یکشنبه, ۱۴ اردیبهشت ۱۴۰۴ / ۱۷:۳۵:۳۲
تولید فرش دستباف یکی از هنرهای اصیل در خطه آذربایجان است اما کمبود و نبود برخی از مواد اولیه، پاره‌ای از مشکلات را در این حوزه به وجود آورده است.
به گزارش آذر صبح، تا زمانی که نخ‌های رنگارنگ از دار قالی آویزان نباشد و صدای روح نواز دفه زنی به گوش نرسد، رج‌ها سکوت را به انتظار می‌نشینند؛ هنرمندانی که دست و دلشان به کار نمی‌آید و کلاف سردرگمی، گره بر گره می‌افزاید.
رنگ‌ها که از قلم بیفتد، چشم امید هنرمندان به این هنر نیز تبدیل به یأس می‌شود؛ ساعت‌ها پشت دار قالی می‌نشینند تا زندگی جریان یابد اما از لحظه‌ای که مشکلات بر سر راه باشد، کمر هنرمندان این مرز و بوم نیز خم می‌شود چرا که زندگی، روزی حلال می‌خواهد و خیالی آسوده.
قدیمی‌ترین رنگرز در بازار شعربافان تبریز
وقتی سراغ قدیمی‌ترین رنگرز در بازار شعربافان تبریز را گرفتم کارگاه رنگرزی حاج جواد صباغی، ورد زبان همه پیچید؛ کارگاهی که پر از بوی پشم و نخ است و رنگ کردن نخ‌های قالی در اینجا هم چنان ادامه دار است.
نخ‌های قالی رنگی رنگی از سر و روی این کارگاه می‌بارد و حاج جواد نیز روی یک نیمکت چوبی که یک فرش دستباف نیز روی آن پهن شده است نشسته است؛ همین که مرا دید با لبخندی گفت: زمانی که مدرسه را تمام کردم به این شغل آمدم؛ شغلی که پدر و حتی پدربزرگم نیز در آن فعالیت داشتند.
وی ادامه داد: از سال ۴۵ در این حرفه مشغول به کار هستم و حدود ۵۵ سالی می‌شود که در این کارگاه به فعالیت خود ادامه داده‌ام؛ در دوران گذشته پدربزرگم رنگرز پارچه‌های متقال بود.
قیمت نخ افزایش یافته است
مشکلات نیز کلاف سردرگم نخ‌هایی است که حاج جواد، رنگ و مقاومت بیشتری به آنها می‌بخشد؛ رنگ سبزی که در بازار موجود نیست و قیمتی که از ۳۰۰ هزار تومان به یک میلیون تومان افزایش یافته و با تجربه‌ترین رنگرزها را با مشکلات بزرگی روبه رو کرده است.
این بازار گاز ندارد و مجبوریم با گازوئیل کار کنیم اما برای گرفتن این گازوئیل نیز باید از هفت خوان رستم بگذریمما باید رنگ نخ‌ها را به سادگی در اختیار داشته باشم اما متأسفانه چنین نیست و رنگ آبی نیز یکی از حساس‌ترین رنگ‌ها برای رنگ کردن نخ قالی‌ها است.
این رنگرز گفت: این بازار گاز ندارد و مجبوریم با گازوئیل کار کنیم اما برای گرفتن این گازوئیل نیز باید از هفت خوان رستم بگذریم تا بتوانیم آن‌را به دست آوریم.
در کارگاه رنگرزی، محو تماشای نخ‌های رنگی آویزان و دستگاه‌های غول پیکر رنگرزی شده‌ام و از حاج جواد می‌خواهم تا قدری از نحوه رنگ کردن نخ‌ها برایم بگوید.
