بافت تاریخی، میراث گذشتگان برای آیندگان

به گزارش آذر صبح،  میراث فرهنگی شامل آثار باقی مانده از گذشتگان است که نشانگر حرکت انسان در طول تاریخ است که با شناسایی و حفظ آن، زمینه شناخت هویت و خط حرکت فرهنگی میسر می شود و از این طریق زمینه های عبرت برای انسان فراهم می شود.

میراث فرهنگی و ابنیه های تاریخی، بیان کننده پیشینه تاریخی،تمدن و فرهنگ و جاذبه های طبیعی هر کشوری است که شکل گیری و به وجود آمدن آن در طی سال های سالیان متمادی صورت گرفته است؛ نیروها و عواملی که پدیدآورنده این گونه آثار طبیعی و انسانی هستند، در طول زمان و در شرایط مکانی خاص خود عملکردهای متفاوتی داشته اند و آنچه که ما امروزه شاهد آن هستیم و تحت عنوان میراث طبیعی و فرهنگی از آن نام می بریم، در بعد طبیعی آن حاصل تاثیر عوامل طبیعی بر یکدیگر و دخل و تصرف عوامل انسانی بر آنهاست که چشم اندازهای متنوعی را به وجود آورده است و به لحاظ داشتن ویژگی های خاص خود از دیگر پدیده های طبیعی متمایز است.

حفاظت از بناهای طبیعی به قدری حایز اهمیت است که یونسکو از این گونه آثار تحت عنوان میراث طبیعی نام برده و کلیه کشورهای جهان را بر آن داشته است که در حفظ و حراست از آنها بکوشند،زیرا این پدیده های طبیعی فقط متعلق به یک کشور خاص نیست بلکه متعلق به کره خاکی است و کره خاکی نیز زیستگاه تمامی مردم جهان است و در صورتی که به محیط زیست آسیبی وارد شود،بازتاب های این آسیب را تمامی انسان ها احساس خواهند کرد.

کهن شهر ۱.۸ میلیون نفری تبریز به عنوان شهری که بر مبنای کاوش های سایت تاریخی مسجد کبود، قدمت آن تاکنون تا چهار هزار سال پیش تخمین زده شده است، ۴۰۰ هکتار بافت تاریخی دارد که در واقع کمتر از یک دهم بافت تاریخی آن در یک قرن قبل است.

بر اساس آمار رسمی میراث فرهنگی تاکنون ۲۴۰ خانه تاریخی در تبریز به ثبت رسیده است و گمانه زنی ها حاکی از وجود حداقل ۶۰۰ باب خانه تاریخی بر جای مانده از اوایل قاجار تا امروز در این شهر است.

در تبیین اهمیت بافت تاریخی تبریز، اشاره به این نکته خالی از لطف نیست که این شهر در یک هزار سال اخیر ۵ بار به پایتختی ایران زمین، در سلسله های مختلف، برگزیده شده است و تا یک قرن قبل از آن به عنوان «دارالسلطنه» شناخته می شد و از نظر تجاری، اول شهر کشورمان محسوب می شد.

مجموعه این عوامل باعث شده است که تبریز در طی سده ها، انباشتی از لایه های تاریخی را در محلات خود انباشته کند که هر کدام شناسنامه عصری از پیشرفت تمدنی مام میهن محسوب می شوند و صیانت از آنها در عصر رشد قارچ گونه ساختمان های بتونی بدقواره و تهی از هویت شهرسازی بومی یک رسالت سنگین است.

البته در یکی دو دهه اخیر گام های ارزشمندی در قالب تملک و احیای خانه های تاریخی در تبریز برداشته شده است، اما کارشناسان حوزه میراث فرهنگی می گویند بازسازی و احیای «خانه های تاریخی» وقتی اهمیت دارد که آنها کاربری عمومی یابند و در قالب های مانند بومگردی در اختیار عموم قرار گیرند.

