گندم سبز کنیم یا هسته پرتقال؟

به گزارش  آذر صبح،  روزنامه ایران نوشت: «تا شب عید هر چه بتوانند می‌فروشند و آن چه باقی می‌ماند یکراست روانه سطل زباله می‌‌شود. سرنوشت سبزه‌های به فروش نرفته همین است. بعد از تحویل سال دیگر به کار کسی نمی‌آیند. همان‌ها هم که به فروش می‌رسند البته روز ۱۳ فروردین سرنوشتی مشابه پیدا می‌کنند، با این تفاوت که آنها را به آب روان می‌سپارند تا بلا و بیماری را از خانه دور کند.

رسم کهن قرن‌هاست پابرجاست. حالا اما گروه‌هایی در تلاشند شیوه‌ای دیگر را جایگزین رسم پیشین کنند؛ شیوه‌ای که هدر رفت منابع را به حداقل می‌رساند و حتی به زعم آنها به سود محیط زیست است. نه به سبز کردن غلات و حبوبات، از جمله این راهکارهاست. طبق برآوردها هر سال حدود ۶۰ میلیارد ریال با احتساب مواد اولیه و آب شیرین مصرفی، برای تهیه سبزه عید ایرانیان هزینه می‌شود. بعضی گروه‌های زیست محیطی پیشنهاد می‌دهند جای این که گندم و عدس برای سال نو سبز کنیم، می‌توانیم از دانه مرکبات، خرما و بلوط استفاده کنیم که در آن صورت به جای یک ظرف سبزه، نهالی خواهیم داشت که دورانداختنی نیست و می‌تواند به رشد خود ادامه دهد و حتی چند صد سال عمر کند و یادگار خوبی برای آیندگان باشد. این چیزی است که در کانال‌های تلگرامی و سایت‌های این گروه‌های زیست‌محیطی دیده می‌شود.

بعضی‌ها از این شیوه استقبال کرده‌اند و برخی هم آن را نوعی مته به‌خشخاش گذاشتن می‌دانند و معتقدند بین این همه اتلاف و اسراف منابع انرژی، حالا چرا باید به رسم دیرین پیله کنیم و آیا دیواری کوتاه‌تر از سین سفره نوروز پیدا نکرده‌ایم؟ عده‌ای از کارشناسان هم جدا از بحث فرهنگی و رسوم نوروز، اصولاً با کاشت نهال آن هم در شرایط بی‌آبی ایران موافق نیستند.

این میان آن قدر نظرها متفاوت است که آدم می‌ماند کدام را بپذیرد و از کدام یکی چشم پوشی کند. واقعیت محتوم را اما همه می‌دانند. آب نداریم و این واقعیت آن قدر غیر قابل چشم‌پوشی و انکار است که گریزی از پذیرفتنش نیست.

مظفر افشار، فعال زیست محیطی معروف به پدر بلوط ایران از جمله کسانی است که سال‌ها مشغول بررسی روی سبز کردن دانه‌های گیاهی بوده است. او در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: «‌من روی سبز کردن دانه‌های مختلف از جمله سیب، مرکبات، خرما و آنچه سبز کردنی است کار کرده‌ام، حتی دانه جارو که بهترین سبزه را می‌دهد. کاری که فراخوان‌ها برای جلوگیری از کاشت گندم و حبوبات می‌کنند، کار خوبی است اما باید توجه داشت که هم سنت را حفظ کنیم و هم از هدررفت غلات و حبوبات جلوگیری کنیم. باید در این مورد روش درست را پیاده کنیم و اگر می‌گوییم جای سبزه، نهال می‌کاریم منظورمان این نیست که نهال را پای سفره هفت سین بگذاریم.

بهترین روش این است که از هسته‌های دور ریختنی و ظروف دور ریختنی استفاده کنیم. هسته‌های مرکبات مثل پرتقال و لیمو و نارنج و همچنین دانه خرما و آنچه بشود کاشت. نحوه کشت را هم مشخص کردیم. ما می‌توانیم با توجه به دستورالعمل، این دانه‌ها را بکاریم و سبزه زیبایی برای سفره خود داشته باشیم و بعد از سیزده هم هر کس می‌تواند هر جایی که مناسب دید، نهال را بکارد. حالا می‌توانند در حیاط خانه بکارند یا باغچه جلوی منزل یا پارک و هر جای دیگری. کافی است ۴ تا ۵ درصد اینها به درخت تبدیل شود. آن وقت تولید ۶۰ درصدی اکسیژن و از بین رفتن گازهای سمی را خواهیم داشت. به این شکل است که ما می‌توانیم جایگزین کردن نهال را به جای سبزه عید نوروز داشته باشیم. هم از دانه‌های دورریختنی استفاده درست کرده‌ایم و هم از ظروفی مثل قوطی رب و امثال آن و به این شکل جلوی تخریب محیط زیست به وسیله آنها را گرفته‌ایم.»

