جامه نو بر تن برج تاریخی خلعت پوشان

بزرگنمایی تصویر

به گزارش آذر صبح به نقل از ایرنا، عمارت آجری زیبای ‘خلعت پوشان’ به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری تبریز در جنوب محله کرکج در ۵ کیلومتری مرکز این شهر و در جوار رودخانه ‘میدان چایی’ واقع شده است.
عمارت خلعت پوشان در دره‌ای سرسبز در سمت چپ جاده تبریز – باسمنج قرار گرفته و در دوران صفویه و قاجاریه به کارگزاران این حکومت ها اختصاص داشت و محلی برای اهدای خلعت، مقام، نشان و هدیه از سوی ولیعهدان مقیم تبریز به خدمتکاران حکومتی بود.
این عمارت در وسط بوستان خلعت پوشان از معروف ترین بوستان های دارالسلطنه تبریز در زمان ولیعهد نشینی در دوره قاجار قرار گرفته و دارای معماری و تزییناتی نفیس است.
عمارت خلعت‌پوشان تبریز دارای سه طبقه و به شکل یک منشور بلند با قاعده‌ای ۱۶ ضلعی و قطر ۹٫۵ متر است.
طبقه‌ی اول این عمارت دارای سقف گنبدی شکل است و سقف طبقه‌ دوم آن در طی سالیان گذشته ریخته شده بود که بعدها با پوشش تیرآهن مرمت شده است؛ طبقه سوم این برج تاریخی نیز دارای کنگره‌ ‌ای با فرم دندانه‌ای است که در گذشته مراسم خلعت‌ پوشی در آن اجرا می شد.
براساس متون و سفرنامه های دوره قاجاریه، عمارت خلعت پوشان در داخل استخری قرار داشت و افراد برای ورود به آن باید از روی پل مشرف به آن می گذشتند که اکنون کانال اطراف این برج پر شده و به پیاده رو تبدیل شده است.
هم اکنون محوطه این عمارت به منظور انجام تحقیقات علمی در اختیار دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز است.
سرجان مالکُلم در کتاب خود به نام تاریخ ایران درباره مراسم ‘خلعت پوشان’ می‌نویسد: ‘چون وضع حکومت چیره بر ایران چنان است که می‌بایست در هر امری ملاحظه شئونات سلطنت بشود بسیاری از آیین‌ها در ایران از این سبب رواج یافته است.
هر چیز که نام پادشاهی بر آنست یا از آن شاه است باید با احترام و آزرم با آن عمل نمایند و به گونه ویژه‌ای ادای لوازم آداب کنند، برای نمونه اگر خلعتی از سوی پادشاه به حکام بلد یا کسی دیگر حتی شاهزادگان خانواده پادشاهی فرستاده شود، باید به مسافت چند میل به پیشواز آن رفته با سپاسگزاری بسیار خلعت را بپوشد آن گونه که هر استان حاکم نشینی جای ویژه‌ای در بیرون شهر دارد که آن را خلعت پوشان گویند. خلعت پوشان حدودا ۴ مایل بیرون شهر قرار دارد’.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی با بیان اینکه با توجه به کالبد فعلی و اسناد تاریخی قدمت عمارت خلعت پوشان حداقل به اوایل دوره قاجاریه می رسد، می گوید: براساس قدیمی ترین سند تاریخی در مورد این عمارت یا کوشک خلعت پوشان، ناصرالدین شاه قاجار در ۲ سفر خود به تبریز به این مکان آمده و شرحی از وقایع و وضعیت آن زمان نوشته شده است.
مرتضی آبدار می افزاید: آیین خلعت پوشی بعد از دوره صفویه و قبل از عید نوروز مرسوم بود و در آن شاه پس از دریافت هدایایی که مقام ها و حکمرانان شهرها برای وی فرستاده بودند برای تعدادی از حاکمان خلعتی به رسم یادگار و شادباش می فرستاد و حکمران نیز برای گرفتن آن به پیشواز قاصد این خلعت به عمارت خلعت پوشان در خارج از شهر می رفت.
