پنجشنبه, ۱۰ مهر ۱۴۰۴ / ۱۴:۳۷:۱۷
موفقیت آثار سینمایی و نمایشی هنرمندان تبریزی در داخل و حتی ورای مرزهای کشور، که با تکیه بر ادبیات نمایشی بومی و به زبان ترکی خلق شده اند، نویدبخش عصر جدیدی است که می تواند پیدایش مکتب سینما و تئاتر تبریز را سبب گردد.
آذر صبح/ سمیه گلمحمدی: طی ماه های اخیر تنوع تولید فیلم های کوتاه و بلند و نیز اجرای نمایشهای مختلف به زبان ترکی با استقبال بی نظیر مخاطبان مواجه شده است.
شاید تا دیروز تصور اینکه فیلم یا نمایشی به زبان ترکی تولید و در جشنواره های بسیار مهم داخلی و بین المللی چون فجر و سوره و … دیده شوند امری غیرممکن می نمود اما در سایه تلاش هنرمندان سینما و تئاتر تبریز، هنرمندان این خطه با عبور از دیوارهای بلند مشکلات، کسب جوایز بین المللی را هدف قرار داده اند.
روند رو به رشد کمی و کیفی آثار بومی در حوزه سینما و تئاتر جایگاه این آثار را در میان مردم و مسئولان ارتقا داده و با بالا بردن انتظارات، به نوعی مطالبه عمومی تبدیل شده است.
هنرهای نمایشی و بازگشت به هویت خویش
محمد رمضانی، نویسنده پیشکسوت تبریزی اعتقاد دارد: طی سالهای اخیر حرکت و تمایل به کشف و حراست از هویت خویش به سمت و سویی منطقی حرکت کرده است.
وی معتقد است که این حرکت خود را در راستای تمایل و اقبال به سمت فیلم و نمایش به زبان ترکی و حاوی مسائل فولکلوریک نمایان می کند.
محمد رمضانی که ویژگی اصلی این آثار را “زبان” می داند و نه لزوما فولکلوریک بودن آنها، می افزاید: چند فیلم سینمایی که اخیرا به شکل مستقل و نیز به زبان ترکی کار شده اند، موضوع و فضای فولکلوریک ندارند؛ ضمن اینکه تئاترهای چند سال اخیر نیز در عین اجرا به زبان ترکی، لزوماً فولکلوریک نیستند.
وی با بیان اینکه شاید نتوان زمانی را دریابیم که تئاتر به زبان ترکی اجرا نشده باشد اما بطور یقین تولید این آثار در سالهای اخیر بیشتر شده است می گوید: دلیل این امر را می توان در تمایل هنرمندان و مردم به کشف هویت زبانی خویش دانست که در سالهای اخیر بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و افکار عمومی را به خود مشغول کرده است.
دکتر عبدالحسین لاله، مدرس و پیشکسوت تئاتر هم با یادآوری اینکه نمایشهایی به زبان ترکی پیش از این هم اجرا می شدند ولی در سالهای اخیر گسترش بیشتری یافته اند، می گوید: کشوری مانند ایران که می خواهد در همه ی زمینه ها سرآمد باشد باید به مسائل هویتی و تنوع فرهنگی اهمیت بسیاری قائل شود.
وی که در دهه ۷۰ چندین نمایش به زبان ترکی به روی صحنه برده و با استقبال بسیاری مواجه شده بود با اشاره به اینکه در سال های اخیر نه تنها در شهرهای ترک زبان بلکه در سایر استانها نیز نمایشهای بومی تقویت شده اند ادامه می دهد: این قبیل آثار با مشکلات و سختی های فراوان در سال های گذشته نیز به روی صحنه رفته بود ولی امروز پس از چندین سال به بهترین نحوه اجرا می شود.
سیروس مصطفی بازیگر و کارگردان تئاتر هم با اشاره به روند رو به رشد اجرای نمایشهای فولکلوریک، توجه هنرمندان تئاتر در تولید آثار همسو با تقاضای مخاطب را رویکرد اصلی تولید آثار نمایشی بومی می داند.
