پنجشنبه, ۶ آذر ۱۴۰۴ / ۲۳:۲۵:۱۹
کتاب‌های متعددی در طول ۵۵ سال گذشته درباره قیام ۱۵ خرداد به رشته تحریر درآمده است که به شرح زوایای مختلف این حرکت مردمی را برای آیندگان پرداخته‌اند.
به گزارش آذر صبح به نقل از خبرآنلاین، در طول تاریخ معاصر ایران آثار متعدد و متنوعی از رویدادهای مهم تاریخی نوشته شده و به چاپ رسیده است، قیام ۱۵ خردادماه سال ۴۲ یکی از همین رویدادهای مهم است که نقطه عطفی در تاریخ پرحوادث ایران به شمار می‌آید. روزی که به واقع یکی از تلخ‌ترین و خون‌بارترین روزهای تاریخ ایران به شمار می‌آید.
در طول ۵۵ سالی که از این واقعه گذشته است، آثاری متعددی از سوی مورخان و شاهدان عینی نوشته و چاپ شده که هر کدام از زاویه‌ای متفاوت به این حرکت مردمی نگریسته است.
حال و در سالگرد آن قیام مردمی مروری خواهیم داشت بر آثار شاخصی که در این باره به رشته تحریر درآمده است.
جلوه‌های متفاوتی از قیام در شهرهای مختلف ایران
کتاب خاطرات «۱۵ خرداد» به کوشش علی باقری یکی از آثار قابل توجهی به شمار می‌آید که دربردارنده خاطراتی از مجموعه قیام ۱۵ خرداد در شهرهای مختلف ایران است.
خاطرات این مجموعه که از سوی انتشارات سوره مهر منتشر شده است ابتدا با هدف ساخت مستندی درباره این رویداد تاریخی جمع آوری شد ولی در نهایت تصمیم بر آن شد که به صورت مکتوب در اختیار علاقه‌مندان قرار بگیرد.
نکته قابل توجه درباره این اثر شخصیت‌محور بودن آن است، این کتاب ثمره خاطرات حدود ۲۵۰ چهره سیاسی است که از نزدیک قیام را تجربه کردند که از آن جمله می‌توان به چهره‌هایی چون سعید امانی، غلامعلی حدادعادل، علی و حسین شریعتمداری اشاره کرد.
حرکت انقلابی مردم ورامین به روایت شاهدان
«بهار بیداری» عنوان کتابی ۲۲۸ صفحه‌ای است از خاطرات شاهدان عینی قیام مردم ورامین که از سوی انتشارات رسول تابان منتشر و عرضه شده است.
حرکت کفن‌پوشان پیشوا و ورامین به سمت تهران و کشتار جمعی از آن‌ها توسط سربازان رژیم پهلوی از جمله اتفاقاتی است که در این کتاب به آن پرداخته شده است.
تاریخ پهلوی، جنبش‌ها و قیام‌های انقلابی آن سال‌ها بخش‌های دیگری هستند که در این کتاب به آن‌ها اشاره شده است.
قیام ۱۵ خرداد به روایت اسناد
مرکز اسناد انقلاب اسلامی یکی از سازما های فعال در زمینه نشر اتفاقات تاریخ معاصر است که درباره قیام ۱۵ خرداد هم آثار متعددی را تهیه و منتشر کرده است، یکی از این آثار «تاریخ قیام ۱۵ خرداد به روایت اسناد» است، اثری به قلم جواد منصوری که در دو جلد به چاپ رسیده است.
جلد اول این کتاب دارای سه بخش اصلی است، بخش اول و دوم به تحولات تاریخ ایران از سال ۱۳۳۲ تا فروردین ۱۳۴۲ می‌پردازد و بخش سوم به حادثه مدرسه فیضیه و برخورد حکومت پهلوی با روحانیت اختصاص دارد.
جلد دوم اما در قالب اسناد به صورت تفصیلی به چگونگی شکل گیری قیام و اتفاقات و نتایج آن پرداخته است. نکته قابل توجه درباره این مجموعه انتشار ۹۰۰ سند تاریخی درباره قیام ۱۵ خرداد است.
قیام ۱۵ خرداد، چرا و چگونه؟
یکی دیگر از آثاری که درباره قیام ۱۵ خرداد توسط علیرضا مهدی زاده و فاطمه قره چایی نوشته شده است، «۱۵ خرداد ۴۲، چرا و چگونه؟» نام دارد. کتابی که به ریشه یابی و بررسی علل وقوع این رویداد می‌پردازد.
این کتاب ۲۵۸ صفحه‌ای در هفت فصل به رشته تحریر درآمده که سه فصل ابتدایی وقایع تاریخی پیش از قیام را شرح می‌دهد، در فصل چهارم به صورت ویژه قیام ۱۵ خرداد را تحلیل می‌کند و بخش پنجم دربردارنده بیانات امام خمینی درباره این قیام است.
