زیرآب زنی مانور روانی کریه المنظر /زیرآب‌زن ها را بشناسید

بزرگنمایی تصویر

آذر صبح/ مژگان ستاری:  این افراد که از دسته کریه ها هستند، به خاطر منافع خود حاضر به اتهام و لیبل زنی (ناحق ) به افراد موفق و قابل احترام در اطراف خود می شوند تا با به کف رساندن آنها, خود را به اوج برسانند و از این طریق در میان عده ای دیگر برجسته و مطرح بشوند. در مقابل، جامعه سالم؛ جامعه ای است که در آن نمای کلی شخصیت افراد در امان است .

محل کار و یا محل تحصیل و زندگی هرکس مجموعه ای از انسان های “خوب” ، “منحوس” و “کریه” و “خودتحقیر”است:

۱- انسان های خوب، اتفاقات اطرافشان را می بینند و با سرزنش خود،دیده ها را نادیده می گیرند و با مونولوگی همیشگی (به من مربوط نیست! من اگر زرنگم، باید مواظب اعمال خودم باشم) از کنار همه آن ها با بی تفاوتی عبور می کنند . این ها، انسان های قابل اعتمادی هستند.

۲- انسان های منحوس، دیده ها و شنیده هایشان را برای خودشان آنالیز و تجزیه و تحلیل می کنند و اغلب نه از روی عمد، بلکه سهواً باعث آزار و ناراحتی دیگران می شوند.

۳- اما آدم های کریه از ندیده ها ، نشنیده ها و احتمالاتشان به اشخاص دیگر صحبت و عمداً در حق بقیه بدی می کنند. دسته ی سوم (افراد کریه)همان انسان هایی هستند که اصطلاحاً به آن ها” زیر آب زن “گفته می شود و اغلب درجهت تخریب و ترور شخصیتی اطرافیان شان که بازخورد وسیعی به همراه دارد، گام برمی دارند و بی ارزش نشان دادن تلاش و فعالیت های دیگر انسان ها (همکاران و همگروهی ها)از شغل های سازمانی غیر رسمی شان است.

۴- انسان های خود تخریب که زمینه ی تخریب شخصیت خود را برای انسان های مشکل ساز و جاه طلب اطرافشان مهیا می کنند. این انسان ها در طول زندگی همواره نقاط ضعف خود را می بینند و برای ارزشمندترین کارهای خود نیز، هیچ بهایی قایل نیستند و مدام حق را به دیگران می دهند. این افراد از اینکه در مقابل انسان های کریه المنظری که مدام در حال بدگویی و زیرآب زنی هستند، قرار بگیرند واهمه دارند، مدام در حال خودسانسوری و تحقیر خودهستند ،

برای این که دیگران آزرده خاطر نشوند سعی می‌کنند از ابراز احساسات منفی در مورد عمل زشت و بدگویی دیگران خودداری می کنند و فرار را بر قرار ترجیح می دهند. همین بهانه ای در دست دیگران می شود تا از این ویژگی او نهایت استفاده را بکنند و با توسل به حس حقارت و ملاحظه ی فرد، اقدام به تخریب وی بکنند. در واقع مقصر اصلی، “فرد خود تخریب” است که برای خود ارزش قائل نبوده و خود را ارزشمند ندانسته است. او با عدم اعتراض و تحقیر خود این اجازه را به فرد “زیرآب زن” داده است که شخصیت او را تخریب بکند.

تعریف زیرآب زدن

زیر آب زنی به معنی؛ بدگویی از فردی در مقابل دیگران است تا در نتیجه آن فرد مذکور موقعیت اجتماعی,کاری و یا محبوبیت خود را از دست بدهد.

زیرآب کسی را زدن ؛ اورا نزد کسی متهم کردن و بدین وسیله دست او را از عملی و جز آن کوتاه کردن . چاکری را پیش خواجه به غمازی منفور ساختن و سبب اخراج او شدن . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). کسی را از سر کاری برداشتن و از خدمت معاف کردن یا بشدت بر ضرر و به ضد او اقدام کردن و او رابی آنکه بداند از جایی راندن (فرهنگ عامیانه جمال زاده )

ویژگی شخصیتی افراد زیرآب زن

بخش بیشتری از عادت زیرآب زنی؛ به گذشته, نوع تربیت و شیوه زندگی خانوادگی افراد برمی گردد و بخش دیگر به ویژگی و انگیزه های منفی فردی مثل؛ حسادت، زیاده خواهی، بدخواهی ، نداشتن مهارت زندگی، خودخواهی ، فقدان عزت نفس ، کمبود اعتماد به نفس، ترس و اضطراب، گرایش به پرخاشگری‌ و جاه طلبی مربوط می شود.

