چهارشنبه, ۱۶ مهر ۱۴۰۴ / ۰۷:۵۸:۵۷
نامگذاری یکی از روزهای دهه وقف در سال‌جاری به نام«وقف، علم و فناوری» نشان از اهتمام و توجه ویژه دستگاه‌ها، نهادها و دست‌اندرکان ذی‌ربط برای توسعه و ترویج دوباره این سنت حسنه در کشور است که حدود ۸۰۰ سال پیش در آذربایجان پایه‌گذاری شد.
به گزارش آذر صبح به نقل از فارس، در دهه وقف قرار گرفته‌ایم،دهه‌ای که روز ۳۰ آبان ششمین روز از این دهه به عنوان «وقف، علم و فناوری» نامگذاری شده است، به بهانه این روز در تحلیل و گزارشی می‌خواهیم به بزرگترین موقوفه حوزه علم و فناوری در سطح جهان بپردازیم که حدود ۸۰۰ سال پیش توسط رشیدالدین فضل‌الله همدانی تحت عنوان«ربع رشیدی» در شهر تبریز ایجاد شد و در این راستا نیز به عنوان اولین واقف در این عرصه خدمات زیادی در راه توسعه و پیشرفت علم و فناوری انجام داده که متاسفانه این روزها این مکان مهجور مانده است.
با این وجود در این میان آنچه مشخص است، اینکه نامگذاری یکی از روزهای دهه وقف در سال‌جاری به نام«وقف، علم و فناوری» نشان از اهتمام و توجه ویژه دستگاه‌ها، نهادها و دست‌اندرکان ذی‌ربط برای توسعه و ترویج دوباره این سنت حسنه الهی در کشورمان است که حدود ۸۰۰ سال پیش در خطه آذربایجان پایه‌گذاری شده است.
ربع رشیدی برند وقف علم و فناوری در جهان
در این راستا نباید فراموش کرد سرزمین آذربایجان به نوعی پرچمدار سنت حسنه وقف در حوزه علم و فناوری بوده، یعنی حدود ۸۰۰ سال پیش در شهر تبریز،مجتمع علمی، فرهنگی و تاریخی معروف و عظیمی تحت عنوان «ربع رشیدی» به دستور خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی، وزیر دانشمند و مدبر عصر مغول ساخته شد که اکثر امور این مرکز با درآمد وقف اداره می‌شد.
البته نباید فراموش کرد که ربع رشیدی در روزگار عصر خود، شهری کوچک ولی پیشرفته و تخصصی بود که در آن ۳۰ هزار خانه و ۲۴ کاروانسرا که شامل کتابخانه، مدرسه، مسجد، دارالایتام، حمام، مهمانسرا، بیمارستان، مدارس عالی و کارگاه‌های صنعتی وجود داشت، به طوریکه این مرکز عظیم دانشگاهی در دوران اوج حیات خویش، مورد مراجعه مستقیم و استفاده دانشمندان معروف جهان و از جمله پزشکان و محققان یونان، روم، مصر، چین و دیگر ممالک آن روز آسیا و اروپایی قرار می‌گرفت که فضل‌الله همدانی برای تأمین هزینه‌های این مرکز املاک فراوانی را در نقاط مختلف جهان از جمله ایران و بخش‌هایی از عراق، افغانستان، گرجستان، ولایت روم، آذربایجان و سوریه وقف این مرکز کرد که از محل درآمد وقف آنها برای خدمات آموزشی و علمی استفاده می‌شد.
سیمای رنگ پریده بزرگترین موقوفه علم و فناوری در سر ایران
به عبارت دیگر، ربع رشیدی در زمان عصر خویش ممتازترین مؤسسه موقوفه و بزرگترین و مهم‌ترین مرکز علمی، فرهنگی و مدنی برای دانشمندان دنیا به شمار می‌رفت که به یقین چراغ هدایت ایرانیان و سایر ملت‌های دیگر هم بوده است که امروزه فقط از این بنای تاریخی و ارزشمند جهان اسلام دوره ایلخانی تلی خاک و چند ستون باقی مانده است.
در واقع خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی در عصر خود ضمن واقف بودن به اهمیت موضوع و جایگاه وقف به عنوان صالحات باقیات اقدام به انتشار وقف‌نامه ربع‌رشیدی می‌کند که در این وقف‌نامه اطلاعات دقیق و مستندی در باره نوع و چگونگی فعالیت‌های مجتمع علمی، فرهنگی و تاریخی ربع رشیدی همچنین ارزش خدمات خواجه در پیشبرد و توسعه امور فرهنگی و آموزشی به دست می‌آید.