۲ هزار واحد بوم‌گردی در کشور فعال است

رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور با بیان اینکه ۲ هزار واحد بومگردی در کشور فعال است، اظهار کرد: در طول این دولت بیش از ۱۵۰ میلیارد تومان اعتبار برای راه اندازی بناهای بوم گردی هزینه شده است.

بهروز عمرانی خاطرنشان کرد: هم اینک دستورالعمل‌های توسعه بوم‌گردی در دستور کار قرار دارد که روستاهای تاریخی و هدف گردشگری از جمله اهداف توسعه بناهای بوم گردی است.

وی با بیان اینکه خانه های تاریخی می‌تواند محل جذب گردشگر باشد، گفت: به عنوان نمونه خانه نعمت زاده در تبریز با ۴۰۰ میلیون تومان خریداری و  با ۶۰۰ میلیون تومان هزینه مرمت و مبلمان شده است.

عمرانی خاطرنشان کرد: صندوق حمایت از بوم گردی ۱۰۰ میلیارد تومان برای احداث یک هزار واحد بوم گردی اختصاص داده است.

وی افزود: اتفاقی که در دوره سلجوقی در اصفهان می‌افتد و بعدها در دوره صفوی به عنوان پایتخت قرار می‌گیرد، در توسعه و بازسازی اصفهان، بافت‌های تاریخی دستخوش تغییر قرار نمی‌گیرد و تمام ساخت و سازها بر حفظ احترام کامل به دوره سلجوقی انجام می‌شود.

مرمت بافت های تاریخی بدون پشتوانه علمی تحریف تاریخ است

معاون عمرانی استاندار آذربایجان شرقی نیز گفت: ما هویتی را از گذشته به ارث برده ایم که ملموس ترین آن آثار معماری است که گاهی اوقات تغییراتی در شهرها انجام می‌دهیم و تاریخ را تحریف می کنیم و اگر بدون پشتوانه علمی در بافت تاریخی دست ببریم تحریف تاریخ است.

جواد رحمتی اظهار کرد: داستان میراث ما داستان طولانی است و چیزی را که به ارث می بریم در زمان خودش ارزش و اهمیت برای آن بنا قایل نمی شویم.

وی با بیان اینکه تغییرات مدیریت سیاسی از دلایل کم توجهی به آثار تاریخی است، افزود: وقتی ما شهرها را در معرض توسعه قرار دادیم، جراحی در بافت قدیمی انجام دادیم.

رحمتی با بیان اینکه مدیریت غلط شهری و دخالت‌هایی تحت عنوان طرح جامع تفصیلی منجر به نابودی بناهای تاریخی شده است، اظهار کرد: اگر فقط احیای کالبد را در نظر داشته باشیم و احیای حیات بنا را در نظر نگیریم هیچ اتفاقی نخواهد افتاد و بافت‌های ما حفظ نخواهد شد؛ از این رو اگر امروز از تبریز عناصر تاریخی آن را بگیریم چیزی برای ارائه نداریم.

وی تاکید کرد: لازم است در روستاهای هدف و گردشگری این ساخت و سازها متناسب با فرهنگ و تاریخ و مصالح بومی منطقه طراحی شود تا بتوان از این طریق گردشگران را جذب کرد.

همایش تخصصی تبیین مفهوم بافت تاریخی و ضوابط فنی و حقوقی حاکم بر آن در راستای صیانت از داشته های فرهنگی و تاریخی در تبریز برگزار شد.

فهم مشترکی از بافت تاریخی نداریم

مشاور طرح تفصیلی ویژه بافت تاریخی تبریز و مراغه نیز گفت: مهم‌ترین چالش ادامه طرح مطالعه تفصیلی، عدم اشتراک نظر و چشم انداز در مورد بافت تاریخی است.

علی دهقان افزود: چون ما مفهوم مشترکی از بافت تاریخی نداریم بنابراین روش های حفاظت از میراث فرهنگی نیز متفاوت است و راهکارهای قانونی هم منجر به نتیجه نمی شود.