ایران به نقل از جعفر میرزایی (کارشناس ارشد روان شناسی بالینی و مدرس دانشگاه)، یکی از خصوصیات افراد بدگو و زیرآب زن را، فقدان اعتماد به نفس و مهارت ارتباطی دانست.

زیر آب زنی نقطه اوج حسادت

تحقیقات روانشناسان نشان می دهد، به طور کلی کسانی که فاقد اعتماد به نفس و بیان احساسات هستند به طور منفعل در مورد دیگران به غیبت این افراد می پردازند، این افراد با محیط و دنیای اطراف خودکنار نمی آیند و از بیان احساسات واقعی خود نسبت به دیگران واهمه دارند آنها درون ریز هستند و همه احساسات خود را درون خود نگه می دارند و بروز نمی دهند.

چنین افرادی به دلیل نداشتن عزت نفس برای دیگران احترام قائل نیستند و همیشه سعی دارند موضوعات را به حاشیه بکشانند زیرا جرات روبه رو کردن حقیقت با دیگران را ندارند و نمی توانند با مشکلات مواجه شوند.

دلیل غیبت کردن افراد پشت سر دیگران یادگیری مشاهده ای است در این مدل یادگیری کودکان از همان ابتدا از والدین خود می آموزند و هرچه را که می بینند انجام می دهند. مثلا وقتی مادری مهارت جرأت مندی و قاطعیت را نداشته باشد پشت سر دیگران صحبت می کند و آنها را مورد تجزیه و تحلیل و قضاوت خود قرار می دهد و این روند ادامه پیدا می کند و به مرور زمان کودکان هم پشت سر دوستانشان صحبت می کنند و در آینده در مورد خانواده همسر، همکار و… غیبت می کنند و به تخریب شخصیت و منزلت جایگاه فرد دست می زنند. از ویژگی افراد بدگو و زیرآب زن، ضعف های شخصیتی ازجمله: نداشتن مهارت زندگی، فقدان اعتماد به نفس، عدم عزت نفس، جرات مندی و ترس و اضطراب است.این افراد در درازمدت همیشه تنها می مانند زیرا همیشه ماه پشت ابر نمی ماند و روزی دروغشان برای همه آشکار می شود و دیگر کسی به آنها اعتماد نمی کند.

اندکی پیرامون جامعه شناسی زیرآب زنی

دکتر سید هادی اسحقی، جامعه شناس در گفتگو با پایگاه تحلیلی خبری آذر صبح در رابطه با پدیده زیر آب زنی اظهار کرد: وقتی در جامعه ای راه های مشروع کسب مزایای اجتماعی و رسیدن به اهداف مسدود باشد، انواع متعدد انحرافات اجتماعی از جمله زیر آب زنی یا همان انگ زنی رایج می شود.

وی زیر آب زنی در محیط های کاری مختلف ازجمله ادارات، کارخانه ها، سازمان ها و ارگان های دولتی را با هدف کسب جایگاه های بالاتر شغلی و ایجاد روابط دوستانه بامافوق و رقابت با سایر همکاران بیان و تصریح کرد: وقتی در یک محیط کاری به طور خاص روابط و مناسبات غیررسمی دلیلی برای کسب جایگاه های بالاترباشد و ضوابط و قوانین آشکاری برای انتصابات و ترفیع ها مرسوم نباشد؛ طبیعتاً پدیده ی زیرآب زنی ترویج می یابد.

عدم شایسته سالاری و شیوع پدیده زیر آب زنی

خبرگزاری تسنیم به نقل از دکتر قرائی مقدم نوشته است: عدم شایسته سالاری در هر جامعه‌ای راه را برای شیوع زیرآب زنی باز می کند.به اعتقاد این جامعه شناس؛ وقتی پروسه‌ای برای انتخاب اصلح وجود ندارد بدون شک زیرآب زدن و حذف دیگران شایع می شود. هر چقدر چنین پدیده ای در نظام‌های اداری بیشتر دیده شود مشخص می شود که همان پروسه انتخاب اصلح دچار اختلال شده است و روند سالمی وجود ندارد. در بخش بسیاری از نظام اداری ایران روابط مداری مرسوم است بنابراین چرا نباید منتظر چیزی به نام زیرآب زنی نباشیم.