وی گفت: نخ‌ها در این دستگاه‌های رنگرزی، رنگ می‌شوند که ظرفیت هر دستگاه متغیر است؛ رنگ کردن نخ‌ها و خشک شدن آنها بستگی به رنگ آنها دارد به طور مثال رنگ‌های قرمز، سرمه‌ای و سبز حدود یک ساعت و ۵۰ دقیقه طول می‌کشد و نخ‌ها نیز حدود ۲۰ دقیقه قبل از دندانه و ۲۰ دقیقه بعد از دندانه باید بمانند تا مقاومت آنها در مقابل نور افزایش یابد.
بعد از رنگ کردن نخ‌ها نوبت آبگیری آنهاست و اگر فصل زمستان باشد گرم‌خانه را روشن می‌کنیم تا نخ‌ها خشک شود اما در فصل تابستان، در این هوا خشک می‌شوند؛ دستگاه‌هایی هم وجود دارند که نخ‌ها را در عرض ۶ ساعت خشک می‌کنند که ما از این دستگاه‌ها نداریم.
حاج جواد ادامه داد: نخ فرش‌ها در تبریز و کاشان تولید می‌شود اما برخی از نخ‌ها نیز از استرالیا و نیوزیلند وارد می‌شود.
ما دچار کمبود هستیم
آقای رضائیان، یکی از فعالان در حوزه نخ قالی است، گفت: از سال ۴۶ در این حوزه فعالیت دارم و اگر بخواهم از قدمت نخ قالی برای شما بگویم این است که نخ قالی همواره از ایام قدیم بوده و از ۳۵۰ سال پیش، فرش دستباف، هنر دست هنرمندان در تبریز است که در گذشته، نخ‌ها به صورت دستی تهیه می‌شد اما اکنون ماشینی شده است.
واردات نخ دوباره از سر گرفته شود
حاج محمد از نبود برخی از نخ‌ها در بازار که از استرالیا وارد می‌شود گله کرده و ادامه داد: ما دچار کمبود هستیم و همین امر باعث گرانی در قیمت نخ شده است.
این فعال در حوزه نخ قالی افزود: پشم نخ‌ها از استرالیا وارد شده و در کاشان تبدیل به نخ‌های قالی می‌شود و برخی از نخ‌ها نیز از کشور ازبکستان وارد می‌شود.
وی ادامه داد: در نخ کمبود داریم و انتظار ما این است که واردات نخ دوباره از سر گرفته شود تا موجب افزایش قیمت نخ نیز نشود.
قیمت نخ‌ها افزایش یافته است
بافندگان فرش دستباف نیز از مشکلات مربوط به کمبود نخ و یا افزایش قیمت آنها رنج می‌برند؛ آقای اکرامی یکی از بافندگان فرش دستباف است که ۳۹ سالی می‌شود پشت دار قالی رج به رج می‌بافد.
وی گفت: از اهالی روستای زینجناب هستم اما چند سالی می‌شود که در تبریز زندگی می‌کنم؛ ۴۶ سال دارم و بافنده فرش دستباف طرح سالاری هستم و در همین بازار، فرش‌های خود را به فروش می‌رسانم.
آقای اکرامی ادامه داد: قیمت نخ‌ها از سال گذشته افزایش یافته است و حتی گاهی هم در بازار پیدا نمی‌شود.
این بافنده فرش گفت: یکی دیگر از مشکلاتی که با آن روبرو هستیم این است که گاهی برای انجام امورات شخصی مجبور هستیم به بیرون از خانه بیاییم و در همین لحظه از سوی سازمان بیمه، برای تأیید بیمه بازرسی می‌کنند و متأسفانه در صورت نبود ما در پشت دار قالی، عدم فعالیت را گزارش می‌دهند.