فصل ششم این کتاب به سخنان رهبر معظم انقلاب درباره قیام ۱۵ خرداد و تاثیری که بر تاریخ معاصر ایران گذاشت اختصاص دارد و فصل پایانی به مسابقه کتابخوانی مربوط است.
نگاهی به مبارزات مرجعیت شیعه با رژیم پهلوی
روح‌الله حسینیان یکی از تاریخ نویسان معاصر ایرانی کتابی را با عنوان «سه سال ستیز مرجعیت شیعه در ایران» به نگارش درآورده که از سوی مرکز اسناد انقلاب اسلامی به چاپ رسیده است، او در این اثر به بررسی دوره سه ساله مبارزات مرجعیت شیعه از سال ۱۳۴۱ تا ۱۳۴۳ با حکومت پهلوی پرداخته است.
این کتاب در چهار بخش تنظیم شده است که بخش اول به ساختار قدرت در آمریکا و نگاهی که به سلطه بر جهان دارند اختصاص دارد. مبارزات روحانیون به رهبری امام با سیاست آمریکایی‍ها موضوع بخش دوم این اثر است.
حسینیان در بخش سوم به صورت مشخص با نگاهی به تقابل مرجعیت شیعه با حکومت پهلوی قیام ۱۵ خرداد را روایت کرده و در بخش چهارم به تشدید رویارویی روحانیت و رژیم پهلوی و سلطه آمریکا پرداخته است.
نگاهی به قیام ۱۵ خرداد
دیگر اثر منتشر شده درباره قیام ۱۵ خرداد کتابی با عنوان «نگاهی به قیام ۱۵ خرداد» است که از سوی انتشارات کتاب سبز به چاپ رسیده است.
محور موضوعی این اثر بررسی علل شکل‌گیری قیام با رویکردهای تاریخی است. نحوه تشکیل نهضت آزادی علیه اصلاحات انقلاب شاه و نحوه شکل‌گیری انقلاب سفید، طرحی آمریکایی که درصدد آن بود تا زنان مسلمان را به بی‌بندوباری سوق دهد از جمله موضوعاتی هستند که در خلال بررسی قیام ۱۵ خرداد در این کتاب به آن ها پرداخته شده است.
نقش بازار ۱۸ شهر در شکل گیری قیام
رحیم روحبخش در کتاب «نقش بازار در قیام ۱۵ خرداد» به جایگاه بازار در حرکت‌ها و جنبش‌های مردمی پرداخته است. این کتاب در سه فصل تهیه شده است که نویسنده در بخش اول به تاریخچه بازار ایران و نقشی که در وقایع آن زمان از جمله تنبش تنباکو و ملی شدن صنعت نفت داشت می‌پردازد.
بخش دوم روزشماری از فعالیت‌های اهالی بازار در قیام ۱۵ خرداد است که از آن جمله می‌توان به واکنش به دستگیری امام اشاره کرد. نقش بازار در سایر شهرها در تداوم قیام موضوع مورد بحث در بخش پایانی کتاب است، نویسنده در این بخش فهرستی از ۱۸ شهری که با قیام همراه شدند و بازار نقش موثری در حرکت‌شان داشت را تهیه کرده است.
روز شمار قیام
دیگر اثر منتشر شده درباره قیام ۱۵ خرداد، روز شماری است که انتشارات سوره مهر به بازار عرضه کرده است. مجموعه‌ای سه جلدی که به جزییات قیام از آغاز تا پایان می‌پردازد.
احمد گودرزیانی در جلد اول این مجموعه به رویدادهای برجسته سیاسی در آغاز سال ۱۳۴۰ که نقطه شکل گیری قیام بود می‌پردازد، درگذشت آیت‌الله بروجردی و انتقال نخست وزیری از شریف امامی به امینی از جمله این اتفاقات هستند.
وقایع سیاسی کشور در تابستان سال ۱۳۴۰ مبحثی است که از سوی مولف در جلد دوم این مجموعه روایت شده است. در نهایت در جلد سوم به صورت کامل قیام ۱۵ خرداد و همه جوانب آن مورد بررسی قرار می‍گیرد.
مبدا نهضت در قالب مجموعه مقالات
خانه کتاب در آستانه پنجاهمین سالگرد قیام ۱۵ خرداد اثر پژوهشی را با عنوان «مبدا نهضت، مجموعه مقالات ۱۵ خرداد» به چاپ رساند.
این اثر در قالب مجموعه‌ای دو جلدی به نکات تازه‌ای درباره قیام ۱۵ خرداد اشاره می‌کند که شامل ۶۰ مقاله است و توسط گروهی از محققان به مدیریت رحیم نیک بخت و مجتبی سلطانی محمدی نوشته شده است.
