سنت های رمضان در آذربایجان شرقی: از پخت فطیر تا کیسه دوزی

بزرگنمایی تصویر

به گزارش آذر صبح، رمضان در آذربایجان شرقی که در زبان محلی ‘اوروشلوق’ نامیده می شود، با استقبال مردم از این ماه پربرکت از نیمه های ماه شعبان آغاز می شود.

مردم این خطه با نظافت و خانه تکانی از چند روز مانده به ماه مبارک رمضان، به پیشواز این ماه می روند تا همه جا برای حضور در میهمانی بزرگ خداوند آماده و پاکیزه باشد.

نظافت و غبارروبی مساجد با همکاری مردم و روحانی محلات برای استقبال از رمضان نیز از آداب و رسوم مردم در پیشواز از ماه ضیافت الله در آذربایجان شرقی است که در دهه آخر ماه شعبان انجام می شود.

تدارک و تهیه مواد غذایی از جمله انواع مرباها و ترشیجات برای افطاری دادن به دوستان و آشنایان در ماه مبارک رمضان از دیگر کارهای مردم منطقه برای استقبال از ماه میهمانی خداست.

در برخی نقاط روستایی آذربایجان شرقی نیز پختن نان محلی با نام ‘فطیر’ یا ‘نزیه’ مرسوم می باشد که نوعی نان محلی مغزدار است و روی آن با چنگال و ته استکان نقش بندی می شود.

از دیگر سنت های مربوط به ماه مبارک رمضان در آذربایجان شرقی مانند سایر نقاط ایران، روزه گرفتن چند روز قبل از ماه رمضان با نام محلی ‘ قاباخلاما’ برای پیشواز از این ماه است.

دعوت از روحانی برای اقامه نماز و سخنرانی درباره احکام و مسایل مذهبی در طول ماه مبارک رمضان از امور مربوط به این ماه است که در نقاط روستایی و عشایری انجام می شود.

افطاری دادن از رسوم ویژه این ماه در آذربایجان شرقی است به ویژه اینکه این رسم در تبریز از رونق بسیاری برخوردار است.

رقیه باباپور، مربی آشپزی در تبریز می گوید: ماه رمضان در آذربایجان شرقی علاوه بر رنگ و بوی معنوی و زیبایی های دینی آن، از نظر تلاش بانوان استان جهت بکارگیری هنر آشپزی خود نیز قابل توجه است.

باباپور با اشاره به سبقت گرفتن خانواده های تبریزی از همدیگر در میهمانی های رمضان اضافه می کند: میهمانی افطار با دعوت قبلی مرسوم است، به طوری که دعوت میهمانان از اواسط ماه شعبان آغاز می شود.

وی یادآور می شود: در برخی از خانواده های پرجمعیت آذربایجان شرقی، وضعیت به گونه ای است که به غیر از یکی دو روز، اعضای یک خانواده تمام افطاری های ماه رمضان را در منازل دوست و فامیل مهمان هستند؛ در شب دوم ماه رمضان نیز رسم بر این است که اعضای کوچک خانواده مانند پسرها، دخترها، عروس ها و دامادها به خانه بزرگترها رفته و افطار می کنند.

باباپور می گوید: سفره های افطاری به ویژه در تبریز از تشریفات خاصی برخوردار است به طوری که تنوع غذایی این مراسم در دیگر نقاط کشور به چشم نمی خورد؛ مردم آذربایجان شرقی عقیده دارند افطاری از بقیه میهمانی ها جدا بوده و از صفای خاصی برخوردار است.

وی ادامه می دهد: بانوان آذری که همواره به کدبانویی شهره هستند، در ماه رمضان سعی می کنند بالاترین درجه هنر آشپزی و سفره آرایی خود را به نمایش بگذارند؛ تنوع غذایی و تزیین سفره های افطاری در این ماه بسیار قابل توجه بوده و سوپ، آش و شیر برنج همواره پای ثابت غذاهای آذربایجان شرقی است.