قدمتی ۸۰۰۰ ساله
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف تبریز ، قدمت نخ قالی را مربوط به دوران گلیم بافی از هنرهای اولیه ایرانی دانست که به ۸۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد و افزود: پشم‌های مرینوس از کشور نیوزیلند وارد شده و برای بافت فرش‌های نفیس به کار گرفته می‌شود؛ پشم‌های تولید شده در داخل کشور نیز برای بافت فرش‌هایی با رج پایین مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اسماعیل چمنی ضمن تأکید بر شناخته شدن تبریز به عنوان مرکز تهیه مواد اولیه فرش گفت: مواد اولیه فرش از تبریز به سایر استان‌ها از جمله آذربایجان غربی، اردبیل و کردستان، خراسان، همدان و زنجان فروخته می‌شود.
فعالیت ۵ هزار نفر در حوزه نخ قالی
وی، فعالان در حوزه نخ قالی در سطح استان را نزدیک بر ۱۵۰۰ محل معرفی کرده و افزود: ۵ هزار نفر نیز در حوزه مربوطه مشغول به فعالیت هستند.
بیشترین اشتغال در بخش خصوصی در حوزه فرش دستباف و صنایع بافتنی‌های دستی است
وی افزود: مواد اولیه گوناگونی برای بافت فرش مورد نیاز است که در این میان، برخی از نخ‌های قالی برای بافت فرش‌های روستایی و عشایری بافت هریس و مهربان، اهر، سراب و برخی از نخ‌ها نیز به صورت سنتی تهیه می‌شود؛ در این میان نیز پشم کردستان، آذربایجان غربی، کرمانشاه و خراسان در تبریز، فرآوری و به نخ‌های قالی تبدیل می‌شود.
واردات نخ ابریشم از کشور ازبکستان
چمنی با اشاره بر واردات نخ ابریشم از کشور ازبکستان ادامه داد: در استان آذربایجان شرقی تعداد زیادی از کارخانه‌هایی که فرآوری نخ‌های ایرانی را انجام می‌دهند زیاد بوده اما تعداد کارخانه‌هایی که نخ‌های وارد شده از سایر کشورها را مورد فرآوری انجام می‌دهند کم می‌باشد.
بیشترین اشتغال در حوزه فرش دستباف
به گفته رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف تبریز، بیشترین اشتغال در بخش خصوصی در حوزه فرش دستباف و صنایع بافتنی‌های دستی می‌باشد که به دلیل تولید ملی، نیازمند حمایت و توجه ویژه از سوی دولت و مجلس است.
وی با تأکید بر لزوم تأمین مواد اولیه و پشم‌های مورد نیاز در ایران بیان کرد: محوریت تولید فرش‌های دستباف در ایران است که باید در بودجه‌های کشوری مطرح شود.
محوریت تولید فرش‌های دستباف در ایران است که باید در بودجه‌های کشوری مطرح شود
وی بر وجود رنگرزی در حوزه پشم‌های ایرانی و خارجی در استان تاکید کرده و افزود: نخ‌های بافته شده برای فرش‌های ریز بافت و نفیس از کشور نیوزیلند وارد می‌شود اما بیشترین فرآوری در استان ما انجام می‌گیرد.
فرش دستباف هنری زبانزد در ایران است؛ هنرمندان بسیاری پشت دارهای قالی می‌نشینند، رج به رج گره می‌زنند تا راهی برای تأمین معیشت آنان باشد اما عدم تأمین بخشی از مواد اولیه در داخل کشور و کمبودهای موجود، چوب لای چرخ هنرمندان این مرز و بوم می‌گذارد و دست آنان ادامه فعالیت کوتاه‌تر می‌شود.
افزایش قیمت نخ، کمبود و عدم واردات برخی از نخ‌ها مشکلاتی است که بر سر زبان فعالان در این حوزه جاری شد؛ فعالان در این حوزه خواستار واردات نخ‌هایی هستند تا کمبود آنان رفع گردد اما تولید شدن مواد اولیه برای بافت فرش در ایران، تنها راهی است که می‌تواند برای همیشه این مشکلات را از سر راه تولیدکنندگان و حتی بافندگان فرش دستباف ایرانی بردارد./مهر
