سه شنبه, ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۴ / ۰۵:۱۲:۴۰
شنب غازان تاریخ فراموش شده تبریز که بیش‌تر به‌علت تاریخ مستقل و باشکوه آن مشهور است امروز با ظاهری کاملا جدید به دلایل مختلف در حال تخریب است و هر روز احتمال نابودیش وجود دارد.
به گزارش آذر صبح، نشست تخصصی چشم انداز میراث فرهنگی غازانیه تبریز به همت انجمن تاریخی و فرهنگی غازانیه تبریز برگزار شد.
غازان خان با نام کامل معزّالدین سلطان محمود غازان خان، هفتمین امپراتور ایلخانی در ۲۹ ربیع‌الثانی ۶۷۰ در جزیره آبسکون مازندران چشم به‌دنیا گشود، پدرش ارغون خان چهارمین پادشاه ایلخانی و مادرش قولتاق خاتون بود.
غازان در ۲۳ ذی‌القعده سال ۶۹۴ باشکوه تمام وارد دارالسلطنه تبریز شد و در کوشک عادلیه «شنب» بر تخت سلطنت جلوس کرد.
شَنْب‌ِ غازان، غازانیّه و یا شامِ غازان (تلفظ محلی: شام‌ْغازان) نام یکی از محلّه‌های تاریخی در غرب شهر تبریز است، این محله بیش‌تر به‌علت تاریخ مستقل و باشکوه آن مشهور است.
این محله در زمان ایلخانان در قالب روستایی به نام شنب یا شامابتدا با نام ارغونیه توسعه یافته و سپس با نام غازانیه به یک شهر اقماری برای تبریز تبدیل شد. رونق و شکوه اصلی این محله در همین زمان و با نام غازانیه بود.
در قرن هشتم از این شهر به‌عنوان اثری که در ایران مانندش پیدا نمی‌شود یاد شده است، این منطقه در طول تاریخ نقش بزرگی در تاریخ آذربایجان، ایران و عثمانی برعهده داشته است.
باغات سرسبز، خاک حاصلخیز و هوای مساعد آن نیز از ویژگی‌های شنب غازان در گذشته بوده است.
شنب را بعضی از صاحب‌نظران در فارسی گنبد معنی کرده‌اند و بعضی نیز در مغولی مزار و شنب غازان را به‌معنای مزار یا گنبد غازان خان شناخته‌اند اما مسئله این است که شنب نیز قبل از وجود غازان خان به این محل اطلاق می‌شده است.
محمد روشن در کتاب جلد سوم جامع‌التواریخ (تعلیقات و حواشی) بیان می‌دارد که شم~شنب~شمب مخفف واژهٔ مغولی Shamb(h)ala به‌معنای بهشت، مدینهٔ فاضله و اوتوبیا است که آن نیز از واژهٔ سانسکریت چامبهالا اتخاذ شده است. بااین قیاس چه شنب غازان و چه شام غازان به‌معنای بهشت غازان خان می‌باشد.
غازان خان در سال ۶۹۶ بنیان مقبره و گنبد غازانیه را در مرکز این شهر گذاشت، این گنبد به‌عنوان آرامگاه سلطان ساخته شد و در اطراف آن دوازده عمارت به‌نام ابواب‌البر به‌معنای درهای نیکی بنا شد، این دوازده عمارت عبارت بودند از: مسجد، خانقاه، مدارس حنفیه و شافعیه، رصدخانه، بیمارستان، کتابخانه، بیت‌القانون، حوض‌خانه، بیت‌المتولی، دارالسیاده و حمام.
غازان خان در ۱۱ شوال ۷۰۳ درگذشت و در گنبد به‌خاک سپرده شد.
مهران بشارت غازانی “مدیر عامل انجمن تاریخی و فرهنگی غازانیه تبریز در این نشست با ارائه‌ی تصاویری در باب سیر تاریخی شنب غازان، استدلال‌های مورد استفاده در طراحی تصویر سه‌بعدی بافت غازانیه را تشریح کرد و گفت: نشانه‌های بافت تاریخی غازانیه در شنب غازان امروز مشهود هست اما با توجه به اینکه بخش مدرنیته این منطقه در سال های اخیر بارزتر شده است، متاسفانه تصاویر کاملی در دست نداشته و زمینه‌ی کاریمان را تصویر هوایی مربوط به‌سال ۱۳۴۶ قرار داده ایم.