این کتاب در شش فصل تدوین شده است، مقالات فصل اول به واقعه ۱۵ خرداد و چگونگی وقوع، ویژگی‌ها و پیامد‌های آن می‌پردازد. فصل دوم به بررسی نقش احزاب و گروه‌ها اختصاص پیدا کرده است. فصل سوم نقش شخصیت‌ها را در قیام ۱۵ خرداد همانند مرحوم آیت‌الله فلسفی و شهید مهدی عراقی بررسی می‌کند. فصل چهارم شامل ادبیات و خاطره است و بازتاب قیام ۱۵ خرداد را در شعر و ادبیات مورد بررسی قرار می‌دهد و بخشی هم به خاطرات این رویداد اختصاص دارد.
جلد دوم کتاب، فصل‌های پنجم و ششم را دربرمی‌گیرد. در فصل پنجم قیام ۱۵ خرداد در سراسر ایران به تفکیک در ۲۱ شهر بررسی قرار گرفته است. فصل ششم نیز تاریخ نگاری و منبع‌شناسی قیام ۱۵ خرداد و معرفی بخشی از فعالیت‌ها سید حمید روحانی درباره قیام و منبع‌شناسی قیام است.
بررسی جایگاه و نقش روحانیون در قیام
فریبا جعفری در کتاب «نقش روحانیون در قیام ۱۵ خرداد» در پنج فصل به صورت تفصیلی جایگاه روحانیون را در تاریخ ایران تحلیل کرده است.
او در بخش اول به سابقه روحانیون در تاریخ معاصر ایران پرداخته است، بخش دوم شامل زمینه‌های قیام و اوضاع اجتماعی سیاسی ایران در آستانه قیام ۱۵ خرداد است. دستگیری امام خمینی و وقوع قیام ۱۵ خرداد و واکنش‌های مختلف به آن موضوع مورد بحث در بخش سوم کتاب است.
نویسنده در بخش چهارم و پنجم هم به بررسی نقش روحانیون در شهرستان‌ها و واکنش‌های مختلف در محافل و مطبوعات به قیام می‌پردازد.
کتابی با عنوانی برگرفته از اشعار امام
اداره کل کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در پنجاهمین سالگرد قیام ۱۵ خرداد، کتاب «نامه نیمه خرداد» را به نویسندگی مجتبی سلطانی احمدی و رحیم نیکبخت میرکوهی منتشر کرد.
روایت حوادث ۱۵ خرداد سال ۴۲ و چگونگی شکل گیری قیام، شهدای قیام، ذکر خاطرات و کتاب‌های منتشر شده با این موضوع از موضوعات پرداخته شده در کتاب است.
عنوان کتاب «نامه نیمه خرداد» بر اساس یکی از اشعار امام خمینی(ره) است که سروده‌اند: «سال‌ها می‌گذرد، حادثه‌ها می‌آید، انتظار فرج از نیمه خرداد کشم.»
اصلاحات آمریکایی در رژیم پهلوی
عباس خلجی در کتاب «اصلاحات آمریکایی و قیام ۱۵ خرداد» در سه بخش کلی به اصلاحات مورد نظر آمریکا که توسط رژیم پهلوی اعمال می‌شد اشاره کرده است.
فضای سیاسی دوران پهلوی، اصلاحات ارضی، لایحه انجمن‌های ایالتی ولایتی و انقلاب سفید موضوعات مطرح شده در بخش اول این کتاب شد. .
بخش دوم درباره قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و ماهیت، فرایند و نتایج سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن است.
بخش سوم کتاب در رابطه با اصلاحات سال های ۳۹ تا ۴۲ و قیام ۱۵ خرداد و تاثیر وقایع آن دوران بر یکدیگر است.
سپیده‌ای که از افق ایمان بردمید
کتاب «سپیده‌ای که از افق ایمان بردمید» نگاهی تاریخی و تحلیلی به قیام ۱۵ حرداد سال ۱۳۴۲ دارد که در پنجاهمین سالگرد نهضت امام به قلم غلامرضا گلی زواره‌ای منتشر شد.
«تیر یک توطئه»، «اهداف تصویب نامه»، «هشدارهای امام خمینی (رحمه الله علیه)»، «واکنش علمای قم»، «شاه در قم»، «مجلس سوگواری در مدرسه فیضیه»، «هجوم وحشیانه و خونین»، «سخنرانی تاریخی امام در عصر روز عاشورا در قم»، «دستگیری امام خمینی»، «مهاجرت علما»، «خروش خونین قم»، «صبح صادق انقلاب اسلامی» و «برکات و ثمرات» از جمله عناوینی هستند که در این کتاب به آن ها اشاره شده است.
