آذر صبح – ناهید زمانی: بالغ بر ۲۰۰ واحد متشکل از قالیشویی‌ها و واحدهای بازیافت انواع زباله و پسماند در محدوده غرب تبریز در مسیر منطقه صنعتی جاده مایان و کوی صنعتی رود مستقر هستند که از یک طرف تجمیع مواد اولیه و پسماند در محدوده اطراف واحدهای تولیدی و از سوی دیگر پساب و ضایعات حاصل از فعالیت آنها با برهم زدن محیط، آسیب‌های فراوانی به منطقه وارد کرده است.

پساب حاصل از شستشوی قالیشویی‌ها که آغشته به مواد شیمیایی و انواع شوینده‌هاست در رودخانه کوی رود سرریز شده و از این مسیر به مزارع کشاورزی قراملک و الوار سفلی می‌ریزید، در طول این مسیر نیز به دلیل تجمیع در کانال بوی بسیار زننده‌ای تولید می‌کند که با ایجاد لجنزار تبعات زیست‌محیطی دیگری در پی دارد.

در سال ۹۳ و ۹۴ طرحی مبنی بر انتقال واحدهای قالیشویی و واحدهای بازیافت ضایعات غرب تبریز، به شهرکی مجزا با زیرساختهای مناسب ارائه شده که متاسفانه به دلیل هزینه بالای اجرا، مسکوت مانده بود ولی از ۸ ماه قبل توسط کمیسیون بند ۲۰ ماده ۵۵ شهرداری دوباره پیگیریها آغاز شده و استانداری پای کار آمده است.

در ادامه پیگیریهای این معضل تشکیل پرونده حدود ۱۲۰ واحد قالیشویی فعال در این منطقه انجام و به کمیسیون تشخیص مزاحمت ارجاع داده شده‌اند، هماهنگی‌هایی با شرکت آب و فاضلاب انجام شده که پس از انتقال واحدهای قالیشویی به محل جدید، برای هدایت آب زائد آنها در مسیر درست و انتقال به تصفیه‌خانه لوله‌گذاری انجام شود.

طبق بررسی‌های به عمل آمده؛ متاسفانه تنها یکی از واحدهای قالیشویی این منطقه بخش پیش تصفیه دارد ولی همواره طوری اعلام شده بود که آب مصرف شده پس از شستشوی قالی برای بازگشت به چرخه طبیعت تصفیه می‌شود درصورتیکه تنها به دلیل شور و سنگین بودن آب مصرفی پیش‌تصفیه انجام و سختی آب گرفته می‌شود.

پساب قالیشویی‌ها با هدایت به مسیر رودخانه باعث ایجاد بوی تعفن و آلایندگی محیط می‌شود که با وجود لایروبی مکرر توسط شهرداری باز هم آب راکد تبدیل به لجنزار می‌شود، بر این اساس شهرداری تلاش می‌کند برای انجام کارهای تصفیه آب مصرف شده و زدودن مواد شیمیایی پساب، پیش از ورود به طبیعت اقداماتی انجام گیرد.

ایرج شهین باهر، شهردار کلانشهر تبریز اظهارنظر صریح در این زمینه را به زمانی مناسب بعد از بازدید و بررسی کامل شرایط منطقه و مجوز فعالیت تک‌تک واحدهای فعال در این حوزه موکول کرد.

شهنام اشتری، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان تبریز اذعان داشت: مشکل قالیشویی‌ها و واحدهای بازیافت از چند سال قبل مطرح بود، که بحث اشتغال و تبصره ۲۰ ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها – برخورد با صنایع مزاحم – ارائه و چند جلسه برگزار شد ولی با توجه به هزینه‌بر بودن و نارضایتی اجتماعی راکد ماند.

اشتری افزود: این پرونده از حدود ۸ ماه قبل در استانداری مطرح شد و پیشنهاد ساماندهی در محل یا انتقال به شهرک و مجتمع مجزا و یا انتقال به شهرک آخولا مطرح شد، محیط زیست پیشنهاد کرد با توجه به اینکه از سالها قبل در این محل مستقر بودند کمک کنیم در همینجا ساماندهی شوند.

وی افزود: بر این اساس شرکت آب و فاضلاب هم با ارزیابی و برآورد قیمت برای توسعه فاضلاب قول همکاری داد و همچنین مقرر شد واحدهای قالیشویی تصفیه‌خانه مشترک راه‌اندازی کنند که در حال پیگیری هستیم.

