دوشنبه, ۱۰ آذر ۱۴۰۴ / ۰۲:۲۱:۱۶
خانه ی اردوبادی های تبریز به عنوان مرکز اسناد و کتابخانه ملی منطقه شمالغرب کشور، گنجینهی با ارزشی از اسناد تاریخی ۴۰۰ ساله این خطه از ایران اسلامی را در خود جای داده است.
مهرداد خوشکار مقدم/ آذر صبح: کهن شهر تبریز مجموعه ای از آثار، اسناد، مدارک و تصاویر ارزشمند رویدادهای سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی منطقه ی شمالغرب کشور از دوران صفوی تا به امروز را در خود جای داده است.
از دستخط شاه طهماسب تا فرامین امیر کبیر
سابقه جمع آوری اسناد ملی در اروپا به بیش از ۷۰۰ سال می رسد اما بعد از سفر ناصرالدین شاه به اروپا بود که پادشاهان ایرانی تازه به فکر راه اندازی تشکیلات اداری و به تبع آن ثبت و جمع آوری اسناد ملی افتادند؛ ولی قانون تشکیل سازمان اسناد ملی از سوی مجلس وقت، تا سال ۱۳۴۹ طول کشید!
سید محمد حسین آل هاشم، رئیس اسناد ملی شمالغرب کشور در این خصوص می گوید: سازمان اسناد ملی تا سال ۱۳۷۱ فقط در پایتخت فعالیت داشت اما از هشتم شهریور همین سال، مدیریت مناطق اسناد ملی در دستور کار قرار گرفته و نخستین دفاتر منطقه ای سازمان اسناد ملی در غرب (همدان) و شمالغرب (تبریز) تشکیل می شود.
وی با اشاره به اینکه محدوده فعالیت مرکز اسناد منطقه شمالغرب کشور استان‌های آذربایجان‌شرقی، آذربایجان‌غربی و اردبیل را شامل می شود می افزاید: تعیین وضعیت بایگانی ادارات، امحاء اوراق زائد اداری و تشکیل آرشیو از اسناد با ارزش برای محققان مهمترین وظایف این مجموعه عنوان شده است.
آل هاشم با بیان اینکه از روز آغاز به فعالیت این مرکز تاکنون انواع فیلم، عکس، روزنامه و اسناد با ارزش جمع آوری، خریداری یا به امانت دریافت شده است افزود: از سال ۷۱ تا امروز، ۲۰ میلیون برگ سند آرشیوی، ۲۰ هزار سند اهدایی و پنج هزار قطعه عکس و فیلم جمع آوری شده است.
به گفته وی، میزان اعتماد و اقبال مردم نسبت به این مرکز مهمترین عامل موفقیت آن بوده است.
در این میان یادآوری این نکته ضروری به نظر می رسد ، گرچه از عمر راه‌اندازی مرکز اسناد و کتابخانه ملی منطقه شمالغرب کشور درتبریز کمتر از سه دهه می گذرد اما با توجه به ویژگی «سنت اهدای آثار تاریخی» در منطقه آذربایجان ایران به ویژه در شهر تبریز ، این مرکز به غنای تاریخی و فرهنگی مناسبی رسیده است .
حسن اسودی، کارشناس مسئول آرشیو اسناد ملی شمالغرب کشور با اشاره به اسناد جمع آوری شده طی سالیان اخیر در این مرکز می گوید: هم اکنون مجموعه ای بی نظیر از اسناد تاریخی چون: دستخط شاه طهماسب صفوی، امیرکبیر، دستخط آیت‌الله میرزای شیرازی به علما و روحانیون تبریز در نهضت تنباکو، شیخ فضل الله نوری، محمد علی تربیت، میرزا طاهر خوشنویس، اسناد مرحوم ترابی طباطبائی و سندی جالب از فروش روستای مهربان مربوط به دوران صفویه در این مرکز نگهداری می شود.
