دوشنبه, ۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۴ / ۰۸:۳۶:۱۶
آرام و قرار ندارید، بی‌توجه به سواد رسانه‌ای و ظرفیت روح و جسمتان، شبکه‌های مجازی را برای یافتن تازه‌های کرونا زیر و رو کرده و هر چه بیشتر می‌خوانید، ترس بیشتری وجودتان را فرا گرفته و بر تعداد دفعاتی که بی‌صدا زمزمه می‌کنید «نکنه من هم کرونایی شدم» اضافه می‌شود.
به گزارش آذر صبح، همه جا صحبت از کرونا ویروس جدید بوده و آثار نگرانی و تشویش ناشی از این ویروس چینی در چهره کودکان هم مشهود است.
از مبادی رسمی شنیده‌اید که استرس، سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند، اما نمی‌توانید میل به خواندن اخبار را متوقف کنید، از طرفی هم احساس مسئولیت می‌کنید و با بازنشر مطالب کرونایی در صفحات شخصیتان در شبکه‌های اجتماعی سعی می‌کنید تا اندک سهمی در اطلاع رسانی داشته باشید.
خوراک‌های کرونایی مجازی آنقدر زیاد و گاهی مسموم هستند که دچار بی اعتمادی رسانه‌ای شده‌اید، اما با اندکی افزایش سواد رسانه‌ای و پیگیری اخبار موثق از اندک منابع رسمی می‌توانید همزیستی مسالمت آمیزی با کرونا داشته باشید.
اگر فکر می‌کنید که انسان سالم کسی است که همیشه در آرامش مطلق باشد، سخت در اشتباهید، استاد گروه روانشناسی بالینی دانشگاه تبریز معتقد است که قرار نیست ما همیشه در آرامش کامل باشیم و این خیال باطلی است. به تعبیر فروید آرامشی که ما درون رحم و در دوره جنینی داشتیم، هیچ گاه بعد از تولد پیش نمی‌آید و ما همواره در معرض استرس‌ها و چالش‌های مختلف هستیم.
دکتر مصطفی زارعان در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید: هر جامعه‌ای با توجه به شرایط خودش، میزان خاصی از استرس را به افراد تحمیل می‌کند، داشتن استرس اجتناب‌ناپذیر بوده و در درجه اول باید بپذیریم که استرس وجود دارد و سپس کارکردهای خودمان را با این شرایط تطبیق دهیم. در هر جامعه‌ای شیوه‌های مختلفی برای مقابله با استرس وجود دارد، اما میزان استفاده از آن با توجه به دانش عمومی و فرهنگ اجتماعی از جامعه‌ای به جامعه دیگر متفاوت است.
این روانشناس بالینی، معتقد است که مردم ایران و مردم کشورهای شرقی، احساساتی و هیجانی بوده و نخستین برخوردشان هم با استرس‌ها و پدیده‌های روزمره از نوع هیجانی است و در این خصوص می‌گوید: بنابراین ما در برخورد با هر استرسی از جمله کرونا برخوردهای هیجانی داریم که گاهی افراطی یا از نوع انکار بوده و گاهی از نوع فاجعه آمیز نشان دادن یا کوچک شمردن خبر یا مسخره کردن و جوک ساختن است.
به گفته استاد گروه روانشناسی بالینی دانشگاه تبریز، معتقد است: برخورد هیجانی با مسایل باعث بیشتر شدن حواشی آن شده و در این صورت نه تنها خود مشکل حل نمی‌شود، بلکه آسیب‌ها و تلفات بیشتری هم ایجاد می‌کند، بنابراین باید یاد بگیریم که با آسیب‌ها و بلایای طبیعی یا ساخته دست بشر به شیوه موثرتری برخورد کنیم.