وی با بیان اینکه از اواخر قاجار تا کنون چند دوره در مورد حفاظت از بافت تاریخی داریم، اظهار کرد: تا سال ۱۳۱۰ اشیای عتیقه را باستانی دانسته و بیشتر مورد توجه بود، از سال ۱۳۱۰ تا ۱۳۵۶ تحت تاثیر جریان معماری و شهرسازی مدرن، بناها مورد توجه قرار گرفت و از سال ۱۳۴۵ طرح های توسعه و عمران در کشور اجرا شد که یکی از طرح های توسعه، طرح جامع توسعه شهر تبریز است.

دهقان گفت: در طرح جامع تبریز موضوعی که مورد توجه قرار گرفت، محدوده مرکزی شهر تبریز است که چند نقطه حائز اهمیت دانسته شد که برای محدوده مرکز شهر و بازار کاهش تردد و ترافیک را مدنظر قرار دادند که بعدها با دستکاری طرح تفصیلی در دهه ۶۰  این طرح اجرا نشد.

وی با بیان این که بافت تاریخی در طرح‌های تفصیلی مغفول مانده است، گفت: با از بین بردن بناهای تاریخی، زیرساخت‌ها و شهر را توسعه ندهیم چرا که هر بنا استخوان بندی همان مکان را تشکیل می دهد بنابراین توسعه را با فدا کردن استخوان بندی شهر انجام می‌دهیم.

دهقان ادامه داد: ما در طول ۸۰ سال اخیر فرصت های زیادی را از دست داده ایم و بناهای زیادی را نیز از دست دادیم و اکنون زمانی برای از دست دادن بناهای تاریخی نداریم.

چرخه معیوب مدیریت شهری باید متوقف شود

مدیرکل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی نیز با بیان اینکه چرخه معیوب مدیریت شهری باید متوقف شود، خاطرنشان کرد: حفاظت صرف و توسعه بدون حد و مرز نمی‌تواند بافت تاریخی را حفظ کند و توسعه باید با مدیریت همگرا باشد.

مرتضی آبدار اظهار کرد: تمامی تمدن های زنده از ریشه‌های تاریخی سیراب شده و آینده را می سازند و این سرزمین آکنده از تاریخ و تمدن دیرینه است که رشک دیگران را برمی‌انگیزد.

وی با بیان اینکه بناهای تاریخی ارزش زیادی برای جامعه جهانی دارد و همه در حفظ و نگهداری آن ها تاکید دارند، افزود: در چند دهه گذشته آن چنان که شایسته بود از آثار تاریخی و تمدنی حفاظت نشده است.

وی ادامه داد: شهرهای تبریز، مراغه و اهر با بافت های تاریخی در خور مدیریت حفاظتی تشخیص داده شده اند که در طول سه دهه اخیر کارهای زیادی برای حفاظت از آن ها انجام شده است و این آثار هر کدام شاهد و مدعای فرهنگی است که باید آنها را به آیندگان بسپاریم.

آبدار خاطرنشان کرد: در نگاهی متوجه می‌شویم که شهرهای تاریخی دچار فرسودگی کالبدی، افت شاخص های زیست محیطی و جایگزینی جمعیت مهاجر مواجه شده است و این چالش ها محصول روندی طولانی بوده که مدیریت شهری با آن دست به گریبان است.

مدیرکل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی اظهار کرد: در ۶ ماه گذشته تدبیری شد تا تضاد منافع و تعارض ها در زمینه حفظ آثار باستانی به سوی چشم انداز مشترک سوق یابد.

آبدار با اشاره به حیات جاری در ابنیه و بافت های تاریخی آذربایجان‌شرقی گفت: مردم در مکان هایی همچون بازار تاریخی تبریز و بازارهای مراغه و اسکو خرید و فروش می‌کنند و این نشانه حیات در این بناهاست که نیاز است زیرساخت ها نیز همگام با بناهای تاریخی فراهم شود تا شرایط زیستی ارتقا یابد./ ایرنا