این می‌تواند راهکار خوبی باشد اما مخالفانی هم دارد. از آن جمله دکتر اسماعیل کهرم، بوم‌شناس و مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست است که در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: «سنت نوروز از پدران ما به جا مانده و باید آن را زنده نگه داریم. اگر حساب کنیم که ۲۰ میلیون خانواده ایرانی، هر کدام نیم کیلو گندم سبز کند، مگر چقدر می‌شود؟! هر کیلو گندم حدود ۱۵۰۰ تومان قیمت دارد و در کل مگر چه عددی می‌شود که ارزشش را داشته باشد یک رسم کهن را از بین ببریم؟ در ثانی اصلاً قیمتی هم داشته باشد، ما باید برای حفظ آداب و سنن‌مان هزینه کنیم. در همه جای دنیا هم برای حفظ آداب و رسوم هزینه می‌کنند. همین جشن هالووین را نگاه کنید؛ داخل کدوحلوایی را خالی می‌کنند و شمع جای آن روشن می‌کنند. می‌دانید چقدر کدو برای این کار حیف و میل می‌شود؟ با این حال کسی دست به این سنت نمی‌زند، یا همین ولنتاین. اگر این‌طور باشد که باید بگویند در ولنتاین چقدر شاخه گل سرخ هدر می‌شود و چقدر کارت باید چاپ شود. در مورد بقیه سنت‌ها هم همین است و ما می‌توانیم بگوییم هرکدامشان به هدررفت سرمایه منجر می‌شود اما به هر حال باید برای حفظ آنها هزینه کنیم و آنها را به فرزندانمان انتقال دهیم.

سبز کردن گندم و حبوبات هم سنتی است که از قدیم به ما رسیده. در قدیم می‌آمدند و در هر منطقه هفت خشت از خاک آن منطقه را برمی‌داشتند و روی یکی گندم، یکی جو، یکی ماش، یکی عدس و روی بعدی‌ها دیگر حبوبات را می‌کاشتند و هر کدام بهتر رشد می‌کرد، تصمیم می‌گرفتند آن سال همان را در منطقه بکارند تا محصول بهتری برداشت کنند. این فرهنگ از چنین جاهایی ناشی می‌شود و حیف است به آن دست بزنیم و از بین ببریمش.

بهتر است جای این کار، در مورد خرید و فروش ماهی قرمز و لاک پشت فعالیت کنیم. یک ماهی قرمز می‌تواند تا ۳۵ سال عمر کند ولی در خانه‌های ما با شرایط بد نگهداری ۲۰ روز عمر می‌کند. بهتر است جلوی خرید و فروش گسترده این موجودات را بگیریم.»

محمد درویش، فعال زیست محیطی و مدیر کل دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست اما مسأله را کلان‌تر می‌بیند: «ایرانیان سالانه حد‌‌ود‌‌ ۳ میلیون تن گند‌‌م را بد‌‌ون مصرف، هد‌‌ر می‌د‌‌هند‌‌. این د‌‌ر حالی است که بخش قابل توجهی از گند‌‌م، پیش از تبد‌‌یل شد‌‌ن به نان، هد‌‌ر می‌رود. سالانه ۴ هزار و ۶۰۰ میلیارد‌‌ تومان یارانه به نان تعلق می‌گیرد‌‌ که حد‌‌ود‌‌ ۳۰ د‌‌رصد‌‌ این یارانه صرف ضایعات آرد‌‌ و نان می‌شود‌‌. د‌‌ر این میان، اگر همه ۲۲ میلیون خانواد‌‌ه ایرانی، از سبزه د‌‌ر هفت سین خود‌‌ استفاد‌‌ه کنند‌‌ که نمی‌کنند‌‌، آن‌گاه زمینی به وسعت ۱۸۰۰ هکتار باید‌‌ به کشت گند‌‌م سبزه هفت‌سین اختصاص یابد‌‌؛ یعنی از ۴ میلیون هکتار وسعت کشتزارهای گند‌‌م، کمتر از پنج صد‌‌م د‌‌رصد‌‌ آن به سبزکرد‌‌ن سفره‌های هفت سین ایرانیان اختصاص د‌‌ارد‌‌. پرسش اصلی این است که چرا نگرانی و واکنش ما نسبت به این پنج صد‌‌م د‌‌رصد‌‌ بیشتر از آن ۳۰ د‌‌رصد‌‌ است؟

د‌‌ر مورد‌‌ آبی که برای سبز کرد‌‌ن سبزه‌ها مصرف می‌شود هم رقم نیم میلیون متر مکعب ذکر شد‌‌ه، د‌‌ر صورتی که فقط د‌‌ر تهران به اند‌‌ازه آب پشت سد‌‌ کرج، که معاد‌‌ل ۴۰۰ برابر آن رقم است، آب بد‌‌ون محاسبه و پرد‌‌اخت آب بها هد‌‌ر می‌رود‌‌ و د‌‌ر کل کشور بیش از ۳۲ میلیارد‌‌ متر مکعب پساب از د‌‌سترس خارج می‌شود و نیز د‌‌ر اثر ضایعات بخش کشاورزی بیش از ۲۷ میلیارد‌‌ متر مکعب آب هد‌‌ر می‌رود‌‌.»

چیزی به عید نمانده و چند روز دیگر پیاده‌روها پر می‌شود از بساط سفره هفت‌سین. خیلی‌ها هم هستند که خودشان دست به‌ کار می‌شوند و همین روزهاست که سینی‌های سبزه را آماده کنند. اما پیشاپیش بحث‌های مجازی داغ است؛ عده‌ای مخالف سبزه و مدافع محیط زیست و عده‌ای هم مدافع سنن و به چالش کشیدن اعداد و ارقام طرف مخالف؛ مثل این که با این چند تن گندمی که می‌گویید هدر می‌رود، چقدر بربری یا دورریز نان می‌شود پخت؟»