لذت مدیران از زیرآب خوردن کارکنان

تسنیم می نویسد:جالب اینکه تعداد مدیرانی که از زیرآب خوردن کارکنانشان لذت می برند کم نیستند! شاید برای این باشد که همان مدیران هم به همین روش به آن مقام رسیده‌اند. اگر مدیری به معنای واقعی کلمه مدیر باشد و با نظارت صحیح و ریز بین بودن مجموعه تحت نظر خود را هدایت کند نباید با دهان بینی به حرف های دیگران توجه زیادی نشان دهد و افراد زیر نظرش را به جاسوسان و مراقبت از یکدیگر وادار کند، یک مدیر توانمند و مسئول می‌داند که اگر پدیده زیرآب زنی در محیط اداری و کاری مجموعه‌اش فراگیر شود به فرهنگی ناپسند تبدیل می‌شود که هر کس گمان می کند اگر زیرآب دیگری را نزند زیرآبش را خواهند زد.

انواع زیرآب زنی:

۱. ارائه گزارش نادرست و مدرک سازی و انگ زنی علیه یک شخص برای تخریب شخصیت وی که با هدف سلب اعتماد دیگران از او انجام می گیرد.
۲. ارائه گزارش صحیح در مورد یک فرد به منظور برجسته سازی و بزرگ نمایی خطای فرد برای تضعیف جایگاه اجتماعی و شغلی وی!
۳. ترکیب اطلاعات درست و ناصحیح در مورد یک فرد که معمولاً این شیوه را زیر آب زن های حرفه ای برای دستیابی سریع به اهداف خود انتخاب می کنند و از این طریق؛ کارها و رفتار های سوژه ی مدنظر را که قصد تخریب اش را دارند به شیوه دلخواه خودشان تفسیر کرده و نظرات شخصی خود را به دیگران تلقین می کنند.

تضعیف شخصیت اجتماعی عنوانی دیگر برای پدیده زیر آب زنی
می توان به جای اصطلاح “زیرآب زنی” از عنوان “تضعیف شخصیت اجتماعی” هم استفاده کرد که متضاد عنوان “حمایت اجتماعی” است. برای مثال، در زمینه اجتماعی؛ تخریب افراد به صورت عمدی و با هدف از بین بردن نامحسوس اعتبارشان در توانایی انجام دادن کار یا توانایی آنها برای ایجاد و حفظ ارتباط‌های مثبت با اطرافیان صورت می گیرد. معمولاً در عمل تضعیف شخصیت اجتماعی، ژست دلخوری از فرد (سوژه) گرفته می‌شود تا عمل “فرد مشکل ساز” شکل موجهی به خود گرفته و نتوان به فرد مشکل ساز، انگ تهمت یا غیبت زد. از انگیزه های غالبی که عامل ترور شخصیتی و یا تضعیف شخصیت اجتماعی افرادی به دست افراد دیگر است, می توان به حس حسادت یا رقابت ناسالم اشاره کرد که این انگیزه ها معمولاً مخرب و آسیب زا هستند.

همکار زیرآب زن شما و دریغ کمک او به شما

یک نویسنده بین المللی در این رابطه می گوید:«اگر متوجه شدید همکار شما اطلاعات مهم را از شما مخفی می کند، در جلسه های کاری همیشه با نظرات شما مخالفت، پشت سر شما بدگویی، از کمک کردن به شما دریغ می کند و سعی دارد جلوی مدیر همیشه شما را خراب کند و کارهایتان را بد جلوه دهد، باید از او بترسید و حسابی حواس خود را جمع کنید. او کسی هست که خود و موقعیت کاری خود را در خطر می بیند، پس سعی می کند تا با خراب کردن دیگران موقعیت خود را حفظ کند .»

لیبل زنی به دیگران میانبری برای رسیدن به منافع خود

یکی از آیتم های فساد اجتماعی در جامعه ترور شخصیت (سعی برای لکه دار کردن محبوبیت یک فرد) و ناامنی جایگاه اجتماعی افراد است.در این روش؛ افرادی که منافع فرد یا گروهی دیگر را به خطر انداخته‌اند، به قصد منزوی شدن و بدنام ساختن، توسط عده ای انسان مشکل ساز و تفرقه افکن مورد حمله قرار می‌گیرند. این افراد که از دسته کریه ها هستند، به خاطر منافع خود حاضر به اتهام و لیبل زنی (ناحق ) به افراد موفق و قابل احترام در اطراف خود می شوند تا با به کف رساندن آنها, خود را به اوج برسانند و از این طریق در میان عده ای دیگر برجسته و مطرح بشوند. در مقابل، جامعه سالم؛ جامعه ای است که در آن نمای کلی شخصیت افراد در امان است و کسی جرأت خدشه دار کردن آبروی دیگری را از سر غرض ورزی شخصی و یا هر گونه انگیزه ی دیگر ندارد‌.