وی ادامه می دهد: تصاویر بی شماری از انقلاب مشروطه، آلبوم عکس نفیس تئاتر تبریز به عنوان پایه واساس هنر تئاتر کشور از ابتدای ایجاد آن در سال ۱۲۹۸ شمسی و همچنین اسناد و تصاویر مربوط به قیام مردم تبریز در سال‌های قبل و حین پیروزی انقلاب اسلامی نیز شناسنامه مرکز اسناد ملی شمالغرب کشور در تاریخ معاصر ایران محسوب می‌شوند.
جمع آوری اسناد؛ ضرورت دیرپای تاریخ
حسن اسودی، کارشناس مسئول آرشیو اسناد ملی شمالغرب کشور با اشاره به اینکه جمع آوری اسناد به عنوان ضرورت دیرپای تاریخ در ایران چندان مورد توجه نبوده است می گوید: در کشورهای دیگر، پادشاهان با خود مورخ به همراه داشته و تمام وقایع را ثبت می کردند اما در ایران این مقوله یا مورد توجه نبوده یا در طول تاریخ مورد تاراج قرار گرفته است.
وی با اشاره به سرقت یا نابودی برخی اسناد تاریخی در ایران خاطرنشان می کند: انتقال ۳۰ هزار لوح هخامنشی در زمان رضاشاه از ایران و نابودی اسناد تاریخی “خلود” صفویه در زمان هجوم محمود افغان به اصفهان از جمله این وقایع است.
اسودی با تاکید بر فقر آرشیو اسناد در ایران می افزاید: جائیکه آرشیو کشورهایی چون ترکیه، جمهوری آذربایجان، پاکستان و حتی نپال هم باسابقه تر از مرکز اسناد ایران است، مظلومیت این ضرورت در کشور ما بیش از پیش نمایان می شود.
به گفته وی، قدیمی ترین آرشیو اسناد در سطح بین المللی مربوط به کشورهایی چون روسیه، انگلستان، فرانسه و ایتالیا بوده است.
اسودی در ادامه با بیان اینکه طی سالیان اخیر توجه به جمع آوری آرشیو اسناد به شدت مورد توجه قرار گرفته است می گوید: در جمهوری اسلامی ایران تمام اسناد بالای ۴۰ سال سازمان های دولتی و غیردولتی به غیر از وزارت دفاع و وزارت امور خارجه جمع آوری، بررسی و در صورت لزوم آرشیو می شود.
به گفته وی، اسناد وزارت خارجه هم طبق قانون با گذشت ۱۰۰ سال از تاریخ آن در قالب کتاب های سبز منتشر می شوند.
عضویت در سازمان جهانی آرشیو/ فرصتی برای استفاده محققان بین المللی
رئیس مرکز اسناد ملی منطقه شمالغرب کشور در تبریز با اشاره به اینکه این مجموعه از نظر آرشیوی در سطح بین المللی جزو مراکز جوان محسوب می شود یادآور می شود: با اینحال به دلیل غنای آرشیو اسناد این مجموعه، مرکز اسناد شمالغرب کشور به عضویت سازمان جهانی آرشیو درآمده است.
سید محمد حسین آل هاشم با اشاره به استقبال محققان بین المللی از خدمات مرکز اسناد شمالغرب می افزاید: فقط ظرف سال جاری محققانی از کشورهای آلمان، کره، ترکیه، هلند، سوئیس، آذربایجان و روسیه از مخزن آرشیو آن استفاده کرده اند.
به گفته وی، عضویت در سازمان جهانی آرشیو، امکان دسترسی و استفاده از اسناد کشورهای جهان را برای ما فراهم آورده است.
آل هاشم مرکز اسناد ملی شمالغرب را یکی از اصلی ترین منابع پژوهشی مورخان، محققان و نیز پایان نامه های تحصیلات تکمیلی دانسته و می گوید: برای عضویت در آرشیو این مرکز داشتن حداقل مدرک کارشناسی ارشد ضروری است.