کارگردان نمایش “اتابک پارکنین تراژدیسی” که توانست جوایز نخست جشنواره سراسری سوره را از آن خود کند در ادامه خاطرنشان می کند: یکی از مهم ترین قواعد تولید نمایش توجه به مخاطب و محل زایش اثر است که در سالهای اخیر تا حدود زیادی رعایت می شود.
نقش زبان در ارتباط با مخاطبان/ تماشاگران هم‌زادپنداری می کنند
نازیلا ایران زاد بنام، کارگردان تئاتر، با اشاره به وجه تمایز تولیدات فولکلوریک با دیگر آثار نمایشی، اشاره می کند: نمی توان گفت که مردم فقط به نمایشهای بومی علاقه دارند اما واقعیت این است که امروز میزان استقبال از آثاری که به زبان ترکی اجرا می شوند نسبت به سایر کارها بیشتر است.
وی که با نمایش ترکی “پاشا” توانست مقام اول جشنواره تئاتر استانی آذربایجان شرقی را کسب کند ادامه می دهد: هر نمایش چارچوب دار و متعهد در جایگاه خود صاحب ارزش بوده و رسالت مهمی دارد اما نمایشهای بومی به دلیل اینکه به زبان مادری تماشاگر است تاثیر بیشتری در برقراری ارتباط سریع و حس هم‌زاد پنداری مخاطب با نمایش دارد.
عبدالحسین لاله، مدیرگروه نمایش دانشگاه نبی اکرم با اشاره به ضرورت آسیب شناسی تولیدات فولکلور منطقه اظهار کرد: این عرصه نیازمند اندکی خلاقیت، ظرافت و دقت است که در نمایشهای دهه ۷۰ بیشتر نمایان بود ولی امروزه بسیار کمرنگ شده است، آثار فولکلور از نظر کمی رشد قابل توجهی در سالهای اخیر داشته ولی از لحاظ کیفی پیشرفت قابل توجهی در کارها دیده نمی شود.
عوامل استقبال از آثار بومی و فولکلور
سیروس مصطفی، کارگردان تئاتر نیز با اشاره به استقبال مردم از نمایشهای فولکلور و راه یابی این آثار به جشنواره های مختلف می گوید: تولید و اجرای نمایش فولکلور پدیده عجیبی نیست و این نوع آثارهمیشه تولید و اجرا می شود، اما اخذ مجوز و استقبال مخاطب ارتباط مستقیم با کیفیت نمایش دارد.
محمد رمضانی، پیشکسوت و نویسنده نیز دو عامل کیفیت و دیدگاه عمومی را در استقبال از آثار فولکلور موثر دانسته و می گوید: کیفیت آثار بخصوص در نمایشهای فولکلور و ترکی بالا رفته و دید مسئولان و مدیران جشنواره ها تغییر یافته، به نظر می رسد مسئولان برگزارکننده به نوعی به چند زبانی و چند صدایی هنر پی بردند و از آن تبعیت می کنند.
عبدالحسین لاله، مدرس تئاتر هم اعتقاد دارد: دلیل گرایش به فولکلور بازشدن درهای ارتباطی جهان به سوی ایران است؛ با توجه به توسعه وسایل ارتباطی، هم اکنون جامعه ی ایرانی به صورت آرام به سمت ارزشهای فرهنگی خود حرکت می کند و این حاصل هوشمندی دستگاه اجرایی کشور است.
نازیلا ایران زاد، دیگر کارگردان تبریزی عقیده ی دیگری دارد: نظر مردم راجع به نمایش تاثیری بر کیفت آن و یا روند راهیابی به جشنواره ها ندارد اما نکته ی مهم این است که استقبال و یا عدم محبوبیت یک اثر بستگی به کیفیت نمایشنامه و قدرت اثر دارد و کیفت تئاترهایی که اخیرا جایزه های ارزنده ای به دست آورده اند حاکی از این مسئله است.
