روشهای حمایتی بازاریان از وعاظ و روحانیون مبارز

بزرگنمایی تصویر

روشهای حمایتی بازاریان از وعاظ و روحانیون مبارز: بررسی اسناد و خاطرات نشان میدهد در تبریز چند تن از وعاظ نقش ویژه ای در پیشبرد اهداف نهضت داشتند که در راستای همین مبارزات تا پیروزی انقلاب بارها و بارها تحت تعقیب، تبعید و زندان و شکنجه قرار گرفتند.از جمله آنها که هسته اصلی منبریهای تبریز را تشکیل میدادند میتوان به آقایان انزابی، ناصرزاده، وحدت و بکائی اشاره کرد.

اقدام بازاریهای تبریز در جهت حفاظت و حمایت از وعاظ از اهمیت ویژه ای برخوردار است. حجت الاسلام بکائی در خاطرات خود میگوید: تدبیری اندیشیده شد که وعاظ شناخته شده شبها را در منازل بازاریان سپری کنند تا دستگیر نشوند. وی اضافه میکند بعد از سخنرانی خود را به تجارتخانه حاج مصیب چاروقچی که از بازاریان خوشنام تبریز بود رسانده و در آنجا به واسطه ای به آقای اهری خبر دادم که خود را به آنجا رسانده تا دستگیر نشود.سپس از آنجا خود را به منزل یکی دیگر از بازاریان سرشناس تبریز بنام آقای رهنما رساندیم و شب را در آنجا بیتوته کردیم. این برنامه همچنان تا زمان دستگیری وعاظ ادامه داشت و هر شب هرکدام از وعاظ در منزل یکی از بازاریان را سپری میکردند. تا اینکه در شب آخر محرم ساواک منزل بازاریان را شناسایی و همه وعاظ را دستگیر و به تهران اعزام نمود.

یکی دیگر از کارهایی که توسط جمعی از بازاریان تبریز در مقاطع حساس و فضای امنیتی سالهای ۴۲ تا ۵۷ انجام شد و از نشانه های بارز رابطه قوی بازار تبریز با روحانیت بود، تشکیل هیئتی بود که با مدیریت و درایت حجت الاسلام حاج میرزا محمدحسین انزابی و با همکاری جمعی از بازاریان از جمله آقایان ابوالفضل اصلان زاده، سیدمحمد الهی، جواد کهنمویی، شیخ علی خیابانی، جواد بلوری، غلام ظهیرنیا، احد ماشینچی، جلیل حریرچی، جعفر رضایی، غلامرضا متقی زاده، براداران رونقیان، گلابچی ها و پورجوادی ها و حاج احمد و حاج محمود جواهری، حاج جواد برق لامع، حاج مختار صدقی،  حاج علی اکبر فردوسی، حاج علی اکبر هاشمی و چند تن دیگر که همگی از بازاریان خوشنام تبریز بوده و هستند. ابوالفضل اصلان زاده از بانیان این هیئت میگوید: این هیئت که بعدها بنام علمسیز سیره(هیئت بدون نام و نشان) یا هیئت عصر جمعه ها و یا هیئت انزابی مشهور شد، به پاس تلاشها و مبارزات آقای انزابی که حالا ممنوع المنبر شده بود، با همفکری دوستان در بازار تشکیل شد تا از علم و فضیلت ایشان استفاده کنیم. نحوه تشکیل جلسات که عصر جمعه ها تشکیل میشد و همگی از بازاریان تبریز بودند با هدایت و مدیریت خود ایشان تشکیل میشد. این جلسات که بصورت مخفی و هفتگی و سیار در منزل دوستان تشکیل میشد بعد از سخنرانی آقای انزابی و تفسیر و ترجمه قرآن و نهج البلاغه، محلی بود برای سیاستگذاری و ارائه راهکارهای مبارزاتی، و پایگاه حساس و جدی علیه رژیم بود. بطوریکه به اتاق فکر مبارزات مردم تبریز تبدیل شده بود. افراد خط مقدم این حرکت ها ، اگر در طول هفته هم مشکلی داشتند و نتوانسته بودند همدیگر را ببینند، اگر رد و بدل ها و سفارش های محرمانه ای بود ، حتما جمعه ها می آمدند و همدیگر را می دیدند. آقای احمدحسین انزابی می گوید: ابهت و عظمت قضیه آن چنان بود که در دل ساواکی ها وحشت افتاده بود . ما آنها را می شناختیم. می آمدند و زانو به زانوی مردم می نشستند و گزارش ها را می دادند، اما ابهت قضیه آن چنان بود که ساواک نمی توانست این جلسات را تعطیل کند، همچنان که نمی توانست بیت آقای قاضی را تخته بند کند و دیگر نمی توانست به مسجد شعبان و مسجد آیت الله شهیدی و مسجد مقبره آفتی بزند . این سه مسجد، بیت شهید آیت الله قاضی طباطبائی و هیئت بعد از ظهر جمعه ها تا پیروزی انقلاب حافظ اندیشه امام بودند. و این هیئت و جلسات نشانه ای روشن از پیوند عمیق روحانیت و بازاریان تبریز بود.(در مورد این هیئت در نوشتاری دیگر به تفصیل خواهیم نوشت.)

