مدیریت شهری تبریز در مسیر احیاء خانه‌های تاریخی

بزرگنمایی تصویر

به گزارش آذر صبح، از خشت به خشت دیوارها، تا رج به رج آجرهای سرخ فام و از پنجره های رنگین کمانی «اورسی» و «هشتی» تا «اندرونی» و «بیرونی»، روایت و حکایت یکی است؛ ترنم تاریخ و روایت قدمت و دیرینگی با طعم زندگی …

این، حکایت خانه هایی است که با لبی خاموش، اما گویا به هزار زبان و سخن، جاری زندگی در عهدی دیرین را برای آدم های این روزگار بازتعریف می کنند و حسرت همیشگی آدم هایی را که به جبر روزگار، گرفتار آهن و سیمان و بتن و خانه های «قوطی کبریتی» عصر حاضر شده اند و همواره در جستجوی گم شده غریب هستند؛ «لذت زندگی» در خانه های فراخ گذشتگان و حوض های آبی رنگ مامن ماهی قرمز و باغچه هایی که به میزبانی گل های نسترن و شب بو و … می نازیدند و های و هوی اعضای خانواده های بزرگ، فضایی رویایی را بر سنگفرش های آجری حیاط نقش می زد

خانه های تاریخی و قدیمی در هر شهر و دیاری، شناسنامه و بخشی از هویت فرهنگی، قومی، بومی و محلی آن منطقه به شمار می روند؛ عناصری که به جهت تعلق معنوی شان به ادوار و قرون مختلف، هر یک، منبع و مرجعی زنده و دسترس برای مرور و روایت سبگ زندگی، فرهنگ، آدب و مدل های معماری خاص آن دوران با عناصر، مصالح و حتی نقشه های مربوط به ساخت سازه های متنوع زندگی شهری و روستایی هستند.

تبریز به عنوان یکی از تاریخی ترین شهرهای ایران، با قدمت چندهزار ساله، از جمله شهرهای ایران به شمار می رود که صدها خانه و عمارت تاریخی و قدیمی متعلق به دوره های مختلف را در دل خود جای داده است؛ خانه هایی که هر کدام، روایت گر سرگذشت ها و سرنوشت های متنوعی از آدم ها و شخصیت های مختلف می باشند و حتی برابر آمار ثبت شده، تعدادشان به بیش از ۵۰۰ مورد می رسد.

اگرچه مسئولیت و تولیت معنوی و سازمانی حفظ، مرمت، بازسازی و حتی اداره برخی خانه های تاریخی و قدیمی، با میراث فرهنگی است، با این وجود به دلیل بسیاری از محدودیت ها، از جمله کمبود اعتبارات ملی و در کنار آن، تعدد خانه های تاریخی، از دهه های قبل، شهرداری تبریز نیز با ورود به عرصه نگهداشت و مرمت خانه های تاریخی و قدیمی، گام های موثری در حفظ و صیانت از هویت تاریخی فرهنگی کهن شهر تبریز برداشته است، تا جایی که امروز، تقریبا در تمامی خانه های تاریخی و قدیمی این شهر که یا تبدیل به موزه های تخصصی شده اند و یا در قالب موسسات و مراکز فرهنگی موضوعی مشغول به کار هستند، نام و رد پایی از مشارکت و همکاری شهرداری در مرمت و صیانت از آنان دیده می شود.

در دوره فعلی نیز، شهرداری تبریز، با رویکرد و اولویت حفظ و صیانت از این عناصر هویتی، گام های اساسی و موثری در راستای مرمت و حفظ خانه ها و عناصر و ابنیه تاریخی تبریز برداشته و همزمان، پای کار مرمت و تملک تعداد قابل توجهی از این خانه ها شده است.

مرمت و بهسازی دوباره خانه «نیکدل» (سالار قره باغی)، مرمت «خانه موزه استاد شهریار»، مرمت خانه «کلکته چی»، تداوم مرمت عمارت تاریخی «ساعت» و چندین پروژه شبیه این، بخشی مهم از مسوولیت اجتماعی شهرداری تبریز در دوره فعلی است که حول محور احیاء و صیانت از خانه های تاریخی در حال انجام است.

 شهردار تبریز: مرمت خانه های تاریخی، مسئولیت اجتماعی شهرداری 

شهردار تبریز، در نخستین روزهای آغاز به کار خود، مرمت و احیای خانه‌های تاریخی را از اصلی ترین سیاست‌های مدیریت شهری جدید تبریز دانسته و تاکید کرد: جهان‌شهر تبریز به عنوان یک شهر تاریخی و فرهنگی شناخته می‌شود و این مزیت، مدیریت شهری را ملزم کرده به ظرفیت‌های گردشگری از جمله خانه‌های تاریخی توجه بیش‌تری داشته باشد.

