گفتگو با خواننده‌‌ای که صدای چهار نسل شد/ “یار دبستانی” نماد استبدادستیزی مردم ایران

بزرگنمایی تصویر

آذر صبح/ مهرداد خوشکار مقدم: در آستانه فرا رسیدن سالگرد ایام پیروزی انقلاب، برگزاری جشنواره موسیقی حماسه و مقاومت در تبریز بهانه ای شد که با استاد “جمشید جم” خواننده این سرود ماندگار به گفتگوی بنشینیم:

استاد، بهتر است گفتگویمان را با همان سرود شروع کنیم. چه شد که اینگونه شد؟!

• ( می خندد) هرآنچه از دل بر آید بر دل نشیند! سال های منتهی به انقلاب همه ی مردم برای یک هدف، یکدل و یکصدا و متحد بودند. هر کس می خواست کاری برای انقلاب انجام دهد. اتفاقا چون تمام کارها با خلوص نیت و از صمیم قلب بود، بسیاری از آثار آن زمان ماندگار شد. یکی هم سرود “یار دبستانی” بود.

در اوج دوران مبارزات مردم بر علیه ظاغوت، چگونه به سرود یار دبستانی رسیدید؟

• خب ما هم چون بسیاری از مردم، جزو انقلابی ها بودیم. حتی بنده محرم سال ۵۷ از ناحیه پا مورد اصابت گلوله قرار گرفتم که آثارش هم اکنون نیز باقی مانده و راه رفتن و بالا رفتن از پله را برایم مشکل کرده است. در آن دوران شاهد جنایات رژیم پهلوی در حوادثی چون ۱۳ آبان بودم و همواره تلاش می کردم دین ام را برای مردم ادا نمایم.

این بود که با همکاری دوستان و گروهی از نوازندگان انقلابی تصمیم گرفتیم اثری حماسی خلق کنیم که به درد آن ایام بخورد.

این سرود دقیقا چه زمانی، چگونه، و کجا ساخته شد؟

• حدودا دوماه به پیروزی انقلاب مانده بود که دوست عزیزم جناب آقای “منصور تهرانی” شاعر و آهنگساز سرود ماندگار “یار دبستانی” نزد بنده آمد و پیشنهاد ساخت این اثر را ارئه کرد. این بود که با هماهنگی و تمرین گروهی از دوستان نوازنده، سرود “یار دبستانی” آذرماه ۵۷ در استودیو صبای تهران اجرا و ضبط شد.

یادم می آید که روی انتخاب سازها و حتی ریتم و آهنگ آن مدتها مشورت کردیم و در نهایت به سرودی رسیدیم که همینک بعد از گذشت ۴۰ سال همچناان زنده است.

همانگونه که اشاره کردید، این اثر بعد از ۴۰ سال همچنان زنده است و حتی صدای نسل جوان شده است. فکر می کنید دلیلش چیست؟

• به نظرم دلیل ماندگاری تمام آثار آن دوران، از جمله سرود “یار دبستانی” در وهله ی اول، نیت صادقانه ی آن بود. معتقدم هر اثری که صادقانه و با حلوص نیست خلق شود ماندگار خواهد بود. در آن دوران همه ی مردم فقط برای یک هدف برادرانه کنار هم ایستاده و مبارزه می کردند و هیچ عامل مادی باعث برتری همدیگر نبود.

عامل دوم هم ذات استکبارستیزی و استبدادستیزی انسان های آزاده است که چنین سرودهایی را ماندگار می کند. سرشت آدمی همواره به سوی ظلم ستیزی سوق می یابد و سرودهای حماسی چون یار دبستانی هم دقیقا با این خلقیات آدمی همخوان است.

فکر می کنم چنین عواملی است که باعث شده سرود “یار دبستانی” با چهار نسل زندگی کند و همچنان جوان بماند!