خانه ای که خود مخزنی از تاریخ است!
در کنار بررسی مجموعه‌های ارزشمند موجود در مرکز اسناد و کتابخانه ملی منطقه شمالغرب کشور درتبریز، پرداختن به بنای تاریخی زیبای آن نیز خالی از لطف نخواهد بود.
معماری ساختمانی که به خانه ی اردوبادی ها معروف شده با سبک زیبای اواخر قاجاریه آن، تداعی‌کننده بناهای متعدد و زیبای تاریخی تبریز در دوران یکصد سال ولیعهدنشینی این شهر در زمان حکومت قاجار است.
پنجره‌های اروسی رنگی و مشبک بنا همراه با تزیینات خارجی و داخلی آن، نشان از تاریخ طولانی آن و مشاهده رویدادهای تاریخ معاصر کشور در این خطه دارد.
ساختمان مرکز اسناد وکتابخانه ملی منطقه شمالغرب در منطقه بافت تاریخی شهر تبریز واقع شده و از جمله جاذبه‌های تاریخی و گردشگری این شهر به شمار می آید.
تامل در معماری و زوایای این ساختمان به تنهایی، انبوهی از رخدادهای تاریخی دارالسلطنه تبریز در انقلاب مشروطه ، قیام شیخ‌محمد خیابانی و بسیاری اتفاقات سرنوشت‌ساز دیگر همچون قیام مردم تبریز در ۲۹بهمن سال ۱۳۵۶را به تصویر می‌کشد.
حسن اسودی، کارشناس مسئول آرشیو مرکز اسناد شمالغرب در خصوص قدمت این بنا می گوید: مجموعه ی این بنا متعلق به یک پزشک به نام “موسی بیک” از اتباع عثمانی بود که به عنوان مطب برای معاینه و درمان بیماران اختصاص داشت.
وی ادامه می دهد: پس از مرگ موسی بیک، در سال های پس از جنگ دوم جهانی این ساختمان به محل کنسولگری کشور عراق تبدیل شد اما در لشکرکشی روسیه تزاری به آذربایجان، حتی کنسول عراق نیز از تیراندازی و درگیری‌های خونین نیروهای متجاوز در امان نماند و در ایوان این ساختمان با اصابت تیر مستقیم کشته شد.
به گفته اسودی، پس از جنگ دوم جهانی نیز این خانه به خانواده ی اردوبادی فروخته شد و در طی سالیان گذشته با کاربری های مختلف همچون: کلینیک بیماران روانی، چاپخانه و در نهایت از سال ۸۱ به عنوان مرکز اسناد شمالغرب مورد استفاده قرار گرفته است.
از سوی دیگر ، همجواری این بنا با دیگر آثارتاریخی تبریز از جمله مدرسه رشدیه به عنوان نخستین مدرسه‌نوین نظام آموزشی ایران و نزدیکی به محله « مقصودیه » به عنوان یکی از بافت‌های تاریخی بسیار غنی این‌کلان‌شهر از جمله نکات بارز ساختمان مرکز اسناد و کتابخانه ملی منطقه شمالغرب کشور است.
با تمام این اوصاف اما پرواضح است که نگهداری اسناد با ارزش تاریخی در خانه ای قدیمی و احتمالا کم دوام در برابر بلایای طبیعی، ریسک بزرگ و غیرقابل قبولی است.
رئیس مرکز اسناد ملی منطقه شمالغرب کشور در تبریز با اذعان به این موضوع می گوید: همینک در یکی از محلات تبریز بنایی کاملا مقاوم در برابر بلایایی چون زلزله، سیل و آتش سوزی در زیر زمین درحال ساخت است که به بهره برداری از آن، برای انتقال اسناد موجود و جمع آوری ۱۰۰ میلیون برگ سند، ظرفیت سازی خواهد شد.