او، داشتن تفکر انتقادی را یکی از راه‌های مقابله با هجوم اخبار منفی می‌داند و می‌گوید: تفکر انتقادی در جامعه ما خیلی رشد نکرده است، به این معنا که ما باید به محتوای خبر، منبع صدور آن و منطق و ساختار خبر دقت و با دید انتقادی به آن نگاه کرده و از خودمان بپرسیم که آیا این سوال می‌تواند درست نباشد یا تحریف شده باشد؟
او می‌افزاید: مردم با داشتن دید انتقادی از کپی پیست، پست و استوری کردن اخبار بی پایه‌ای که از منابع خبری مختلف و بیشتر غیرموثق کسب کرده‌اند، دست می‌کشند.
زارعان با اشاره به بازنشر یک خبر کذب در روزهای گذشته در برخی شبکه‌های مجازی، می‌گوید: به عنوان مثال چند روز قبل که ما با اخبار کرونا درگیر بودیم، خبر فوت استاد شجریان منتشر و سپس در کسری از زمان این خبر توسط افراد زیادی بازنشر داده شد، اما پسر استاد این خبر را در صفحه شخصی‌شان تکذیب کرد و تمام افرادی که این خبر را نشر داده بوند، بلافاصله شروع به حذف آن خبر کردند.
او اضافه می‌کند: این رویداد نشان داد که ما می‌توانیم حتی در سطوح خیلی بالای تحصیلی و شغلی هم ما شاهد هیجان زدگی، تعجیل و ضعف در تفکر انتقادی باشیم، باید تفکر انتقادی را پرورش داده و سرعت نقل و انتقال خبر را پایین آورده و دقت را چاشنی کار کرده و به هیجان درونی خودمان ناشی از دیده شدن، مورد توجه قرار گرفتن و کانون لایک‌ها و کامنت‌های دیگران بودن غلبه کنیم و با تفکر خردمندانه و معقول جلوی گسترش شایعه‌ها را بگیریم.
این روانشناس بالینی ارائه آمار به مردم در شرایط بحرانی را امری بسیار تخصصی می‌داند و اضافه می‌کند: باید در نظر بگیریم که داشتن صداقت ۱۰۰ درصدی با مردم از نظر روانی و اپیدمیولوژی صحیح نیست و اگر قرار بر اشاعه تمامی اتفاقات روزمره جامعه در هر شبکه‌ای و برای هر مخاطبی باشیم، طبیعی است که آسیب‌هایی به جامعه وارد می‌شود.
او معتقد است: برخی از اخبار اصلا برای کودکان مناسب نبوده و آن‌ها را دچار اضطراب و تشویش خاطر می‌کند و بعضی خبرها هم برای بیماران، خانم‌های باردار، سالمندان و اقشار آسیب پذیر جامعه مناسب نبوده و نباید هر خبری را با هر جزییاتی و هر کانالی منتشر کنیم. باید دقت کنیم که نحوه خبر دادن و شرایط حاکم را هم در کنار صداقت خبری در نظر بگیریم تا شاهد آسیب‌هایی مانند PTSD یا استرس پس از سانحه نباشیم.
او با اشاره به سیر تحول ابزارهای خبری، می‌گوید: در دهه ۹۰ شاهد تحولات عظیمی در رسانه شدیم و تلویزیون، رادیو و حتی روزنامه‌ها از جایگاه قبلیشان کناره گرفتند و اکنون صرفا افراد ۴۰ سال به بالا یا رانندگان تاکسی و افرادی که امکان دسترسی به موبایل و اینترنت را ندارند، مشتری پر و پا قرص این رسانه‌ها هستند، الان شبکه‌های مجازی خط اول انتشار اخبار بوده و با توجه به دسترسی جوانان به این شبکه‌ها سرعت و رشد خبررسانی در شبکه‌های مجازی خیلی پررنگ‌تر از تلویزیون و رادیو و روزنامه است.
زارعان با اشاره به آسیب‌های ناشی از اخبار منتشر شده در شبکه‌های مجازی، اظهار می‌کند: هر چند شبکه‌های اجتماعی تاثیرگذار هستند، اما آسیب‌هایی هم دارند؛ چرا که بسیاری از اخبار موثق نبوده و نظر شخصی کاربر است و اخبار فضای مجازی هنوز اعتبار اخبار تلویزیون، رادیو و رسانه‌های رسمی را ندارند.