مربی آشپزی تشریح می کند: در سفره های افطاری یا میهمانی رمضان در آذربایجان شرقی نیز برنج و خورشت های مختلف بسته به توان خانواده ها از کباب و مرغ گرفته تا قیمه و قورمه سبزی مورد استفاده قرار می گیرد؛ پیش غذا هم از عناصر مهم سفره افطاری آذربایجانی هاست که فرنی، شیر برنج، انواع دلمه، کتلت، کوکو، سالاد، ختایی، اهری، حلوا، خرما و انواع مربا بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد.

مشاهدات  حاکی است که وجود خرما و نمک در سفره افطاری این خطه از ملزومات محسوب می شود زیرا عقیده مردم آذربایجان شرقی بر این است که افطاری حضرت علی (ع) با خرما آغاز می شد و بر این موضوع اصرار وجود دارد.

در برخی نقاط آذربایجان شرقی، سفره افطاری بسیار ساده بوده و از خرما، شیر و پنیر و ماست تشکیل می شود و در این مناطق سفره شام با اندکی وقفه از مراسم افطار پهن شده و غذاهای مفصل در این لحظه در سفره چیده می شود.

یک کارشناس مسایل فرهنگی نیز درباره رسوم مختلف ماه رمضان در آذربایجان شرقی می گوید: مردم استان از زمان های مختلف برای بیدار شدن سحری که در نام محلی ‘ اوباشدان’ نامیده می شود، از روش های گوناگونی از جمله بانگ خروس، صدای نقاره، طبل و شیپور و کوبیدن دیوار همسایه استفاده می کردند که اکنون این رسوم با توسعه وسایل ارتباط جمعی بسیار کمرنگ شده است.

علی سقاپور اضافه می کند: با این وجود هنوز هم برای بیدار شدن سحری، مردم به رغم استفاده از ساعت های زنگدار، به همسایه ها و آشنایان نیز می سپارند که در صورت روشن نبودن چراغ خانه شان، با تلفن یا زدن زنگ خانه آن ها را بیدار کنند.

وی در مورد محتوای غذای سحری در آذربایجان شرقی نیز توضیح می دهد: برخلاف مراسم افطار در آذربایجان شرقی، آداب و رسوم سحری بسیار ساده و سبک بوده و بیشتر مردم به هنگام سحر از غذاهای سبک مانند کره، پنیر و ماست استفاده می کنند و چای نیز پای ثابت سفره سحری است.

وی ادامه می دهد: از جمله آیین های مورد توجه مردم آذربایجان شرقی در ماه رمضان این است که افراد فامیل، دوستان و آشنایان به منزل خانواده‌‌های داغداری که بستگان خود را به تازگی از دست داده‌اند، می روند و به آنها تسلیت می گویند.

روحانی یکی از مساجد محلی تبریز نیز درباره ابعاد معنوی و مذهبی رمضان در آذربایجان شرقی می گوید: مراسم احیا از لحظات روحانی و به یاد ماندنی است که مردم این منطقه سعی می کنند از فیض این شب‌ها به دور نمانند.

حجت الاسلام کاظم علیپور تشریح می کند: در شب های قدر، مردان در مساجد تا به سحر به دعا و نیایش مشغول می شوند، اما زنان نیز اغلب به نوبت در خانه یکی از همسایگان جمع شده و به مراسم ویژه این شب ها می پردازند ولی در نقاط شهری زنان نیز در مساجد به آیین های شب های قدر می پردازند.

وی تاکید می کند: مردم آذربایجان شرقی علاقه خاصی به احسان در ماه مبارک رمضان دارند و پخش مواد غذایی به صورت غیرمستقیم، افطاری دادن در محلات فقیرنشین، قرض الحسنه و افطاری به دانش آموزان فقیر به همراه اولیای آنها در مدارس از رسوم این مردم به ویژه تبریزی‌ها در ماه مبارک رمضان است.