بعد از دستگیری امام که پس از واقعه ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ اتفاق افتاد، خبر این دستگیری به سرعت در تبریز منتشر شد. بطوریکه گروهی از بازاریان با تعطیلی بازار و همراهی مردم تظاهراتی اعتراضی به راه انداختند. این تظاهرات منجر به دستگیری تعدادی از مسببین این تعطیلی گردید و حتی بحث لفظی مهرداد، رئیس ساواک و حاج جواد برق لامع از تجار تبریز، به نتیجه ای نرسید که در نتیجه آن مهرداد ضمن گزارش درخواست برقراری حکومت نظامی را نمود که البته با مخالفت مرکز مواجه شد. لازم بذکر است رونق و رواج مراسم های بعد از قیام ۱۵ خرداد در تبریز، صرفنظر از تداوم برنامه های نیمه دوم محرم تعطیلی و اعتصاب بازار تبریز بود. گزارش ساواک نشان میدهد علیرغم برخی مذاکرات و فشارها، تعطیلی بازار ادامه دارد و اعلامیه هایی تحت عنوان فتوای مسلمین اعتصاب با حفظ آرامش در چند نقطه شهر الصاق شده که مأمورین مشغول کندن آنها و تلاش برای باز کردن مغازه ها هستند.

در نامه فرمانداری نظامی تبریز به ریاست شهربانی آذربایجان بتاریخ ۱۹/۳/۱۳۴۸ در مورد استفاده از منابر وعظ و عزاداری بر علیه سیاستهای پهلوی تذکر داده شده و آمده است: بقرار اطلاع اغلب وعاظ در مجالس و روضه خوانی ها که در تیمچه ها منعقد میشود ضمن وعظ مذهبی رشته سخن را به ادارات و دوایر و عمال حکومت منحرف نموده، بعضا داخل سیاست میشوند که با گماردن مأمورین ویژه اسامی وعاظ را یادداشت نموده و بفرمانداری اعلام نمایند. (سند شماره ۱۰)

حجت الاسلام سیدحسین موسوی تبریزی نیز در خاطرات خود خاطرنشان میکند که بازار تبریز به مدت دو هفته در اعتصاب بسر برد. یکی از حرکتهای خوب آن روزها تعاون و همکاری مردم و بازاریان بود که بر اساس آموزه های دینی صورت میگرفت. به این ترتیب که آن دسته از بازاریان که به علت اعتصاب زیر فشار مالی بودند، با آنها مدارا کرده و همکاری نمودند.

بعد از قیام ۱۵ خرداد و بویژه بعد از آزادی امام در فروردین ۴۳ و ماجرای کاپیتولاسیون و تبعید ایشان به ترکیه، باز هم بازار تبریز نقش ویژه ای ایفا کرد. گزارش ساواک حاکی است که چندین تلگراف از آیت الله خمینی، آیت الله مرعشی و آیت الله میلانی خطاب به آیت الله شهید قاضی طباطبائی در خصوص رفع بیماری و کسب سلامتی ایشان در بازار تبریز توزیع شده است. گزارشی مشابه از الصاق عکس آیت الله خمینی و احتمال اعتصاب در بازار تبریز در بهمن ۴۳ خبر میدهد. در گزارش مورخه ۱۹/۹/۱۳۴۳ ساواک که از کشف اعلامیه های مختلف در چندین موضوع مختلف در بازار تبریز، نشان از نقش شایسته بازار تبریز در تداوم نهضت امام خمینی میباشد.گزارشهای دیگری نیز حاکی است که نوارهای سخنرانی امام خمینی تکثیر شده و برخی بازاریان در منازل خویش به آنها گوش فرا میدهند. همینطور اقدام دو کتابفروشی حقیقت و سروش در جهت فروش کتاب کشف الاسرار امام خمینی نیز از دیگر راهکارهای زنده نگهداشتن یاد و نام رهبر نهضت توسط بازازیان میباشد.

همچنین گزارش ساواک نشان میدهد که نامه ای از طرف امام خمینی به حاج میرزا محمدحسین انزابی ارسال شده و در آن راهکارهایی در مورد شیوه های مبارزه آورده شده است. تاریخ این نامه ۱۶/۳/۱۳۵۱ است.

نویسنده: محمدرضا انزابی