او می‌گوید: معتقد هستم که برای حل این مشکل نیاز به گذر تاریخی داریم و این مسئله با تذکر اصلاح نمی‌شود و باید چند سالی سپری شود،تا یاد بگیریم که نباید به هر خبری در شبکه‌های اجتماعی اعتماد کرد، مثلا در خصوص واکنش برخی سلبریتی‌ها به اخبار مختلف و جا به جا شدن پول‌های زیادی در حوادثی مثل زلزله و سیل، مردم یاد گرفتند که نباید به هر شماره حسابی که شخص معروفی ارایه می‌شود، پول واریز کرد.
استاد گروه روانشناسی بالینی دانشگاه تبریز با توصیه به افرادی که مدام مشغول دنبال کردن اخبار هستند، اظهار می‌کند: روزهای اول همه به دنبال اخبار جدید در مورد تلفات کرونا هستند، توصیه می‌کنم هم وطنان ضمن دنبال کردن اخبار، غرق در آن نشوند و اگر خبری را یک بار خواندند، همان خبر را چندین بار از منابع خبری مختلف نخوانند.
او با ارایه راهکارهایی برای انجام دادن در اوقات فراغت و تعطیلات کرونایی، می‌گوید: پرداختن به تفریحاتی که بدن در آن درگیر است، بازی کردن به ویژه بازی‌های سنتی و قدیمی مثل هفت سنگ، گل یا پوچ، فوتبال دستی، شطرنج و بازی‌های فکری و بازی با کودکان یا بازی‌هایی که در فضای خانه می‌توان انجام داد در کاهش استرس و دور کردن فضای ذهنی ما از اخبار و التهابات اجتماعی بسیار موثر است.
زارعان، زندگی پسا کرونایی را فرصت مناسبی برای پرداختن به فعالیت‌هایی که همیشه آرزوی انجام دادنش را داشتیم، خواندن کتاب، تماشای فیلم، نوشتن و یاد گرفتن هنرها و مطالب یا نرم افزارهای جدید بیشتر می‌داند.
او توصیه می‌کند: با عزیزان خود از طریق نرم افزارهای صوتی و تصویری تماس گرفته و از شیوه‌هایی مانند مشاعره در گروه‌های خانوادگی استفاده کنید، که این کار علاوه بر سرگرمی، احساس اتحاد و با هم بودن را هم تداعی می‌کند.
این روانشناس بالینی، استفاده از اوقات فراغتی که کرونا ایجاد کرده است را وابسته به خلاقیت افراد می‌داند و می‌گوید: تغییر دکوراسیون خانه، امتحان کردن غذاهای جدید به دور از تشریفات زیاد و با امکانات موجود، رسیدگی به گل‌ها و باغچه، تعییر ساختار آشپزخانه و تغییر جای ظروف و مرتب کردن کتاب‌ها، قفسه‌ها و فایل‌ها می‌توانند از جمله راه‌های پر کردن اوقات فراغت در این ایام باشند.
او در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به میزان آسیب پذیری کودکان در برابر اخبار منفی، اظهار می‌کند: محافظت از کودکان در دوران تروماتیک بسیار مهم بوده و افراد بزرگسال درک بهتری از استرس‌ها و شرایط محیطی دارند، کوچک‌ترین واکنش آنی و خبر برای یک بچه می‌تواند در حکم استرسی شدید باشد و او را بیمار کند، گاهی اوقات بچه‌ها با دیدن گریه مادر یا پدر یا داد زدن، دچار افسردگی و اضطراب و نگرانی‌های شدید شده و رفتارهایی مانند ناخن جویدن، گوشه گیری، سکوت و دور شدن از بچه‌ها و بازی نکردن و رو آوردن به بازی‌های خیالی و مسایل جسمانی را از خود نشان می‌دهند. در شرایط پر استرس باید مراقب بچه‌ها باشیم.