حجت الاسلام علیپور می گوید: خواندن و ختم قرآن در مساجد و خانه ها از دیگر آداب و رسوم مردم آذربایجان شرقی در رمضان است؛ این آیین با گردهم آمدن بانوان در منزل یکی از همسایه ها برگزار می شود و از سوی نوجوانان و جوانان مورد استقبال قرار می گیرد.
یک پژوهشگر مسایل فرهنگ دینی نیز به ایرنا می گوید: در برخی از روستاهای آذربایجان شرقی از جمله حومه شبستر، مراغه، تسوج و اهر، آیین خاصی موسوم به ‘ کیسه دوزی’ در روزهای خاص ماه مبارک رمضان متداول است.
حسین عالیخانی توضیح می دهد: آخرین جمعه ماه رمضان، ۲۷ ماه رمضان یا آخرین پنجشنبه این ماه، روزی است که در نقاط مختلف استان، زنان و دختران گردهم آمده و هر خانواده برای خود کیسه ای می دوزد.
وی ادامه می دهد: این افراد مقداری پول در این کیسه ها می گذارند و بر آن دعا خوانده و فوت می کنند و این کیسه را تا سال دیگر در صندوقچه خود نگاه می دارند.

عالیخانی می گوید: این کیسه ،’ برکت کیسه سی ‘ (کیسه برکت) نامیده می شود و معتقدان به آن بر این باورند که بدین صورت هرگز دچار فقر و بی پولی نخواهند شد.

وی تشریح می کند: در برخی از روستاهای آذربایجان شرقی نیز جمعه آخر ماه رمضان، زنانی که بچه دار نمی شوند، هنگام عصر به مسجد رفته و ۲ رکعت نماز حاجت به جا می آورند، سپس از مسجد خارج شده و به منزل هفت زن که اسم آن ها فاطمه است رفته و از هرکدام یک تکه پارچه می‌گیرند.

پژوهشگر فرهنگ دینی می گوید: آنها از پارچه‌های یاد شده، پیراهنی بچه گانه به نام پیراهن فاطمه دوخته و نزد خود نگاه می دارند و عقیده دارند تا ماه رمضان سال آینده حتما بچه دار خواهند شد.

وی اضافه می کند: در توابع شهرستان مراغه نیز رسم بر این است که حدود ۲ هفته مانده به ماه مبارک رمضان، هر خانواده بسته به توان خود حیوانی قربانی کرده و گوشت آن را پخته و در یخچال یا به صورت سنتی و نمک اندود (قورما) نگاه می دارند.

وی ادامه می دهد: این خانواده ها تا پایان ماه رمضان در مراسم سحر و افطار از گوشت حیوان قربانی شده استفاده می کنند و عقیده دارند با این عمل، برکت خانه آنها افزایش می یابد.

عالیخانی تشریح می کند: در آخرین روز ماه رمضان نیز سرپرست خانواده با محاسبه میزان فطریه افراد، آن را از قوت سالانه یا از پول توی جیب جدا کرده و به فقرا یا سازمان های امدادی مانند کمیته امداد و بهزیستی تحویل می دهد.
گزارش خبرنگار ایرنا حاکی است که در برخی از مناطق روستایی و شهری در روز پایان ماه رمضان بعد از ادای فریضه مغرب و عشا، آیین خداحافظی ماه رمضان برگزار می‌شود که این آیین شامل نمازهای مستحبی و دعاهاست.
در میان مردم آذربایجان‌شرقی رسم است که مادر خانواده، کاسه‌ای را پر از گندم می‌کند و از بزرگ تا کوچک بر روی آن دست می‌زنند.

همه سعی می‌کنند در هنگام اعلام عید در خانه‌های خود باشند تا فطریه‌شان به گردن کس دیگری نیافتد و مردم استان معتقدند که باید فطریه را در همان روز اول به فقرا بدهند.

بعد از برگزاری با شکوه نماز عید فطر در مناطق شهری، روستایی و عشایری آذربایجان شرقی، مردم به دید و بازدید می‌روند و خانواده‌هایی که تازه درگذشته دارند شامل این دید و بازدید و عید می‌شوند که با چایی و خرما پذیرایی می شوند.

حلول ماه شوال و پایان رمضان در منطقه آذربایجان شرقی با شادی و نشاط همراه است و مردم استان به شکرانه توفیق یک ماه روزه داری و منزلت در جوار پروردگار جشن و سرور و شادمانی برپا می کنند.