فرج قلیزاده، عضو شورای شهر، با اشاره به وضعیت نابسامان برخی از کوی‌های صنعتی غرب‌تبریز گفت: متاسفانه مردم حتی نمی‌دانند که اینجا چه خبر است، چند ماه قبل وقتی به کمیسیون تشخیص مزاحمت منطقه ۶ آمدم تصور نمی‌کردم چه اتفاقی در این منطقه می‌افتد، که طی بازدید از کوی‌های صنعتی منطقه دیدیم وضعیت بسیار دردناک و تعجب‌آور است و ما شاهد یک فاجعه زیست محیطی هستیم.

وی افزود: طی این مدت با کارشناسان محیط زیست، اصناف و مدیران واحدهای صنعتی و همکاران شهرداری مشورت شد در نهایت به این نتیجه رسیدیم که شهرداری به تنهایی نمی‌تواند کاری از پیش ببرد، اگر این واحدها پلمپ و تعطیل شوند به جای دیگر خواهند رفت و همین بساط را در نقطه دیگری از شهر خواهیم داشت.

این عضو شورای شهر تبریز، گفت: پساب قالیشویی‌ها که در رودخانه “کوی صنعتی رود” رها شده بوی بسیار بدی دارد و چون برای شستشو از مواد شیمیایی و پاک کننده‌ها استفاده می‌شود برای مردم و محیط و گیاهان و حیوانات منطقه بسیار خطرناک است، در عین حال این آب به مزارع کشاورزی جاری و با محصولات کشاورزی به بدن مردم تزریق می‌شود.

رئیس کمیسیون ماده ۲۰ شهرداری منطقه ۶ تبریز، اذعان داشت: تلاش می‌کنیم با انتقال این واحدها، لوله‌کشی و هدایت فاضلاب بحث پساب قالیشویی‌ها حل شده و در محیط به صورت هدایت شده از منطقه خارج شوند، واحدهای بازیافت ضایعات نیز با هماهنگی استانداری به یکی از شهرکهای صنعتی منتقل و با نظارت کافی، احداث تصفیه‌خانه، رعایت اصول ایمنی کارگرانی که اغلب از جوانان و نوجوانان تشکیل شده‌اند، بازگشایی شوند.

جواد رحمتی، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری آذربایجان‌شرقی، معتقد است: با انتقال این واحدها حداقل کار انجام شده کنترل پسماند و فاضلاب کارگاه‌ها و تصفیه پساب قالیشویی‌هاست که بصورت مدیریت شده و در نقطه مشخص انجام می‌شود تا آلودگی قابل کنترل، با نظارت و در فضای محدود بوده و پراکندگی در محیط زیست ایجاد نشود.

وی افزود: رئیس کمیسیون ماده ۲۰ شهرداری منطقه ۶ تبریز از مدتها قبل پیگیر انتقال قالیشویی‌ها بود که طی جلسه‌ای صحبتها و اولویتها مطرح شده در بازدیدی نیز شرایط را بررسی کردیم تا برای دفع پساب این واحدها چاره‌ای عملی اندیشیده شود.

شهرداری در ردیف اول اتهامات شهروندان و بی‌مهری مسئولان درخصوص پساب قالیشویی‌ها در غرب تبریز

در حال حاضر نزدیک به ۲۰۰ واحد بازیافت پسماند در کوی صنعتی مایان فعال هستند اما تعداد انگشت‌شماری از این واحدها پروانه تولید و بهره‌برداری و مجوز رسمی فعالیت دارند و همواره شهرداری در ردیف اول اتهامات قرار گرفته، درصورت برخورد با متخلف از سوی شهروندان و در صورت چشم‌پوشی و دادن فرصت بیشتر به شهروندان از سوی مسئولان بالادستی مواخذه می‌شود.

حقیقت این است که شهرداری به تنهایی نمی‌تواند کاری پیش ببرد بلکه کل سازمانها باید دست به دست هم داده و برای حل این مساله زیست‌محیطی و بهداشتی ورود کنند، اما از سوی دیگر شاهدیم مراجع ذیصلاح صنعتی بدون استعلام شهرداری پروانه بهره‌برداری صادر می‌کنند و نتیجه این است که برای این واحدها ایجاد حق شده و وقتی شهرداری قصد نظارت و رسیدگی به شرایط فعالیت آنها را داشته باشد مقاومت کرده و مدعی می‌شوند که ما پروانه بهره‌برداری و مجوز تولید داریم.

