شنبه, ۱۲ مهر ۱۴۰۴ / ۱۳:۵۴:۴۱
کهن شهر تبریز گرچه به عنوان پایتخت گردشگری جهان اسلام در سال ۲۰۱۸ انتخاب شده اما به دلیل رفتارهای نادرست با بناهای قدیمی، به شهر نامهربانی با آثار تاریخی معروف شده است.
آذر صبح/ فاطمه مرتضوی: چندی پیش یکی از آشنایان تصویری از یک بنای قدیمی برایم فرستاد که ماهیت و کاربری آن نامعلوم بود، شبیه مسجد بود حتی می توانست مقبره هم باشد اما از همه ی اینها بیشتر شبیه یک خرابه بود که معمولا در اطراف شهرها به چشم می خورد.
وقتی از او نشانی آنجا را پرسیدم تعجبم چند برابر شد، آن مکان نه تنها در اطراف شهر نبود بلکه درست در مرکز کلانشهر تبریز و در نزدیکی بزرگ ترین جاذبه جهانی آن یعنی بازار تبریز جای گرفته است، پس تصمیم گرفتم دراولین فرصت به دیدن آن مکان بروم.
ماشین درحال حرکت بود و ما از سمت میدان نماز به طرف خانه مشروطه می رفتیم وقتی مناره های مسجد جامع را دیدم احساس کردم باید به نقطه مورد نظر نزدیک شده باشیم پس پیاده شدم و طبق گفته فرستنده عکس مسیر کوتاهی را طی کردم تا بازار بزرگ مشروطه به انتها برسد.
در نقشه ای که برایم فرستاده بودند محل یک کاروان سرایی مشخص شده بود، از مغازه دار پیری نشانی آن را پرسیدم، او گفت: همین کوچه را تا ته برو، تا به کاروانسرای میرزا ابولحسن برسی.
در انتهای کوچه ساختمانی با نمای آجری قرار داشت که بر روی در سبز رنگ آن تابلو زده بودند مسجد چهار قبر اما مناره و گنبدی نداشت و بیشتر شبیه نمازخانه ای برای کسبه بود زیرا در نزدیکی یکی از ورودی های بازار سرپوشیده تبریز قرار گرفته بود.
در نزدیکی ورودی بازار، کاروانسرای میرزا ابولحسن واقع شده بود اما در آن اطراف، خبری از بنای قدیمی یا خرابه نبود یکی از مغازه داران قدیمی آنجا در پاسخ به سوالم و تصویری که نشانش دادم گفت: این تصویر بقعه دورد قبیر یا همان چهار قبر است که در حیاط مسجد قرار دارد.
بعد با لحنی آرام ادامه داد که کلید مسجد دست او نیست و نمی تواند مرا به داخل مسجد ببرد.
در نزدیکی مسجد، مغازه های لوکس و تازه ساختی قرار داشت و مسیر باریکی از آن کنار به محوطه مخروبه ای ختم می شد که وجود چنین جایی برای کلانشهر توسعه یافته و پایتخت گردشگری جهان اسلام ، شرم آور است.
حصار فلزی آن محوطه را از کوچه جداکرده بود و حیاط مسجد پر بود از میله های فلزی و زباله های مختلف که در مرکز همه ی آنها مقبره ای با یک گنبد بزرگ و چهار مناره درحال خاک خوردن بود.
در کنار یکی از دیوارها تابلوی سازمان میراث فرهنگی قرار گرفته بود که بر روی آن نوشته شده بود “طرح مرمت مقبره گنبد امیر مولا” جالب تر اینکه تابلو نشان می داد این مقبره یا به زبان صریح مخروبه به شماره ۶۶۱ در سال۸۵ به ثبت ملی رسیده است و اکنون بعد از گذشت بیش از ۱۰سال است که درچنین وضعیتی بسر می برد.
در این بین پیرمردی وارد حیاط می شود، بلند از او می پرسم “حاج آقا اینجا چه کسی دفن شده است؟” نزدیک تر نمی آید و از آن طرف حیاط می گوید: قبر چهار نفر اینجاست اما اینکه کیستند را نمی دانم.
همچنین بلافاصله می گوید: فردا موقع اذان بیا، آن موقع مسجد برای نماز باز است می توانی بیایی داخل و مقبره را ببینی.
هنگام بازگشت این فکر به ذهنم می رسد که جدا از بحث توسعه یافتگی و رویداد۲۰۱۸مکانی که از یک سمت به جاذبه جهانی تبریز یعنی بازار متصل است همچنین درنزدیکی معروف ترین مسجد این شهر یعنی مسجد جامع قرار گرفته چرا باید چنین به حال خود رها شود.
کمی تحقیق کافیست تا به ارزش و اهمیت محله چهار منار و مقبره چهار قبر پی برد، این مقبره حدود۷۰۰سال قدمت دارد و در زمان سلجوقی ساخته شده است و قدمت آن یکی از عامل های مهم به ثبت جهانی رسیدن بازار تبریز بوده است اما اکنون وضعیت بازار کجا و این مقبره کجا.