استاد گروه روانشناسی بالینی دانشگاه تبریز، در نظر گرفتن مکان خاص برای بازی کودکان و ارائه توضیحات واقع بینانه در حد درک و فهم آنان را از راه‌های حفاظت از کودکان در برابر اخبار منفی می‌داند و می‌گوید: چه لزومی دارد که در خانه‌ای که بچه هست، در مورد حواشی و اخبار منفی با صدای بلند صحبت کنیم، در صورت ضرورت می‌توانیم این اخبار را فوروارد کنیم. والدین به ویژه آقایان اشتیاق خودشان به شنیدن اخبار در شبکه‌های مجازی را کنترل کنند، حالت وسواس گونه‌ای در آقایان هست که می‌خواهند تمامی اخبار را از تمامی منابع چندین بار بشنوند.
در این میان، هیجان زدگی مختص برخورد با اخبار و اطلاعات درست و غلط نبوده و مردم به دلیل عدم آشنایی با نحوه رفتار در بحران، این هیجان زدگی را در خرید اقلام بهداشتی مانند ماسک و محلول‌های ضد عفونی کننده هم نشان می‌دهند، به گفته رییس مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت دانشگاه علوم پزشکی تبریز، این رفتار مختص ایرانیان نبوده و چنین رفتاری به دلیل افزایش تقاضا نسبت به عرضه، طبیعی است.
دکتر مهستی علیزاده در این خصوص به ایسنا می‌گوید: این امر در کشورهایی مانند چین و در ایتالیا هم دیده شده، البته چین کشور بسیار پرجمعیتی بوده و تهیه میلیاردها ماسک غیرممکن است. در ایران علاوه بر عدم تعادل عرضه و تقاضا، موضوع احتکار و سودجویی عده‌ای بر این مشکل دامن می‌زند. این روزها در کشوری مانند ایتالیا نیز شاهد کمیاب شدن ماسک و مواد ضدعفونی هستیم که پلیس ایتالیا به طور جدی با احتکار مقابله می‌کند.
او با اشاره به افزایش ناگهانی قیمت برخی محصولات غذایی به دلیل شیوع کرونا در ایران، می‌افزاید: متاسفانه شاهد گرانی برخی از مواد غذایی هستیم که درست یا نادرست، اعلام شده است که باعث افزایش قدرت ایمنی بدن نقش دارند، اما این گرانی قبل از نظارت غیر منسجم بر توزیع و فروش کالاها به کاهش سرمایه اجتماعی و عاطفه اجتماعی در کشورمان که طی دهه‌های اخیر تشدید شده است، برمی‌گردد.
به گفته رییس مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت دانشگاه علوم پزشکی تبریز، مطالعات انجام شده نشان می‌دهند که سرمایه اجتماعی و حمایت‌های اجتماعی در کشور ما کاهش یافته و پدیده‌ای به نام بی تفاوتی جمعی شکل گرفته است که حاصل عوامل مختلف فرهنگی و سیاسی در این کشور است.
او می‌گوید: باور جمعی و اعتقاد واقعی به این موضوع که “علاج واقعه پیش از وقوع باید کرد” وجود ندارد. سیستم بدن انسان مثال بسیار خوبی برای مدیریت است، به عنوان مثال چیزی بنام سیستم ایمنی در بدن داریم که به منزله ستاد بحران و همیشه آماده است و به سرعت با مکانیسم‌هایی فعال می‌شود، در جامعه و مدیریت کلان هم باید مدیریت بحران همیشه آماده باش بوده و به محض بروز اتفاقی به طور اتوماتیک همه اقدامات بسیار سریع انجام شود که تحقق آن نیازمند مدیریت و سیاست گذارانی قاطع، علمی، توانمند و شایسته است.
او با تاکید بر عوامل جامعه شناختی رفتارهایی مانند هجوم برای خرید اقلام بهداشتی و غذایی و خرید مقادیر زیاد آن‌ها توسط خانواده‌ها، می‌گوید: عدم اعتماد به دولت و نظام یکی از این عوامل بوده و نظام حاکم نمی‌تواند تامین کننده مایحتاج مردم باشد و مردم باید به فکر خودشان باشند. متاسفانه این دیدگاه در جامعه وجود دارد که حاکمیت صداقت ندارد و نمی توان به آن اطمینان کرد.