یعقوب هوشیار همچنین، در اظهار نظری دیگر خاطرنشان می کند: مرمت و احیای خانه‌های تاریخی جزو سیاست‌های مدیریت شهری جدید تبریز است.

شهردار تبریز در عین حال، توسعه عمرانی شهر را هم راستا با نقش آفرینی شهرداری در حوزه های فرهنگی، اجتمانی می داند و یادآور می‌شود: در کنار این که تبریز را به کارگاه عمرانی تبدیل کرده‌ایم، توجه ویژه‌ای نیز به حوزه فرهنگ و تاریخ داریم و خود را ملزم به حفظ همه آثار تاریخی و فرهنگی می‌دانیم.

تملک خانه باقرخان 

اما شاید در میان این اقدامات قابل تقدیر، از تملک و احیاء خانه منتسب به «باقرخان سالار ملی» در منطقه چهار راه منصور و نیز، تبدیل محدوده و پیرامون خانه ستارخان، به باغ موزه ای منحصر به فرد، به عنوان شاخص ترین و تازه ترین برنامه فرهنگی، اجتماعی شهرداری تبریز در دوره مدیریت فعلی یاد کرد، خانه هایی که به دلیل تعلق و انتساب معنوی و تاریخی به دو سردار بزرگ مشروطیت، از اهمیت بالایی برخوردار هستند و حالا دیگر به مطالبه ای مهم نزد شهروندان تبدیل شده اند.

در حال حاضر، کار تملک و مرمت خانه منتسب به باقرخان، با تسریع روند توافق با مالکان واحدهای واقع در این محدوده پی گیری و زمینه برای تسریع مراحل بازسازی سایت اصلی و محوطه پیرامونی آن فراهم تر از ماه های گذشته شده است.

طرح احداث و تکمیل باغ موزه ستارخان

مرمت باغ موزه ستارخان، در حریم و پیرامون خانه سردار ملی ایران زمین، به عنوان یکی از محورهای تاریخی، فرهنگی و گردشگری تبریز، از جمله پروژه های مهم شهرداری در حوزه گردشگری شهری به شمار می رود که در ماه های اخیر به یکی از مهم ترین پروژه های مدیریت شهری تبدیل شده است.

در قالب این طرح، تملک و آزادسازی ۱۳ واحد مسکونی واقع محدوده طرح، در فاز اول پروژه در اولویت اجرایی قرار داشت که با تملک ۸ واحد، امکان دسترسی به مسیرهای اصلی منتهی به باغ موزه و طرخ نهایی عملیاتی شده است.

به گفته شهردار تبریز، به منظور تبدیل این پروژه و منطقه پیرامونی آن به یکی از مهم ترین قطب های گردشگری تبریز و کشور، اقدامات و برنامه ریزی های لازم برای تخصیص اعتباری ویژه به باغ موزه ستارخان در لایحه بودجه سال آینده آغار شده است.

پیش از این نیز، روح الله رشیدی، عضو شورای اسلامی شهر تبریز، با تاکید بر اهمیت و ضرورت صیانت از آثار و ابنیه تاریخی به ویژه خانه های تاریخی تبریز به عنوان نماد فرهنگی، تاریخی شهر، از تصویب مراحل تملک خانه باقرخان در شورای ششم خبر داده و تصریح کرده بود: تملک خانه باقرخان با توجه به ابعاد و کیفیت حاکم بر منطقه، امری دشوار برای شهرداری است با این وجود، تملک خود خانه به‌علاوه حریم خانه و تبدیل به مجموعه فرهنگی مصوب شده است.

 مرمت خانه موزه استاد شهریار

توجه به حفظ، نگهداری، مرمت و بازسازی دوره ای خانه موزه تاریخی استاد شهریار در محله مقصودیه، به عنوان گنجینه ای ارزشمند و یادگار نمادین این شاعر بزرگ ایران زمین، همواره به جهت گردشگرپذیری این بنای فرهنگی، تاریخی، مورد توجه شهرداری تبریز بوده است.

این خانه موزه که مالکیت و مدیریت معنوی آن بر عهده شهرداری قرار دارد، پس از چندین سال تاخیر در روند بازسازی ها و مرمت دوره ای، در ماه های اخیر و پس از عبور از دوران کرونایی، در دستور کار شهرداری قرار گرفته و هم اکنون، مراحل ارزیابی و بررسی طرح مرمت آن در حال انجام است.