وی با بیان اینکه عمارت خلعت پوشان خارج از شهر واقع شده بود، اظهار می دارد: حکمران پس از دریافت خلعت آن را می پوشید و در شهر قدم می زد و با این اقدام مقام، منزلت، قرب و جایگاه خود نزد شاه را به مردم نشان می داد.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی با اشاره به کاوش های باستان شناسی در محوطه عمارت خلعت پوشان تبریز یادآوری می کند: در این کاوش ها رد دیوارهای استخر یا حوض پیرامونی به همراه صفه استقرار کوشک عمارت کشف و شناسایی شده است.
آبدار ادامه می دهد: هم اکنون طرح مرمت، کف سازی و لایه برداری تزیینات این اثر تاریخی در حال انجام است و تلاش می شود تا آخر شهریور ماه امسال به پایان برسد.
وی با بیان اینکه امسال برای مرمت عمارت خلعت پوشان تبریز ۸۰۰ میلیون ریال اعتبار در نظر گرفته شده است، اضافه می کند: با تخصیص اعتبار لازم ادامه عملیات بازسازی و احیای این اثر تاریخی در سال های آینده نیز انجام می شود.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی با بیان اینکه مرمت و ساماندهی محوطه عمارت خلعت پوشان از مطالبه های مردم این منطقه است، یادآوری می کند: این عمارت جزو محدوده دانشگاه تبریز و منطقه ۵ شهرداری تبریز بوده و هم اکنون با تعامل بین دستگاه ها این عمارت و پیرامون آن مرمت و ساماندهی می شود.
آبدار اضافه می کند: در این راستا پس از مرمت و ساماندهی عمارت خلعت پوشان محوطه آن نیز به بوستانی برای استفاده مردم و شهروندان تبدیل و امکان بازدید علاقه مندان از این اثر تاریخی فراهم می شود.
شهردار تبریز نیز می گوید: بوستان خلعت پوشان تنها مجموعه تاریخی و گردشگری در ضلع شرقی تبریز است که پس از ساماندهی با اعتبار ۲۰ میلیارد ریال به یکی از جاذبه های گردشگری این کلانشهر اضافه می شود.
ایرج شهین باهر می افزاید: با احداث بوستان های موضوعی، زمینه میزبانی و ایجاد بستر برای سلیقه های مختلف گردشگری در راستای اجرای سیاست های تبریز ۲۰۱۸ در این کلانشهر فراهم می شود.
وی با تاکید بر لزوم توسعه زیرساختی و افزایش سرانه فضای سبز این شهر یادآوری می کند: با اجرای کف سازی، پله گذاری و محوطه سازی این مجموعه، خلعت پوشان به سمبل ورودی شرق تبریز تبدیل می شود.
شهین باهر، گشایش و استفاده عمومی از این مجموعه را از مطالبه های اجتماعی شهروندان تبریز می داند و ادامه می دهد: در قالب امضای تفاهم‌نامه سه جانبه با میراث فرهنگی و دانشگاه تبریز این بوستان به عنوان یک مرکز تخصصی در معرض دید عموم قرار می گیرد.
قائم ‌مقام دانشگاه تبریز نیز می گوید: خلعت‌ پوشان یک اثر مهم تاریخی بوده و نیاز است که عموم شهروندان و گردشگران بتوانند به راحتی از این اثر تاریخی بازدید کنند.
حمیدرضا قاسم‌زاده، می افزاید: براساس تفاهم‌نامه سه جانبه شهرداری، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و دانشگاه تبریز، بازسازی و محوطه‌سازی این اثر آغاز شده و بوستان این برج به عنوان یک مرکز تخصصی در معرض دید عموم قرار می گیرد.
وی یادآوری می کند: محوطه برج خلعت‌پوشان در قالب یک بوستان تخصصی برای بهره‌مندی اساتید، دانشجویان و عموم گردشگران ساماندهی می شود.
عمارت خلعت پوشان تبریز در دوازدهم اردیبهشت سال ۱۳۷۷ به شماره ۲۰۱۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.