ترور شخصیت عملیات روانی کثیف

دکتر رضا آقانوری در مقاله‌ای در مورد عمل ترور شخصیت تشریح می کند؛ ترور شخصیت: عملیات روانی کثیف است و در بولتن نیوز به نقل از ایشان آمده است: ترور شخصیت، همواره در طول تاریخ به شکل های مختلف علیه نخبگان، شخصیت های برجسته و محبوب، بزرگان و حتی پیامبران و ائمه نیز وجود داشته است و هیچ یک از آنها از چنین اقداماتی در امان نبوده اند. در تاریخ صدر اسلام، ترور شخصیت پیامبر اکرم (ص) یکی از مهمترین تاکتیک های عملیات روانی کفار و مشرکان برای جلوگیری از دعوت پیامبر به اسلام بود.

پیشینه ی تاریخی زیر آب زنی

زیرآب زنی و ترور شخصیت پیشینه‌ای تاریخی به قدمت تاریخ انسان دارد و در طول تاریخ از آن به عنوان جایگزینی برای حذف فیزیکی افراد به کار گرفته شده‌است.
امام صادق علیه السلام ـ در نامه خود به نجاشى، فرماندار اهواز ـ نوشت : از بدگویی کردن کنندگان و سخن چینان بپرهیز و مواظب باش فردى از آنها تو را نلغزاند و مبادا خداوند روزى یا شبى تو را ببیند که از این جماعت اظهار نظرى و دخالتى را بپذیرى که در این صورت خداوند بر تو خشم مى گیرد و پرده ات را مى درد (رسوا و بى آبرویت مى کند). (بحار الأنوار : ٧٧ / ١٩٠ / ١١)

امام صادق علیه السلام ـ به نقل از پدرانش ـ : پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود : بدترین مردم، شخص «مثلِّث» است. عرض شد : اى رسول خدا! مثلّث یعنى چه؟ فرمود: کسى که از برادر خود نزد سلطان بدگویی کردن و بدگویى کند و در نتیجه، هم خودش را به هلاکت افکند، هم برادرش را و هم آن سلطان را. (میزان الحکمه حدیث شماره ۲۰۷۲۹)
ترور شخصیت امام علی ( ع ) تا آنجا پیش می رود که مردم عراق او را به دروغگویی متهم می کنند. در خطبه هفتاد و یک نهج البلاغه آمده است : پس از ستایش پروردگار ! ای مردم عراق ! … آگاه باشید! من با اختیار خود به سوی شما نیامدم بلکه به طرف دیار شما کشانده شدم، به من خبر دادند که می گویید علی دروغ می گوید.

نگاه دین به پدیده زیرآب زنی

در تعالیم بزرگان دینی سعایت و بدگویی و تخریب چهره دیگران برای مردم از بزرگترین گناهان و باعث پرورش کینه ها، زیاد شدن دشمنی ها و زیان در دنیا و آخرت شمرده شده و به شدت از آن نهی شده است.

آیت الله هادوی تهرانی از مدرسین عالی درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، عدم حفظ حرمت اشخاص را از بلایای شایع جامعه امروز برشمرده و در این رابطه به پایگاه خبری انتخاب گفته است: ما در جامعه مان قتل را به عنوان یک بلای شایع نمی بینیم. یعنی ؛ اینطور نیست که بسیاری از افراد مرتکب قتل شوند و به ندرت ممکن است چنین اتفاقی بیفتد اما متأسفانه تخریب شخصیت را گسترده می بینیم. ما در حالی که هرگز حاضر نیستیم یک شخص بی گناه را بکشیم اما به راحتی و بی توجه به موازین اخلاقی و دینی، شخصیت افراد را از بین می بریم.

در نهایت چنین برداشت می شود که تخریب دیگران اصولاً با برنامه ریزی کامل و دقیق انجام می شود و بدگویی یکی از سلاح های فرد “زیر آب زن” است که با توسل به آن درصدد تخریب شخصیت ، جایگاه شغلی- اجتماعی و سعی برای لکه دار کردن محبوبیت و شهرت سوژه ی مدنظر و مطرح کردن خود است.