«دوه چی»، نبض اقتصاد تبریز کهن

بزرگنمایی تصویر

به گزارش آذر صبح، دَوه‌چی (شتربان) یکی از محله های تاریخی شهر تبریز است. این محله که در محدوده شهرداری منطقه ۱۰ تبریز قرار گرفته، از شمال به کوه سرخاب (عینالی)، از جنوب به رودخانه مهران‌رود، از سمت شرق به محله سرخاب و از سمت غرب به محله امیرخیز محدود شده‌است.

مسجد عرب‌لر مهم‌ترین مسجد در میان مساجد سی‌گانه محله شتربان است و امامزاده سید ابراهیم، دره گرو و میدان صاحب الامر(میدان صاحب آباد)  نیز در این محله واقع شده‌است.

از لحاظ تاریخی این کوی به دلیل اجتماع مخالفین مشروطه و طرفداران محمد علیشاه قاجار اهمیت فوق العاده ای دارد. نام این محله به دلیل رونق شتربانی در این محل و وجود کاروانسراهای متعدد در اطراف این محل مانند کاه فروشان، سرای کشمش چیلر، میدان صاحب الامر و بازار دوه چی حمل بار از اطراف به تبریز و توسط ساربانان شتر به نام شتربانان و به ترکی بنام دوه چی معروفیت یافته است.

خانه های قدیمی و زیبایی در این محلات وجود دارند که از جمله آنها می توان به خانه‌ محمودیه و خانه‌ میرزا محمود انصارین و خانه‌ صرافلار اشاره کرد.

بقعه سید ابراهیم در سمت شرقی کوچه ای که بین محله معروف بالا حمام و میدان کاه فروشان واقع شده است؛  برخی سید ابراهیم را از نوادگان امام سجاد و برخی دیگر از فرزندان امام موسی بن جعفر می دانند.

میادین و محلات معروف  کوی دوه چی:

–  دروازه دوه چی در ابتدای بازارچه دوه چی فعلی تقریبا مقابل مسجد آقا سید علی آقا قرار گرفته بود.

– شاید بزرگترین دروازه از میان هشت دروازه دیگر با روی نجفقلی خان بود. در بیرون هریک از دروازه ها یک حمام و یک کاروانسرا ساخته شده بود و در مجموع دیوار حصار و دروازه و حمام و کاروانسرا ی بیرون دروازه به عنوان عناصر دروازه ای شناخته می شوند. در امتداد گذر دروازه ها بازارچه هایی بوجود آمدند که امروزه اثری از حمام و کاروانسراهای دروازه دوه چی به جای نمانده است ولی به صورت نمادین دروازه دوه چی به همت شهرداری منطقه ۱۰ باز زنده سازی شده است.

– میدان کاه فروشان یا سامان میدانی از معروفترین اماکن کوی شتربان است. این میدان در جنوب محله شتربان نزدیک مهرانرود واقع است که از شرق به خیابان دارایی (شهید مدنی)، از غرب به خیابان ملل متحد (فلسطین) محدود می شود. این میدان محل تجمع روستاییان شمال و غرب تبریز بوده است که محصولات کشاورزی خود از جمله کاه را در این میدان به فروش می رساندند.

هم اکنون نیز تقریبا بدنه قدیمی این بازار سنتی حفظ شده است ولی نوع مشاغل تا حدودی تغییر یافته است. تا قبل از رواج خودرو و وسایط نقلیه عمومی این میدان شاهد هزاران نفر از روستاییانی بود که با اسب و قاطر و الاغ محصولات زراعی و روستایی خود را جهت فروش در این میدان عرضه می کردند. جهت اسکان روستاییان و نگهداری چهاپایان آنها، دهها کاروانسرا در این میدان ساخته شده بود. در حال حاضر به اسنتثنای چند کاروانسرای خاص همگی از بین رفته و یا تبدیل به انبارهای چوب فروشان محل شده اند.  

«سامان میدانی» حتی نقش و تاثیر خود را در تاریخ معاصر تبریز نیز از دست نداده است. این محله یکی از مراکز عمده نبرد سرنوشت ساز نیروهای مشروطه خواه به رهبری ستارخان با مستبدان بود.