وی در ادامه‌ی سخنان خود با نشان‌دادن تصاویری از ظروف و اشیای باستانی شکسته شده که در حفاری‌های عامیانه‌ی شنب غازان از بین می‌روند به‌اهمیت آشکارشدن تمدن‌های این منطقه و حفاظت از آثار آن‌ها تأکید کرد.
مدیرعامل انجمن تاریخی و فرهنگی غازانیه تبریز، افزود: در این دوره آثار تاریخی متعددی به دستور سلطان غازان در جای جای ایران بنا برافراشته گشت که مهمترین و باشکوهترین آن‌ها در شنب غازان تبریز ساخته شد.
وی خاطرنشان کرد: به دستور غازان تاجرانی که از اروپا به تبریز رهسپار شده بودند ابتدا باید به غازانیه وارد می شدند و بار خود را در آنجا می گشادند و سپس وارد تبریز می شدند، بازارهای تجاری باعث رونق بسیاری می شد و باعث متمرکز شدن ثروت و ارزش در این شهر می شد می توان ساده گفت غازانیه به یک شهر بین المللی تبدیل می شود .
مهران بشارت غازانی گفت: ربع رشیدی چند سال پس از غازان ساخته شد با الهام گرفتنم از دانشکده های شنب غازان ساخته شده است.
بشارت به لزوم اصلاحات عمرانی و احیای حمام تاریخی شنب غازان اشاره کرد و گفت: به دلیل اهمیت تاریخی حمام شنب غازان تبریز و مصالح به کار رفته در آن، شورای ثبت آثار تاریخی و فرهنگی استان آذربایجان شرقی در سال ۱۳۹۰ شمسی اقدام به ثبت آن به شماره ۲۹۵۲۶ در فهرست آثار ملی کرد، اما متاسفانه در سال‌های اخیر تنها اثر تاریخی بر جای مانده از آن شکوه و عظمت شنب غازان، با وجود ثبت ملی شدن، مورد بی مهری قرار گرفته و در معرض خطر نابودی و تخریب کامل می باشد.
مهران بشارت گفت: امروزه شنب غازان با ظاهری کاملا جدید است که جز پایه های یک مسجد که مسجد مرکزی خوانده می شود و جز یک حمام قاجاری که متاسفانه به دلایل مختلف در حال تخریب است و با در بسته مواجه هستیم هر روز احتمال نابودیش وجود دارد با سنگ ها و کاشی های پراکنده چیزی نیست.
مدیرعامل انجمن اظهار داشت: انجمن تاریخی فرهنگی غازانیه تبریز با هدف عمده احیا، حفظ و پاسداشت میراث فرهنگی شنب غازان در سال ۹۱شروع به فعالیت کرده است که سعی دارد گوشه ای از این تاریخ فراموش شده را نشان دهد و این فعالیت با موفقیت ها ادامه یافت تا اردیبهشت ۹۵ به‌ثبت سمنی رسید و فعالیت‌های خود را به‌صورت جد آغاز کرد.
دکتر عباس قدیمی، مدیر گروه تاریخ دانشگاه تبریز، گفت: باعث خوشحالی است که اهالی شنب غازان حرکتی در احیا شنب غازان کرده اند این یک واقعیت است که تا انجمن های مدنی و مردم نهایت شکل نگیرد تا پیگیری ها و فشارهایی نباشد هیچ اتفاقی در مملکت ما به ویژه در تبریز نخواهد افتاد.
وی گفت: مسئولان باید قدر این انجمن ها را بدانند و حمایت کنند تا بلکه این انجمن بتواند به اهداف خودش یعنی احیا شنب غازان برسد.
قدیمی در مورد علت شناسی و انحطاط تاریخ بیان کرد: تاریخ ما یک تاریخ پر فراز و فرود است تاریخی پر دامنه و گسترده و صد البته شگفت انگیزاست .
وی ادامه داد: ما باید بدانیم در طول تاریخ چه روندی را طی کرده و اکنون در کجای تاریخ ایستاده ایم از منظر علت شناسی انحطاط، تاریخ جوامع انسانی و شهرها به مانند انسانها از منظر ارگانیک زمان تولد رشد و مرگ را دارند؛ جوامع انسانی و تاریخ انسانی به انسان شبیه است می آیند و رشد می کنند و می میرند.
استاد دانشگاه در مورد انحطاط و علت شناسی تاریخ گفت: در جامعه افرادی هستند که بدون هیچ گونه مطالعه ای به راحتی اظهار نظر کرده این نظریات هیچ گونه پایه علمی ندارند و درست نیست چیزهایی که رگهایی از تعصب و غیر واقع بینانه است .