اسرار سر به مهر اولین موقوفه جهان
بر این اساس، به واسطه ارزش و اهمیت همین وقف‌نامه است که این سند در سال ۱۳۸۶در فهرست حافظه جهانی سازمان علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) به ثبت می‌رسد. حالا حرف حسابی که در این زمینه باقی می‌ماند، اینکه تاریخ و تمدن ملت ایران در عرصه‌های مختلف نقطه عطفی برای جوامع بشری بوده که جهانیان هم به این مسئله اذهان دارند، ولی متاسفانه ما کمتر به قدر داشته‌های خویش می‌بالیم و افتخار می‌کنیم و با بی‌توجهی باعث فراموش شدن آنها می‌شویم.
در هر صورت در شرایط فعلی وظیفه همگان و به ویژه دستگاه‌ها، نهادها و دست‌اندرکاران این حوزه چیست. هر چند در نقشه جامع علم و فناوری کشور در بخش راهبردهای کلان علم و فناوری بر افزایش سهم وقف و خیریه در توسعه و پشتیبانى از مؤسسات و نهادهاى علم و فناورى و حمایت از مشارکت مردم و نهادهای عمومی و غیردولتی همچنین گسترش فرهنگ وقف در حوزه آموزش عالی با حفظ کارکردهای سیاست‌گذاری و نظارتی دولت تاکید شده ولی با این وجود به نظر می‌آید برای رسیدن به افق چشم‌انداز روشنی برای هدایت درصد مشخصی از موقوفات جدید کشور به سمت موضوع وقف علم و فناوری و ایجاد اشتغال و کارآفرینی دانش‌بنیان جای بسی تامل دارد.
در سایه سار زیر چتر وقف
افزون بر آنچه ذکر شد،گفته می‌شود در حال حاضر بیش از ۱۰ هزار وقف در حوزه علم و فناوری در کشور به ثبت رسیده که در مقایسه با دیگر موقوفات مذهبی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشور سهم ناچیزی است.
در این میان در گذشته و در دهه‌های اخیر موقوفات زیادی در حوزه‌های آموزش و حمایت از تحصیل دانش‌آموزان و دانشجویان بوده اما با تغییر شرایط و مسائل روز جامعه نیاز هدایت این موقوفات به سمت پژوهش و تولید ثروت به صورتی ضرورتی اجتناب‌ناپذیر احساس می‌شود چرا که براساس منویات رهبری وقف در حوزه علم و فناوری مایه اقتدار کشور و آینده‌ساز است.
از این رو با توجه به نیازهای روز جامعه توسعه وقف در این حوزه یکی از الزامات امروز کشور است و در این برهه و زمان نیاز به اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی است و به گفته مسؤولان و دست‌اندرکاران این بخش اگر می‌خواهیم در اقتصاد کشور رشد داشته باشیم، باید در این مسیر گام برداریم چرا که تولید علم و فناوری نیاز امروز کشور است.
وقف، علم و فناوری؛ چرا و چگونه؟ / تولید ثروت در قاب وقف
با این اوصاف به نظر می‌رسد، در سال‌های اخیر وقف به عنوان یک سنت حسنه بیش از سایر اعمال اسلامی در سبد خانوار مسلمانان مهجور مانده است. آنچه باید در این زمینه تأکید داشته باشیم اینکه، وقف عملی است صالح و باقی که باید مورد توجه همه اقشار مختلف مردم قرار گیرد، این سنت نیک در حقیقت یکی از مصادیق والای نیکوکاری، نوع‌دوستی، دیگرخواهی و یکی از نشانه‌های بارز اهتمام به امور مسلمانان است که از دیرباز مورد توجه بوده و در صحنه حیات اجتماعی به امانت گذاشته است.
از سوی دیگر، حال این پرسش مطرح می‌شود که خطه آذربایجان و در رأس آنها تبریز، شهر اولین‌ها که روزگاری پرچمدار اداره امور موقوفه در بخش علم و فناوری در جهان بوده است، آیا در حال حاضر نیز با توجه به سوابق گذشته و اسناد موجود می‌تواند همچنان آن نقش گذشته را داشته باشد، آیا زیرساخت‌های برای شهر اولین‌ها فراهم شده و یا باید منتظر این زیرساخت‌ها شد.