ایرانزاد با اشاره به ویژگیهای یک تئاتر خوب و ارزش تاثیرگذاری آن در ذهن مخاطب گفت: اگر کسی تئاتری به زبان بومی کار کند باید در وهله اول متن در قالب نمایش دراماتیزه شود، تاثیر اثر در ذهن مخاطب بسیار بالا بوده و ارزش اصلی اجرای آن زمانی آشکار می شود که تا چند روز ذهن مخاطب را درگیر خود می سازد.
مشکلات پرداختن به ادبیات فولکلوردر آذربایجان
با وجود اقبال هنرمندان و مخاطبان به آثار بومی به زبان ترکی در تبریز و آذربایجان اما این موضوع با مشکلاتی دست به گریبان است؛ مشکلاتی که باعث می شد برخی از نویسندگان از خیر تولید آثار به زبان ترکی آذربایجانی بگذرند.
سیروس مصطفی، بازیگر و کارگردان تئاتر که برای نمایش “اتابک پارکنین تراژدیسی” با مشکلات یاد شده دست به گریبان بوده است می گوید: جهان بسیار عمیق و رمزگونه فرهنگ عامه و فولکلور نیاز به دانش و آگاهی دارد که در نتیجه مطالعه و تحقیق به دست می آید.
وی ادامه می دهد: متاسفانه اکثر آثار در حوزه نمایشهای فولکلور بدون پشتوانه مطالعاتی و پژوهشی تولید می شود و این خطری است که معمولا در مواجهه با برخی آثار متوجه می شویم.
به گفته ی مصطفی، هنرمندان و فعالان این عرصه اگر خواهان تولید آثار ماندگار و تاثیرگذار هستند باید از سطحی نگری بپرهیزند.
وی همچنین تاکید می کند: رعایت لهجه ی معیار در زبان ترکی یکی از مهمترین ارکانی است که به هنگام نگارش و خوانش با عنایت به محل وقوع داستان بایستی رعایت شود.
مصطفی با بیان اینکه در این خصوص ضعف مشهودی داریم ادامه می دهد: البته با توجه به راه اندازی رشته ی زبان و ادبیات ترکی آذربایجانی در حوزه آکادمیک امیدوارم در این خصوص به یک وحدت رویه دست پیدا کنیم.
محمد رمضانی، نویسنده و دراماتوژ هم با اشاره به اینکه مهمترین آسیب پرداختن به ادبیات فولکلور و اجرای نمایش به دلیل کم بودن بضاعت علمی افراد است ادامه می دهد: از دیدگاه اساتید حیطه ی تئاتر، فیلم و ادبیات در صورت علاقه به تولید آثار فولکلور باید شناخت و علم کافی نسبت به این عرصه وجود داشته باشد.
عبدالحسین لاله، مدرس تئاتر هم، مشکل اصلی در پرداختن به مسائل فولکلور را کپی برداری و تکراری بودن اکثرنوشته هایی می داند که عنوان مقاله به خود گرفته است.
به گفته وی، متاسفانه عدم آگاهی برخی مسئولان از اینگونه مباحث و عدم ارزش گذاری و پرداختن به فولکلور از سوی دستگاه ها و مراکز پژوهشی باعث شده برخی از افراد خود را به شکل کاذب نمایان کنند.
وی نبود پژوهشهای درست، عدم آشنایی مسئولان فرهنگی و سهل انگاشتن مقوله ی زبان ترکی را از جمله مشکلات این حوزه دانسته و می گوید: زبان یکی از عوامل اصلی توجه به ارزشهای فولکلوریک است؛ کسی که نمی تواند داستان ترکی بخواند پس مسلما نمی تواند به زبان ترکی داستان بنویسد.
سیروس مصطفی، کارگردان تئاتر با ارائه ی راهکاری برای رفع مشکلات یاد شده می گوید: پیشنهاد می کنم مرکز یا مرجعی برای ثبت و نگهداری آثار فرهنگی ناملموس و فولکلور در تبریز ایجاد و از داشته های فرهنگی هنری اصیل و بومی خود صیانت کنیم، تا در آینده مقیاسی برای مواجهه با آثاری که با عنوان آثار فولکلور و بومی تولید می شود وجود داشته باشد.