وی گفت: ما در علت شناسی را باید از خودمان جستجو کنیم تبریز را ما خودمان نابود کرده ایم، در آن زمان قدرتهای خارجی نبودند که تقصیر را به گردن آن ها نهیم، شنب غازان را خودمان نابود کرده ایم .
عباس قدیمی خاطرنشان شد: شهر جدید که ما در آن هستیم هیچ هویت تاریخی در آن دیده نمی شود ما شهر مدرنی ساخته ایم بدون اینکه روح مدرنیته را بفهمیم؛ شهر مدرنی ساخته ایم که هیچ شباهتی به هویت تاریخ و فرهنگی بدانیم.
وی ادامه داد: بخش هایی از تبریز نباید هویت تجاری داشته باشند باید هویت گردشگردی و تاریخی داشته باشند، باید مسئولان امر تلاش کنن تا تبریز به هویت تاریخی ایلخانی و قاجاری خودش دست پیدا کند همچنان که اصفهان با صفویه شناخته می شود تبریز با ایلخانی و قاجار شناخته بشود.
دکتر سعید نیکوخصلت منتخب شورای پنجم شهر تبریز گفت: مهمترین فاکتوری که جامعه ما را تهدید می کند تولید ثروت است یکی از کمک هایی که در این قضیه می تواند کمک کند گردشگری است؛ گردشگری که میراث، فرهنگ هنر را شامل می شود.
وی گفت: ما در افول چندین قرن قرار گرفته ایم و لازم است بنشینیم و بررسی کنیم که چه دلایلی وجود دارد که اروپا ۷۰۰ سال پیش به سمت رنسانس قدم برداشته است و تمدن ها و پیشرفت های بعد آن به وجود آمده است ولی ما حالا دوره انحطاط را شروع کردیم.
نیکوخصلت ادامه داد: ابن خلدون گفته است بوی فساد از شرق می آید و بوی تازگی از طرف کشورهای اروپا می آید و الان ما صحت این گفته را در کشورهای خاورمیانه می بینیم.
دکتر بهرام آجرلو، باستان شناس و محقق ارگ علیشاه و ربع رشیدی گفت: تک تک فعالیت های مسئولان مردم به مانند شمعی است در تاریکی که باعث روشن شدن شهرمان می شود و تبریز را از ظلمات تاریکی نجات می دهد.
این باستان شناس گفت: امیدواریم سایر اقشار تبریز از انجمن غازان الهام بگیرند و انجمن های مشابهی را متناسب با حال وهوای فرهنگی مجله خود شکل بدهند، ما الان در ربع رشیدی به انجمن تاریخی ربع رشیدی در محله عباسی نیاز داریم و یا در ارگ علیشاه در محله شریعتی و میار میار سابق به انجمن ارگ علیشاه نیاز داریم و یا در محلات مسجد کبود به انجمن تاریخی فرهنگی مظفریه احتیاج داریم .
وی ادامه داد: میراث فرهنگی زمانی پا برجا خواهد بود که مردم به یاری بشتابد، جز مردم کسی نمی تواند میراث فرهنگی را حفظ و یاری کند، توقعی از دولت نداشته باشیم، متاسفانه مسائل فرهنگی در دولتهای ما در آخرین اولویت هایی هستند که بودجه اختصاص داده می شود.
بهرام آجرلو گفت: شمع ها کم کم روشن می شوند و من خوشحالم که تبریز تاریخ فراموش شده تاریخ خود را بدست می آورند اولین جرقه با انجمن غازانیه شروع شده است.
این باستان شناس گفت: شنب غازان یک معضل قانونی دارد که حل این معضل قانونی نه در دانشگاه هنر اسلامی تبریز است و نه در اختیار باستان شناسی آلمان معضل این است که شنب غازان هنوز به عنوان شهرداری تاریخی فرهنگی به رسمیت شناخته نشده است و تا زمانی که به رسمیت شناخته نشده و ابلاغ نشود ضوابط لازم و در آنجا قابل اجرا نیست.
وی ادامه داد: زمانی که شنب غازان به عنوان شهرداری فرهنگی تاریخی شناخته شود شهرداری مکلف است ضوابط ساخت و ساز های تاریخی حداقل نما سازی و رعایت افق آسمان را رعایت کند.
آجرلو گفت: اگر شهرداری و میراث فرهنگی همت کنند شاید بشود در سال ۲۰۲۰ اولین پروژه غازانیه را شروع کرد .