وقتی این سرود ساخته شد چگونه منتشر شد؟ وقتی بازتابش را دیدید چه حسی داشتید؟

• در آن سال ها سرودهای مختلفی تولید می شد ولی ما هرگز انتظار نداشتیم که “یار دبستانی” اینقدر گل کند و بازتاب داشته باشد. یادم هست چند روز بعد از اجرای این سرود، درحال عبور از چهارراه ولیعصر بودم که دیدم رادیوی تمام مغازه ها و حتی دست فروش ها “یار دبستانی” را با صدای بلند پخش می کنند.

به طور حتم، خوشحال و حیرت زده بودم که این سرود با استقبال مردم مواجه شده بطوریکه دوست داشتم با صدای بلند فریاد بزنم این سرودی که گوش می کنید را من خوانده ام ( نگاهش را به سمتی خیره کرده و می خندد… گویی که دوباره در خیابان های ولیعصر تهران ۵۷ قدم می زند… )

استاد جمشید جم، خواننده ی یکی از ماندگارترین آثار موسیقی حماسی انقلابی است؛ با اینحال بسیار کم در محافل و رسانه ها حضور می یابد و شاید خیلی ها با چهره اش آشنایی ندارند. به نظرتان چرا؟

• راستش را بخواهید بنده جایی حضور پیدا می کنم که تمام مردم، فارغ از فکر و اندیشه و جناح و تفکر سیاسی حضور دارند. از اینکه “یار دبستانی” چهل سال است با چهار نسل مختلف زندگی کرده افتخار می کنم اما اعتقاد دارم این سرود متعلق به هیچ جناح و تفکری نیست و متعلق به تاریخ انقلاب و این مردم است.

کمی از آن سرود فاصله بگیریم. با وجود تمام ناملایمات به حوزه موسیقی، اما سرودهای حماسی و انقلابی همواره نقشی اساسی در ایام انقلاب و حتی دفاع مقدس داشتند. به نظر شما این سبک از موسیقی چه تاثیری در مناسبت های مختلف دارد؟ به عبارت بهتر، موسیقی حماسی چه نقشی در پیروزی انقلاب و حتی دفاع مقدس ایفا کرد؟

• اول از همه باید یادآوری کنم که اساس و اصل موسیقی اقوام مختلف ایران، رزمی و حماسی است و این نوع موسیقی با خاک و تاریخ و فرهنگ ما عجین بوده و نمونه اش در آثار شعرای بزرگی چون فردوسی و نظامی و … آمده است.

حتی موسیقی های مذهبی ما، حتی با ریتم های آرام هم سرشار از حماسه است؛ چه در موسیقی محرم باشد چه در سرودهای مربوط به شهدا و حتی مدافعان حرم.

در عصر حاضر هم روح مبارزه با بیگانه و استبداد از زمان عارف قزوینی تاکنون همواره مورد توجه بوده و در نهایت، در ایام انقلاب و دفاع مقدس به اوج خود رسیده است.

با این اوصاف باید اذعان کنم که سرودهای حماسی عامل زنده نگه داشتن موسیقی به ویژه در چهار دهه گذشته بوده و از سوی دیگر، به عنوان عامل همدلی و اتحاد، یکی از عوامل پیروزی در برهه های حساس بوده است.

به همدلی و خلوص نیست در خلق آثار ماندگار اشاره کردید. آیا در وضعیت کنونی، موسیقی های حماسی اوایل انقلاب و ایام دفاع مقدس تکرار خواهد شد؟

• صادقانه بگویم: خیلی سخت است. دیگر موسیقی های اوایل انقلاب و دوران جنگ به سختی تکرار شود. دلیلش هم این است که در آن دوران، انگیزه بود، همراهی بود، همدلی بود… خودمان برای مردم نفت توزیع می کردیم و برای کمک به هموطنان صادقانه و بدون چشمداشت قدم برمی داشتیم… اما دیگر آن شرایط نیست؛ طبیعی است که آثارش بر موسیقی هم نمود نخواهد داشت!