محمد رمضانی نیز عنوان می کند: تمامی مشکلات را با مطالعه و تحقیق کافی قابل حل می دانم و معتقدم علاقه و تعصب امکان برداشتن قدمهای اولیه را به هنرمند می دهد، در قدمهای بعدی نیازمند تحقیق، پژوهش و شناخت قوی خواهیم بود.
ارزیابی سیاست های دولت تدبیر و امید در افزایش اقبال به نمایش های فولکلور
بدلیل محدودیت های همیشگی، کم پیش آمده که هنرمند ایرانی از سیاست های فرهنگی مسئولان استقبال کند.
اما در مورد تاثیرات برخی سیاست های دولت تدبیر و امید به ویژه در خصوص موج جدید هنرهای نمایشی در تبریز و آذربایجان، اظهار نظرهای متفاوتی دیده می شود.
اصغر یوسف نژاد، فیلمساز تبریزی که با فیلم ترکی “ائو” جایزه اول جشنواره جهانی فجر را از آن خود کرده نیز اعتقاد دارد: یکی از مهمترین دلایل اقبال عمومی برای ساخت آثاری به زبان ترکی، فضای مناسب ایجاد شده از سوی دولت است.
وی می گوید: در چهار سال گذشته به دنبال ایجاد بسترهای مناسب از سوی مسئولان فرهنگی، نه تنها امکان تولید آثار بومی بهتر از قبل شده بلکه این تولیدات در عرصه ی ملی هم دیده شده و جوایز مهمی به خود اختصاص می دهند.
سیروس مصطفی، کارگردان تئاتر اما نبود حمایت های مالی را مهمترین ضعف سیاستهای فرهنگی دولت دانسته و اظهار می کند: در حوزه تئاتر به لحاظ حمایت مالی از گروههای فعال و احداث تالارها و اماکن مرتبط، حمایت از تبلیغات نمایش در رسانه ملی، شبکه های محلی و… اتفاق محسوسی دیده نمی شود.
وی یادآور می شود: متاسفانه ما در حوزه تولید همیشه دست به گریبان مسائل مالی بوده ایم که مانعی در مسیر تولید آثار فاخر و ماندگار است، با کم شدن حمایتهای مالی دولتی، هنرمندان مجبور به محدودیت در قواعد تولید و عرضه ی نمایش مانند مخاطب شناسی و آمایش منطقه ای شدند.
محمد رمضانی، نویسنده ی منتقد تبریزی هم معتقد است: ضمن احترام به دولت تدبیر و امید، نقشی از این دولت در این اقبال ملاحظه نمی شود؛ با آنکه دولت می تواند نقش و تأثیر بسزایی در این زمینه داشته باشد.
عبدالحسین لاله، مدیر گروه هنرهای نمایشی دانشگاه نبی اکرم(ص) اما نظر دیگری دارد: سیاستهای دولت گرچه در حرکت به سوی روند مطلوب شتاب کمی دارد اما می توان درک کرد که آنان نیز با مشکلاتی مواجه هستند و نیز سعی دارند به طور منطقی با تمرکز، مردم را از داشته های فرهنگ خود بهره مند سازند.
وی خاطرنشان می کند: توجه به داشته های بومی یک فرصت است و دولت تدبیر و امید سعی می کند در این رابطه با مردم همسو و هم قدم شود.
ایران زاد، کارگردان تئاتر با اشاره به ضعف حمایتی دولت از تئاتر و فعالیتهای فرهنگی در شهرستانها اذعان می کند: ضرورت وجود انجمنها که مجوز تولید آثار هنری را صادر می کنند را نمی توان کتمان کرد اما مشکل این است که دولت و انجمنها حمایتشان را از تئاتر و مجموعه های هنری دریغ می کنند.