 در این میدان دو مسجد وجود دارد: ۱- مسجد دباغ خانه که بانی آن دباغ چی های میدان بودند. ۲-مسجد ایریلولر که اهالی روستای ایری مقیم این میدان بانی ساخت آن بودند. همچنین خانه های حاج مطلب، حاج علی اکبر، سید حسن یزدی، میر ابولفضل، حاج کریم و خانه قدیم حجت الاسلام در این میدان قرار داشته اند.

از محلات معروف این کوی می توان به محله گرو، کوچه اسلامیه، کوچه‌ صدقیانی، کوچه‌ بیدزار و چهار دربند اشاره کرد.

–    کوچه اسلامیه که بیشترین شهرت آن از زمان انقلاب مشروطیت است محل تشکیل انجمن اسلامیه بوده است این انجمن توسط روحانیونی چون میر هاشم دوه چی تشکیل شد. در ابتدای این کوچه مسجد بزرگ و زیبایی بنام مسجد شکلی وجود داشت که ساختمان اصلی آن به جهت بازسازی کلا  تخریب شده است.

–    چهار بندان چهار دربندی طولانی است که در نقطه ای بصورت چهار راه به هم برخورد می کنند و امروزه نیز به این نام مشهور است. یک طرف آن به سمت حمام گرماب سابق، طرف روبروی آن به سمت مسجد شکلی، دو طرف دیگر که در نقشه دارالسلطنه تبریز کوچه میر تقی صراف نامگذاری شده است یکی به سمت مسجد حسینیه و دیگری به سمت مسجد حاج آقابابا می رود.

–   از دیگر کوچه های این محله که هر یک بنام خانواده ای ثروتمند و مشهور ساکن آن نامگذاری شده است میتوان به کوچه های حریری، شالچیلار، کاشی لر  و لک لر اشاره کرد.

در تبیین اهمیت این محله در ساختار شهری تبریز همین بس که گفته می شود  مارکوپولو، جهانگرد سرشناس ونیزی، به هنگام ورود به تبریز در قرن سیزدهم میلادی در یکی از کاروانسراهای این محله ساکن شد و مجموعه بازار در مسیرایپک یولی (جاده ابریشم) نقش شگرف اقتصادی بازی می کرد.

مجموعه بازار شتربان

بازارچه مسقف آجری شتربان پل ارتباطی محله شتربان و بازار بزرگ می باشد واین بنا در شمال مهرانرود نزدیک بازار مسگران تبریز قرار دارد و توسط مهرانرود از بازار تبریز جدا شده است. بازارچه دارای دو ورودی از طرف میدان کاه فروشان می باشد و دروازه شتربان در ابتدای یکی از این ورودیها قرار داشته است.

مدرسه نصریه از عمارتهای دوران پادشاهی اوزون حسن آق قویونلوها به همراه مسجد حسن پادشاه در وسط میدان صاحب الامر از دیگر آثار بجا مانده از گذشتگان تبریز است.

حمام های شتربان

در گذشته این کوی ۴ حمام  داشت که امروزه همه آنها به نحوی از بین رفته یا تعطیل شده اند.

– حمام اسد بیگ
– حمام گرماب در محله گرو که امروزه کاربردی مسکونی دارد.
– بالا حمام (حمام کوچک) در ایستگاه بالاحمام قرار داشت و هنگام خیابان کشی تخریب شده است.
– حمام دوه چی در ایستگاه شکلی واقع شده و امروزه بصورت نخاله دان در آمده است.

میدان صاحب آباد (صاحب الامر و مهدیه فعلی) درساحل شمالی مهرانرود و در موضعی که هم اکنون به میدان صاحب الامر معروف است باغ بزرگ و زیبایی وجود داشت.

احداث این باغ به خواجه شمس الدین محمد جوینی نسبت داده می شود که در اواخر عهد هلاکو  وزیر اعظم و صاحب اختیار ممالک ایران و روم بوده است. بعدها پادشاه سلسله آق قویونلوها سلطان حسن بایندری در همین باغ اقامت گزید و آنرا توسعه داد.  بعدها پسر وی سلطان یعقوب عمارت معروف هشت بهشت را بنا نهاد./شهریار نیوز