نکته عجیبی که درمورد این مقبره وجود دارد این است که یکی از قبرها متعلق به یکی از نوادگان امام سجاد (ع) بوده و سه قبر دیگر نیز مربوط به سه علمدار روادی است که از پادشاهان روادی بوده اند و چه بسا بسیاری از ساکنان خود تبریز از آن بی خبرند.
طی ۱۰سال گذشته، آرشیو رسانه ها هم خالی از اخبار یا وعده های خیالی مسئولان راجع به مرمت این مقبره نبوده است؛ در همایش اصفهان سال ۹۰ مطالبی در خصوص مرمت این بنا مطرح شد و سال گذشته نیز مسئولین سازمان میراث فرهنگی، تبریز۲۰۱۸ را بهانه خوبی برای آغاز عملی کردن وعده هایشان دانسته اند اما هیچیک از وعده های یاد شده جامه ی عمل نپوشیده است.
براساس اعلام سایت اداره کل میراث فرهنگی و صنایع دستی آذربایجان شرقی نیز در ۱۶شهریور سال گذشته مرمت مقبره چهارقبر به عنوان الویت مرمتی عنوان شده و قرار بود که پس از ابلاغ بودجه۹۶ اقدامات لازم انجام شود اما تاکنون که تقویم سال۹۷ را بروری میز داریم بهبودی در روند عملیات مرمت دیده نشده است.
در همین حال اما رحیم عبدالجباری، مدیر روابط عمومی اداره کل اوقاف آذربایجان شرقی، در گفت و گو با خبرنگار آذر صبح ضمن اعلام نارضایتی از وضعیت کنونی مقبره چهار قبر گفت: این مقبره وقف شده بود اما اکنون در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار دارد و وضعیت کنونی آن رضایت بخش نیست.
وی با اشاره به اینکه تاکنون اقدامی برای احیای این مجموعه صورت نگرفته است ادامه داد: اگر اختیار آن دوباره به سازمان اوقاف سپرده شود ما می توانیم در اسرع وقت با بودجه خود و مشارکت خیران استان مقبره را بازسازی کنیم.
روز بعد برای رفتن به مقبره مسیر بازار سرپوشیده را امتحان کردم و در طی مسیر برای یافتن راه اصلی در بازار باعظمت به ترتیب از۳ مغازه دار سوال کردم اما تا نام مقبره چهار قبر را می بردم پاسخشان تنها یک چیز بود “همچین جایی را نمیشناسم” در نهایت تنها یکی از ریش سفیدان توانست نشانی مسجد چهار قبر را تاحدودی به خاطرآورد.
زمانیکه به مسجد می رسم درب آهنی سبز رنگش باز است، داخل می شوم عده ای داخل مسجد برای نماز وضو می گیرند که از حرفایشان می توان فهمید، مسافرند و برای اقامه نماز آمده اند، اینکه مسافری از آن سوی کشور بکوبد و بیاید درست در چند قدمی آن مقبره نوادگان امامش و سه علمدار تاریخ سرزمینش را ندیده و ندانسته برود جای افسوس برای بانیان و مسئولین پایتخت گردشگری ۲۰۱۸ دارد.
از درب فلزی قدیمی وارد حیاط مسجد می شوم؛ کف آن پوشیده از علف های هرز است که دراین بین دوباره همان پیرمرد دیروزی را می بینم با این تفاوت که امروز بادیدنم لبخند می زند.
پیرمرد با لهجه خاصی به من می گوید: “سال ها پیش استاندار و مسئولین برای بازدید آمده اند ولی اقدامی برای بازسازی انجام نشد و آب از آب تکان نخورده.”
او پله هارا به من نشان می دهد و با لحن صمیمی می پرسد: دخترم خوف نکنی؟
برای وارد شدن به داخل مقبره یک پل چوبی در پس پله های کم عرض وجود دارد، وارد مقبره که می شوم احوالش خوش نیست، بازسازی و گچکاری نیمه کاره مانده و خاک روی وسایل موجود انتظار طولانی که برای ادامه کار کشیده اند را آشکار می کند.
سنگ قدیمی با نوشته حک شده ی ” مقبره امام زاده علی ابن مجاهد و سه علمدار امیر وهسودان روادی و پسرش امیر مملان”به دیوار تکیه داده شده و گویا گرد و غبار فراموشی بر رویش پاشیده اند.
با دیدن این صحنه ها تنها سوالی که مطرح می شود این است چرا درسال های گذشته باوجود اینکه هر سه ارگان شهرداری، میراث فرهنگی و سازمان اوقاف و امور خیریه استان برای مرمت این مقبره اعلام آمادگی کرده اند اما درطول این ۱۱سال آبی از هیچ یک گرم نشده است؟
پس از اقامه نماز ظهر و عصر در مسجد تازه ساخت چهارقبر،۲رکعت نماز تهیت به نیت نواده امام سجاد(ع) خوانده و به این فکر می کنم که نکند سرانجام این پشت گوش انداختن ها به رقم خوردن سرنوشت مقبره پدر این بار برای پسر و در سرزمینی که حب علوی در سینه مردمانش جای گرفته، ختم شود.