تاثیر تولید آثار نمایشی به زبان اقوام مختلف در ایران
محمد رمضانی در تشریح دستاوردهای توسعه نمایشهای بومی و نقش آن در افزایش انسجام ملی معتقد است: اگر ایران را کشوری با اقوام، زبانها و فرهنگهای مختلف و متنوع ارزیابی کنیم و همه را به یک اندازه ایرانی بپذیریم آن هنگام از اجرای نمایشهای بومی بسیار خوشحال خواهیم شد.
سیروس مصطفی، کارگردان تئاتر هم می گوید: ایران کشوری متشکل از اقوام متعدد است که هزاران سال به شکل پیکری واحد در منطقه خودنمایی می کند، اقوامی که همواره از کنار هم بودن لذت برده اند و در طول تاریخ در هر اتفاق خوب و ناگواری همراه هم بوده اند.
وی ادامه می دهد: آشنایی هرچه بیشتر ایرانیان با فرهنگ و آداب و رسوم اقوام مختلف می تواند مهمترین هدف تولید نمایشهای بومی و هر هنر بومی دیگری باشد و قطعا این آشنایی در انسجام و اتحاد ملی نقش بسزایی دارد.
عبدالحسین لاله، مدرس تئاتر هم اعتقاد دارد: اگر از جوانب مختلف تاریخی، فرهنگی، دینی و… به تعریف جامعه ی ایرانی توجه کنیم باید تنوع فرهنگی و قومی را به عنوان یک فرصت در کشور بشناسیم که کمترین رهاورد توجه به این تنوع توسعه نشاط اجتماعی و مایوس کردن دشمنان است.
وی ضمن یادآوری اینکه بسیاری از فیلم هایی که در جشنواره های مختلف جهانی برترین مقام ها را کسب کرده اند متاثر از فرهنگ بومی کشور هستند، می افزاید: فرهنگ غنی و هنر به سامان و قدرتمندی که در منطقه از سوی هنرمندان کشور ما نمایان می شود یکی از مزایای مهم این تنوع فرهنگی است که مسلما بها دادن به فرهنگها و آیینهای بومی به بالندگی فرهنگ کشور منجر خواهد شد.
نازیلا ایران زاد در رابطه با تاثیر نمایشهای بومی بر اتحاد و انسجام ملی تصریح کرد: نمایشهای بومی در هر استانی و با هر قومیتی که کار می شود در شکل گیری اتحاد بین اقوام مختلف کشور بی تاثیر نیست، هرچند اولویت اصلی کارگردان از تولید اثر نمایشی ترویج انسانیت است نه تبلیغ یک زبان خاص.
بازتاب نمایشهای فولکلور در جامعه
سیروس مصطفی، کارگردان تئاتر با تاکید بر اینکه هنر بومی یک کالای فرهنگی اصیل است، اظهار می کند: این هنر ریشه در باورها و سنتهای منطقه دارد، این نمایشها به دلیل ارتباط مستقیم و بی واسطه خود روی عامه مخاطبان تاثیر بسزایی می گذارد، به همین علت معمولا از آثار نمایش بومی با کیفیت در مناطق مختلف ایران استقبال بسزایی به عمل می آید و مردم حاضرند در این خصوص هزینه کنند.
محمد رمضانی نویسنده هم می گوید: اجرای نمایشهای فولکلور به زبان محلی تاثیر فراوانی در توجه و اقبال مردم به هویت، زبان و فرهنگ خود دارد، به تجربه دیدیم که استقبال از این نمایشها هر روز بیشتر از قبل بوده است.
عبدالحسین لاله، مدرس هنرهای نمایشی هم عقیده دارد: فولکلور اشیایی دورانداختنی نیست، بلکه جزء ذخیره های ملی است و توجه به داشته های فولکلوریکی می تواند به شکلهای نماد پردازانه و جنبه های پندآمزی مورد توجه قرار گیرد.
به گفته ی وی، انتقال ارزشهایی از گذشته تاکنون که مقبولیت جهانی دارند فقط از طریق توجه به فولکلور واقعیت پیدا می کند پس توجه به مباحث فولکلور بخشی از خلاء های جامعه را پوشانده و به پیوند عمیق مردم ایران با تنوع فرهنگی کمک می کند.