استاد جم، شما بارها در سخنانتان به اهمیت موسیقی حماسی در ایام انقلاب و دفاع مقدس اشاره کردید. در این روزها هم شاهد برگزاری جشنواره موسیقی مقاومت و حماسه در تبریز بودیم. با اینحال به نظر می رسد بعد از ۴۰ سال تکلیفمان با موسیقی مشخص نیست! حتی کارشناسان عقیده دارند در این وضعیت موسیقی حماسی هم قربانی می شود؛ نظر شما چیست؟

• نکته ی سئوالتان را گرفتم. بگذارید پاسخ سئوالتان را اینگونه توضیح دهم: عقیده دارم ما نباید زیاد دنبال این باشیم که کجای موسیقی حرام است کجایش حلال. چرا که موسیقی زمان و مکان دارد و ضرورت شرایط و زمان و مکان است که نوع موسیقی را ایجاب می کند.

روزهای اول انقلاب کجا بودیم؟ چرا کسی دنبال این مباحث نبود؟ پاسخ این است که شرایط آن دوران موسیقی حماسی را ایجاب می کرد برای تهییج، همدلی و اتحاد مردم برای رسیدن به یک هدف. همین وضعیت در دوران دفاع مقدس هم تکرار شد و آثاری خلق گردید که اتفاقا در تاریخ جنگ تحمیلی ماندگار شدند.

البته باید از حق نگذریم که وضعیت امروز خیلی بهتر شده اما برای اینکه راه را طی کنیم هنوز زمان زیادی داریم.

به طور حتم موسیقی حماسی برای زنده نگه داشتن روح استعمارستیزی و استبدادستیزی جوانان ایران زمین از ضروریات است و باید مورد حمایت دولت قرار گیرد.

امروز ضرورت این مقوله هم برای همه ی مسئولان عالیرتبه احساس شده و امیدواریم که شاهد تحولات خوبی در عرصه موسیقی باشیم.

با این شرایط قبول دارم که وضعیت کنونی موسیقی در کشور دلشکستن دارد چراکه ایران مهد بسیاری از موسیقی ها است اما به دلیل نامهربانی های صورت گرفته، امروز خودمان در این حوزه فقیر شده ایم!

جشنواره موسیقی حماسه و مقاومت تبریز را چگونه دیدید؟ آیا برگزاری چنین جشنواره هایی می تواند در احیای جایگاه موسیقی حماسی مفید باشد؟

• اتفاقا مظلومیت موسیقی حماسی را در این جشنواره می تواند مشاهده کرد. چرا باید با گذشت ۴۰ سال از انقلاب، امسال اولین دوره ی این جشنواره برگزار شود!؟ دلیل اش همان عدم حمایت هایی است که اشاره کردم. با اینحال جای امیدواری های بسیاری است که در کهن شهر تبریز اساتید بنامی چون استاد قره باغی و جوانان توانمندی چون پناهی فرد ها و میرزازاده ها هستند که دست به چنین کار بزرگی بزنند.

قطعا برگزاری این جشنواره در احیای جایگاه این موسیقی موثر خواهد بود به ویژه اینکه جوانان شرکت کننده در این جشنواره را سرشار از عشق و انگیزه دیدم که جای امیدواری و دلگرمی دارد. با اینحال مسئولان امر باید این عشق و انگیزه را دریابند و با حمایت های خود، راه را برای تولید آثار ماندگار هموار سازند.

ضمن تشکر از حوصله ای که به خرج داید، دست آخر یک سئوال کلیشه ای اما مفید: استاد جمشید جم متولد چه سالی است؟ تحصیلاتش و مشغول چه فعالیت هایی است؟

• متولد اول مردادماه ۱۳۳۰ تهران هستم و بزرگ شده ی ورامین. هنر و ادبیات خوانده ام و همینک به عنوان کارشناس مجری موسیقی صدا و سیما در رادیو مشغول فعالیت هستم.

سپاس از لطفتان…