مدیر یکی از واحدهای این منطقه که به بازیافت کاغذ و پلاستیک و تولید زیره کفش استغال دارد، در پاسخ به این سوال که چرا کارگران شاغل در این واحد که با زباله و پسماند سرو کار دارند از دستکش کار استفاده نمی‌کنند، می‌گوید: نمیتوانیم استفاده از دستکش را اجباری کنیم ما دستکش می‌خریم و کارگران استفاده نمی‌کنند!

وی با تاکید بر اینکه شهرداری باید ما را حمایت کند که ضایعات را جمع می‌کنیم، مدعی می‌شود: اگر ما این ضایعات را جمع نکنیم محیط شهر را به هم می‌زنند، ولی شهرداری به جای حمایت از ما سنگ‌اندازی می‌کند که وسایل و مواد اولیه را از محدوده اطراف کارگاه جمع‌آوری کنیم درصورتی که ما محدودیت مکان داریم مجبوریم مصالح و وسایل را خارج از محیط کارگاه قرار دهیم.

وی همچنین تاکید دارد که شهرداری باید به ما جا بدهد، مشکل از طرف شهرداری و سازمانهاست که به ما کمک نمی‌کنند، همینطور اداره برق و گاز هم در ارائه امکانات به ما مشکل ایجاد می‌کنند.

فرج قلیزاده، عضو شورای‌شهر تبریز، تصریح کرد: اگر خدای ناخواسته یکی از این کارگران در اثر آلودگی محیط بیمار شوند همین بیماری به سطح شهر و مردم منتقل می‌شود.

اشتری، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان تبریز یادآور شد: سالها پساب قالیشویی‌ها به مزارع الوار سفلی سرریز می‌شد و مردم برای کشاورزی استفاده می‌کردند بعدها با اضافه شدن آب واحدهای بازیافتی کیفیت آب به مراتب بدتر شده، اعتراض اهالی و شورا را به همراه داشت، شکواییه‌ای تقدیم شعبه ۹ دادگاه آذربایجان شد که پرونده ۴۰ واحد بعد از پالایش دادگستری در حال پیگیری است.

وی خاطرنشان کرد: چون اغلب قشر کم‌درآمد هستند و مسئله اشتغال و ارتزاق خانوارها مطرح است پرونده به کندی پیش می‌رود.

جواد رحمتی، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری آذربایجان شرقی، نیز ضمن بازدید از واحدهای کارتن‌سازی و تولید محصولات پلاستیکی از ضایعات گفت: این کارتن‌ها و کاغذها در جعبه‌های بسته‌بندی و احتمالا برای محصولات خوراکی و غذایی مثل شیرینی و… مصرف شود بنابراین باید ارگانهای صادرکننده مجوز بهره‌برداری و اداره‌کل بهداشت به نحوه تولیدات این واحدها نظارت کافی داشته باشند.

وی با تاکیدبر اینکه متاسفانه پیش از این نگاه مدیریت‌شهری به این مسائل بسیار کمرنگ بوده و در موارد اینچنینی نخاله‌های ساختمانی و ضایعات در شهر بیداد می‌کنند، اظهارداشت: وظیفه ما تعریف چارچوب فعالیت، مکان و صدور مجوز است، شهرداری و شورای‌شهر باید برنامه جمع‌بندی شده و جامع برای بازیافت و کنترل فاضلاب ارائه کنند.

رحمتی متولی اصلی این طرح را شهرداری می‌داند که به طور طبیعی در پیشگیری و نظارت و جلوگیری از این شرایط نابسامان محیط نقش اصلی را دارد و با توسل به قانون سدمعبر می‌تواند چنین بی‌نظمی و آلودگیها را جمع‌آوری کند و محیط‌زیست یا هر ارگان دیگر نیز باید همکاری کنند تا کارگاههای متخلف توسط دستگاه‌هایی که ماموریت قانونی دارند مثل اداره کار و… جمع آوری یا اصلاح شوند.

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری تاکید کرد: وقتی واحدی کارگاهی راه‎اندازی می‌شود باید مجوز فعالیت و کاربری صحیح آن بررسی شود، هر کار صنعتی شرایط و الزامات ویژه خود را دارد اصل بر این است که این شرایط نابسامان محیط زیستی در منطقه صنعتی با هر عنوان شکل نگیرد، سیستم وزارت کار باید به وضعیت کارگاهها رسیدگی کند، از لحاظ اصول ایمنی و رعایت قانون کار و… نظارت کافی انجام شود.