علیزاده می‌افزاید: عامل بعدی آگاهی عمومی و سواد سلامت پایین است، به این معنی که عدم آگاهی از زمان استفاده و چگونگی استفاده از ماسک، زودباوری جامعه به خصوص در مورد خرافات و برخی توصیه‌های غیر علمی به بروز چنین رفتارهایی دامن می‌زند، مثلا وقتی در یک رسانه جمعی یک نفر در مورد تاثیر لیمو بر فلان بیماری صحبت کرد، از روز بعد تقاضا برای خرید لیمو افزایش یافته و قیمت آن زیاد می‌شود. متاسفانه مردم تفکر نقادانه ندارند و در این زمینه‌ها زود باورند.
او می‌افزاید: شنیدن اخبار بد، گسترش خبرها و وقایع ناگوار، تعریف داستان‌های غیر واقع در مورد بیماری‌ها و بلایای طبیعی و میل ذاتی بشر به دنبال کردن اخبار و حوادث بد و نتایج، همگی باعث افزایش اضطراب و سردرگمی می‌شود. متاسفانه آگاهی جمعی در مورد راهکارهای کاهش اضطراب که یکی از آن‌ها کاهش شنیدن اخبار از شبکه‌ها و رسانه‌های مختلف است، وجود ندارد.
او، استفاده از افراد تاثیرگذار و محبوب مانند برخی از هنرمندان و ورزشکاران، اساتید و پزشکان و روانشناسان و جامعه شناسان برای انتقال حقایق و همچنین آموزش راهکارهای کاهش اضطراب جمعی مانند متعادل کردن استفاده از شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های داخلی و خارجی، محدود کردن کسب اخبار اصلی و مهم به زمان محدودی در روز و خواندن کتاب و جستجوی منابع معتبر و سوال از افراد مطمئن و خبره در مورد اخبار و همچنین عدم نشر دوباره اخبار و مطالب بدون منابع علمی معتبر را از راهکارهای لازم به هنگام هجوم اخبار منفی می‌داند.
علیزاده، رو راست بودن با مردم در خصوص ارائه آمار را درست عنوان کرده و می‌گوید: براساس تجربیات کشورهای موفق در کنترل اپیدمی‌ها و توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی همیشه باید در اپیدمی‌ها صادق بود. اگر راهکارها و اقدامات امنیتی گفته شود، نیازی به پنهان کاری و دروغ نیست؛ چرا که دیده شده است که ایجاد بی اعتمادی و مورد قبول واقع نشدن سایر توصیه‌ها و واقعیت‌ها و ساده انگاشتن مشکل و اهمیت ندادن به نکات ایمنی از عوارض دروغ و پنهان کاری است.
او در ادامه با ارائه توصیه‌هایی برای زندگی با کرونا اظهار می‌کند: این روزها سلامت روانی بسیاری از افراد و خانواده‌ها و به خصوص کودکان و نوجوانان به دلیل ماندن در خانه و تغییر در روال طبیعی زندگی و اضطراب ناشی از ابتلا و اخبار و اطلاعات مختلف در خطر است.
او، انجام ورزش‌های خانگی، بازی‌های دسته جمعی، خواندن کتاب در جمع خانواده، درست کردن غذا و سایر سرگرمی‌های دسته جمعی را موثرتر از نشستن پای تلویزیون یا در گشتن در شبکه‌های مجازی می‌داند.
علیزاده در خاتمه تاکید می‌کند: توصیه می‌کنم که در مورد بیماری، وحشت و ترس در کودکان ایجاد نکنیم، نوجوانان نیز به دلیل این‌که مدت طولانی در منزل می‌مانند، دچار بی حوصلگی و گاه حالت‌های شبه افسردگی می‌شوند که می‌توان با ایجاد جوی شاد در منزل و عدم نقل قول از اخبار و اطلاعات رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی از ادامه آن پیشگیری کرد. / ایسنا