بر اساس برنامه ریزی های صورت گرفته، مدیریت شهری تبریز به دنبال آن است با آغاز مراحل اولیه این طرح، خانه موزه تاریخی استاد شهریار را تا قبل از ایام نوروز و آغاز فصل گردشگرپذیری تبریز اجرا و به اتمام برساند.

 مرمت عمارت ساعت؛ از صدر تا ذیل 

این طرح که توسط شهرداری منطقه هشت تبریز در حال اجراست، به دلیل استهلاک و تخریب بخشی از زیرزمین عمارت تاریخی ساعت، اجرایی شده است.

بنا بر اعلام “رضا جانفشان”، شهردار منطقه هشت تبریز، بعد از اتمام مطالعات، عملیات مرمت، بندکشی دیوارها، بندکشی سقف و ساماندهی زیرزمین عمارت ساعت، در ماه‌های اخیر تسریع شده و در فاز جدید، اقدام به کف سازی زیرزمین عمارت با آجر قفقازی با طرح سنتی گردیده است.

وی اضافه می کند: با تکمیل عملیات مرمت، عمارت ساعت به عنوان نماد نخستین بلدیه تاریخ ایران، بار دیگر پذیرای گردشگران خواهد بود.

 مرمت و بازسازی ساختمان تاریخی “انجمن تبریز” 

برنامه ریزی اساسی برای مرمت و بازسازی ساختمان نخستین انجمن شهری ایران، یعنی انجمن تبریز که خاستگاه اولین بلدیه و شورای شهر در کشور بوده، از جمله دیگر طرح های فرهنگی، اجتماعی شهرداری است که در کنار احیا و بازسازی خانه باقرخان، احداث باغ موزه ستارخان و چندین طرح دیگر، با جدیت و تاکید ویژه از سوی شهردار تبریز در حال پی گیری است.

این ساختمان تاریخی که علاوه بر استقرار نخستین انجمن شهر، مرکزیت قدیمی ترین کتابخانه ملی ایران را نیز به نام خود ثبت کرده، از جمله مهم ترین و تاریخی ترین بناهای شهری تبریز به شمار می رود.

 احیاء دوباره موزه مشاغل تبریز 

احیاء و نجات دوباره موزه مشاغل تبریز که پیش از این و طی دوره گذشته مدیریت شهری، به دلیل برخی بی مهری ها و بی توجهی ها به تعطیلی کشیده شده بود، شاخص ترین و مهم ترین اقدام و تصمیم مدیریتی شهردار تبریز در حوزه حمایت از فعالان فرهنگی و نیز ایجاد و توسعه زیرساخت های گردشگری شهری و بین المللی در تبریز بود.

موزه مشاغل پس از چهار سال، در حالی با حمایت و اقدام مسوولانه شهردار تبریز و اعضای شورای شهر مجددا احیا گردید که این مجموعه به دلیل برخورداری از عناصر، اشیاء و لوازم منحصر به فرد و نایاب در حوزه مشاغل و صنوف قدیمی و تاریخی تبریز و ایران، در نوع خود بی نظیر است و تنها موزه تخصصی مشاغل کشور محسوب می شود.

در همین حال، “سید کاظم رعفرانچیلر”، رییس کمیسیون سرمایه گذاری شورای اسلامی شهر تبریز و یکی از بانیان احیای موزه مشاغل می گوید: احیای این موزه، پس از تعطیلی سه سال و در شرایطی که اشیاء و وسایل ذی قیمت این موزه در آستانه حراج و مصادره قرار داشت، با تلاش شورای شهر و همت شهردار تبریز، اقدامی ارزشمند در راستای تثبیت بخشی از هویت تاریخی کسب و کارها و مشاغل قدیمی تبریز بود.

اقدامات اثربخش

شهرداری تبریز و شورای اسلامی شهر در حوزه حفظ، مرمت و نگهداری خانه های تاریخی و ابنیه قدیمی شهر، حالا به محور اصلی برنامه های این روزهای شهرداری تبدیل شده است،

اقداماتی که به گفته یعقوب هوشیار، با هدف تبدیل کردن تبریز به قطب جدید گردشگری شهری ایران دنبال می شود و بخشی مهم از برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های اجرایی مدیریت شهری در قالب اجرای دو هزار برنامه اجتماعی در دوره فعلی قلمداد می شود.

این سطح از برنامه ریزی ها و اقدامات هدفمند، مصداق عینی دست هایی هستند که پس از قرن ها و دهه ها بی توجهی به عناصر متعدد فرهنگی، هنری و تاریخی، در حال ثبت معجزه ای در حوزه میراث ماندگار فرهنگی در کهن شهر تبریز است./ایرنا