جمع‌آوری واحدهای متخلف راه درمان نیست

نکته قابل تامل و ضروری در اجرای طرح انتقال واحدهای آلاینده غرب تبریز این است که، این واحدها پس از جمع آوری از این منطقه نباید به حال خود رها شوند بلکه باید با نظارت کافی به محل مشخص شده انتقال یابند چون اگر به حال خود رها شوند در سطح شهر تبریز و شهرکهای صنعتی پخش شده و جاهای دیگری را به همین روال آلوده خواهند کرد.

فرج قلیزاده، عضو شورای شهر تبریز، گفت: در مجموعه شهر تبریز تنها استانداری می‌تواند سازمانها را هماهنگ کرده و مجموعه‌های محیط زیست، بهداشت، شهرکهای صنعتی، آب و فاضلاب و شهرداری را هماهنگ کند تا بصورت منسجم با برنامه مشترک عمل کنند.

این عضو شورای شهر تاکید کرد: این برنامه، کار یک نهاد نیست باید در سطح استان همکاری انجام شده و ماموریتی به هر ارگان داده شود تا با کار جمعی قدم مثبتی برداشته شود، اگر نه تنها شهرداری به تنهایی موفق نخواهد شد.

فرج قلیزاده خاطرنشان کرد: برای اجرای این طرح بازه زمانی خاصی نمی‌توان تعریف کرد، آرزو داریم که در کمترین زمان ممکن انجام شود، حتی اگر دورنمایی تعریف و ۲ یا ۵ سال بعد هم انجام شود برای ما جای خوشحالی فراوان دارد، بطور یقین بحث قالیشویی‌ها زمانبر خواهد بود، پیش از این ۲ جلسه در استانداری با حضور معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری آذربایجان شرقی و مدیرعامل آب و فاضلاب و برخی از مدیران شهری برگزار شده اما بدون شک تنها کار جمعی موفق خواهیم بود.

قلیزاده در گام اول انتقال این واحدها به شهرکهای صنعتی را قدم بزرگی در مسیر ساماندهی آنها دانست و گفت: با مدیرعامل شهرکهای صنعتی صحبت شده، نواقصاتی وجود دارد ولی اعلام آمادگی کرده‌اند که امکانات اولیه و زمین کافی وجود دارد و برای انتقال و ساماندهی کمک می‌شود.

شهنام اشتری با بیان اینکه ما دستگاه نظارت و مکلف به ارائه راهکار هستیم و مشاوره اولیه درخصوص  نحوه مدیریت ارائه می‌شود اما نظر مدیریتی توسط استانداری صادر خواهد شد، تصریح کرد: درخواست می‌کنیم شهرداری واحدهای مزاحم و آلاینده را معرفی و از محیط زیست استعلام نماید در صورت اثبات آلایندگی واحدها مقابله می‌کنیم.

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری آذربایجان‌شرقی، با تاکید بر ضرورت رعایت مسائل بیمه کارگران، نکات بهداشتی، اصول زیست‌محیطی و… گفت: باید تمام دستگاههای اجرایی برای رعایت کامل این نکات دست به دست هم داده و شهرداری با برگزاری جلسات منظم و ارتباط با استانداری متولی پیگیری شود، وظیفه استانداری نیز این است که بر حسن اجرای وظایف دستگاهها نظارت کند و قطعا توضیح لازم در رابطه با نحوه فعالیت واحدهای فعال در این منطقه از ارگانهای ذیربط خواسته خواهد شد.

معضلات زیست‌محیطی، مشکلی است که سالیان و قرن ها در جوامع بشری وجود داشته، روز به روز افزایش یافته و با وجود برنامه‌های دولتها و اجرای سیاست‌های تشویقی و تنبیعی و برنامه‌های احیا محیط زیست و… همچنان بر شدت این مسائل افزوده می‌شود.

بطور یقین تا زمانی که شهروندان و تمام جوامع انسانی به اهمیت موضوع واقف نبوده و تصمیم به اصلاح رفتارهای روزمره خود نگیرند هر طرحی از سوی مسئولان به موفقیت قطعی نخواهد رسید، بنابراین اولین گام برای بهبود اوضاع زیست‌محیطی و حفظ زندگی آیندگان فرهنگسازی رفتار مناسب با طبیعت از سوی مسئولان امر و اصلاح رفتار شخصی افراد جامعه است که به اراده شخصی و حس مسئولیت انسانی بازمی‌گردد.

بیشتر بخوانید:

رفع مشکلات زیست محیطی غرب تبریز