و ساز در حریم گسل تبریز باید متوقف شود

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله نیز با بیان اینکه ساخت و ساز در شهرک باغمیشه در ۲۸ سال اخیر بر روی پهنه گسله در شیب دامنه محل عبور گسل «شمال تبریز» است، می گوید: حدود ۴٠٠ هزار شهروند تبریزی در حریم گسل شمال تبریز و لغزش‌های بالقوه و بالفعل دامنه‌ای زندگی می‌کنند.

مهدی زارع، با تاکید بر تدوین برنامه‌ راهبردی و عملیاتی برای کم کردن ریسک برای شهروندان ساکن در این منطقه، می افزاید: پهـنه گسـله با خاکبرداری و ناپایداری‌سازی دامنه‌های لغزشی روی گسل روی داده است که علاوه بر احتمال گسیختگی مستقیم بر اثر گسلش و در نتیجه تخریب ساختمان احتمال آسیب در اثر زمین‌لغزش نیز وجود دارد.

وی با بیان اینکه اثر حوزه نزدیک گسل در صورت حمله جبهه گسیختگی در گسل زمین‌لرزه‌ای موجب حرکت‌های شدید به‌ویژه در راستای عمود بر گسل می شود، یادآوری می کند: در یک زلزله شدید در این منطقه خرابی‌های گسترده نه تنها در ساختمان‌های کوتاه بلکه در ساختمان‌های بلند با تغییر مکان‌های افقی و قائم بسیار محتمل است.

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله با بیان اینکه با توجه به گسیختگی مستقیم گسل این منطقه و احتمال وقوع جهت‌پذیری در نزدیکی پهنه گسیختگی اصلی، باید ساخت و ساز در حریم گسل هر چه سریع‌تر متوقف شود.

زارع، ادامه می دهد: علاوه بر موضوع احداث ساختمان در این منطقه باید در نحوه انتخاب محل برای شریان‌های حیاتی نیز دقت شود چراکه دکل‌های انتقال نیروی فشار قوی در حریم گسل شـمال تبریز در فاز یک شهرک باغمیشه احداث شـده اسـت.

وی یادآوری می کند: در صورت بروز زمین‌ لرزه اصلی کوچکتر از ۷ ریشتر که وقوع آن با توجه به سابقه لرزه‌خیزی این منطقه بسیار محتمل است، قطع این شریان‌های حیاتی میزان آسیب‌ها را دو چندان می کند.

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله می گوید: نهشته‌های دامنه‌ای رس و مارن بر روی گسل‌های کواترنری و زمین‌لرزه‌ای مانند گسل شمال تبریز، پتانسـیل بسـیار زیادی برای لغزش و ایجاد شکاف‌های سطحی و ناپایداری دامنه‌ای دارد.

زارع می افزاید: حدود ۴٠٠ هزار شهروند تبریزی در ناحیه حریم گسل شمال تبریز و حریم لغزش‌های بالقوه و بالفعل دامنه‌ای زندگی می‌کنند که برنامه‌ راهبردی و عملیاتی برای کم کردن ریسک برای این شهروندان ضروری است.

ایمن‌سازی منطقه باغمیشه تبریز آغاز شد

مدیرکل مدیریت بحران استانداری آذربایجان‌شرقی نیز با بیان اینکه ایمن‌سازی محدوده ریزش کوه در منطقه باغمیشه تبریز با ۳۰ میلیارد ریال اعتبار از منابع استانی و شهرداری تبریز آغاز شده است، می گوید: این کار در ۲ مرحله انجام می شود که در مرحله اول عملیات لخ گیری و برم بندی به صورت زنجیری جلوی دامنه کوه عینالی و در مرحله دوم نیز همزمان با مرحله اول عملیات خاکبرداری و تراس بندی از بالای این مناطق انجام می شود.

محمدباقر هنربر، با اشاره به اینکه شهرداری تبریز مجری و اداره کل راه و شهرسازی ناظر این عملیات تعیین شده است، می افزاید: پس از بروز حادثه ریزش کوه در منطقه باغمیشه و بازدید مدیران ارشد استان و اساتید دانشگاهی از این محل، جلسات متعددی برای بررسی مخاطرات لغزش لایه های زمین و زلزله در این منطقه برگزار شد و در این جلسات ۱۲ بند به تصویب رسید.

وی یادآوری می کند: در این جلسات مقرر شد اقدامات لازم در این منطقه در ۲ بخش، ابتدا رفع خطر موقت برای واحدهای مسکونی حدود ۱۰۰ خانوار در معرض خطر، اسکان اضطراری خانواده ها و ایجاد حلقه امنیتی و جلوگیری از رفت و آمد در این منطقه و سپس ایمن سازی منطقه از سوی شرکت های پیمانکار انجام شود.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری آذربایجان‌شرقی می گوید: اداره کل راه و شهرسازی نیز ملزم شد تا شرکت هایی را که در گذشته در آماده سازی و تفکیک این منطقه فعالیت داشتند، معرفی و با تشکیل جلسه ای با حضور این شرکت ها، مدیریت بحران، فرمانداری و شهرداری آن ها را مجاب به پایداری سازی و ایمن سازی کل منطقه کند.

هنربر، با اشاره به اینکه سایر مناطق دامنه ارتفاعات عینالی مانند خیابان نیروی هوایی، الهیه و ولی امر نیز مشکلات مشابهی مانند باغمیشه دارند، ادامه می دهد: در صورت بی دقتی و سهل انگاری خانه های این منطقه ها نیز در معرض خطر هستند.

 سه شنبه ۲۶ شهریور در خیابان ولی امر شهرک باغمیشه تبریز بخشی از کوه به دلیل بارش ها و نرم شدن خاک، ریزش و جاده را مسدود کرد که به دلیل در امان ماندن ساکنان محل و جلوگیری از هرگونه خسارت احتمالی ۱۰۰ خانوار محل منازل خود را تا ایمن کردن دیواره کوه به دستور مقامات مسئول تخلیه کردند./ ایرنا