چهارشنبه, ۲ مهر ۱۴۰۴ / ۱۵:۲۸:۴۳
این معلم با بیان این که پا درمیانی او در بسیاری از موارد با مخالفت خانواده‌ها مواجه شده است، می‌گوید: خداوند انسان را آزاد آفریده است و به نظرم دختران باید سن رشدیشان را طی کرده و به رشد عقلی، اجتماعی و عاطفی برسند و خودشان انتخاب کنند، سن کم و استعداد دانش آموزانم در برخی موارد باعث میشد، پا درمیانی کرده و با خانواده‌ها حرف بزنم و تنها در برخی موارد توانستم تا سن ازدواج شاگردانم را چند سالی به تاخیر بیندازم!.
وی ادامه می‌دهد: ازدواج در سن پایین جزو سنتهای مناطق روستایی است و شاید از نظر اهالی آن منطقه، دختری که ۱۵ سال دارد و هنوز مجرد است، سن ازدواجش گذشته است!.، خانواده‌ها دلیل شوهر دادن دختر بچهها را این گونه بیان میکردند که برای این که پسرانمان از روستاهای دیگر زن نگیرند، دختران را از همان بچهگی نشان میکنیم و چند سال بعد عروسی می‌کنند. پدر یکی از بچهها به من گفت تا بوده همین بوده آقا معلم، تو نمیتوانی راهی را که صد سال است پدران ما رفتهاند یک شبه عوض کنی، چندین بار هم تهدید شدم و کتک خوردم، من نتوانستم جلوی شوهر دادن دختر بچهها را بگیرم و هر ماه شاهد این اتفاق بودم.
وی اضافه می‌کند: شاگردانی که تا دیروز پای کلاس درس مینشستند، امروز عروس شده بودند و با موهای رنگ شده و ابروهای اصلاح شده در حالی که چادر به سر داشتند با زنان دیگر خوش و بش میکردند و از من رو میگرفتند و چند سال بعد بچه به بغل، با کمری خم شده و کولهباری از مشکلات، دیگر شباهتی به بچه مدرسهایهای شاد دیروز نداشتند.
«رباب جاهد»، معلمی دیگری که در روستای «ایوند» صوفیان تدریس می‌کند در ادامه از تجربیاتش در خصوص ازدواج‌های زیر ۱۵ سال در این روستا می‌گوید: روستای ایوند، ۳۰ کیلومتر با تبریز فاصله دارد و من در پایهی اول ابتدایی در کلاسی مختلط تدریس میکنم، اکثر دختران در این روستا از پایه ششم به بعد و در کلاس هفتم و هشتم، ازدواج می‌کنند، مدرسهی ابتدایی و راهنمایی در این روستا در کنار هم قرار داشته و چون با همکاران مدرسه راهنمایی در ارتباط هستم، از آنها میشنوم که امروز هم یکی از دانش آموزانش ازدواج کرده است.
وی ادامه می‌دهد: اکثر والدینی که به من مراجعه می‌کنند، ۲۲ یا ۲۳ سال بیشتر سن ندارند و خودشان در سنین پایین ازدواج کرده‌اند، حتی پسران هم در این روستا قبل از خدمت سربازی ازدواج می‌کنند، ازدواج در سن پایین در این روستا به یک نوع فرهنگ تبدیل شده است.
وی با اشاره به دوران تدریسش در روستای «کلانکش ساری» صوفیان بیان می‌کند: آمار ازدواج در سنین پایین در این روستا هم، بالا بوده و به دلیل کم بودن تعداد خانوارها، درصد ازدواج‌های فامیلی در این روستا و تولد کودکان عقب مانده بیشتر است، یکی از همکارانم که در این روستا تدریس میکرد، شاهد ازدواج یکی از دختران کلاس اولی در کلاسش بوده است.
جاهد ادامه می‌دهد: ازدواج در این روستاها اکثرا به این صورت است که پدربزرگها در مسجد با هم قرار میگذارند تا نوههایشان که سن چندانی هم ندارند، با هم ازدواج کنند و دختر و پسر را نامزد می‌کنند، دختر بچهی ۱۲ ساله چیزی از زندگی نفهمیده است که ازدواج کند، همین ازدواج‌ها در بزرگسالی به هم میخورند و یکی از طرفین با این ادعا که بچه بوده است و طرف دیگر را دوست ندارد، ازدواج را به هم می‌زند، واقعا ناراحت میشوم وقتی می‌بینم یک دختر ۱۲ ساله با کسی ازدواج کرده است که ۲۰ سال از خودش بزرگتر است!.
وی اضافه می‌کند: در جلسهی اولیا و مربیان که ماهی یک بار برگزار می‌شود، بیشتر از آن که برای مباحث درسی وقت بگذاریم، برای صحبت با مادرها وقت صرف میکنیم تا دخترانشان را در سن پایین شوهر ندهند، اما آنها میگویند، تصمیم گیرندهی نهایی، پدران هستند و اگر دختر ما به سن ۱۷-۱۸ سالگی رسید و کسی او را نگرفت، مسئولیتش با چه کسی است؟!.
وی تاکید می‌کند: از آنجایی که ازدواج زودهنگام می‌تواند زمینه بارداری‌های زودتر از موعد را نیز برای دختران فراهم کند، ممکن است تبدیل به یکی از تجارب مخاطره آمیز در زمینه سلامتی برای آنان شود، مخاطرات بارداری‌های زودتر از موعد برای مادران مانند مرگ و میر مادران به دلیل پیچیدگی های بارداری و زایمان و مشکلاتی مانند ناهنجاری‌های مادرزادی و سلامت جنین و نوزاد در خصوص کودک قابل بحث است، سلامت مادر و کودک هر دو می‌تواند تحت تاثیر مراقبتهای قبل و حین بارداری و همچنین بعد از زایمان باشد که به نظر می‌رسد در ازدواج‌های زودهنگام کمتر از چنین مراقبت‌هایی برخوردار باشند و به همین دلیل احتمال مواجهه با مسائل و مشکلات سلامتی برای افراد دارای تجربه ازدواج زودهنگام بیشتر از سایر ازدواج‌ها خواهد بود، چرا که مسائل مربوط به سلامت و رفتارهای سلامت محور افراد شدیدا تحت تاثیر بلوغ اجتماعی و تحصیلات آنها است که ازدواج زودرس زمینه دستیابی به چنین بلوغ و مهارت‌هایی را اگر کاملا از بین نبرد، دست کم تا حد بسیار زیادی، محدود خواهد کرد.
استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه تبریز در ادامه اظهار می‌کند: از آنجایی که بیشتر ازدواج‌های زودرس زمانی اتفاق می‌افتند که افراد درگیر در آن از بلوغ اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی لازم برای یک رابطه زناشویی و اجتماعی موفق را توسعه ندادهاند، معمولا رابطه زوجین دور از الگوهای امروزین پذیرفته شده‌ای است که از آن تحت عنوان الگوهای ارتباطی مشارکتی خانوادگی یاد می‌شود، جایی که هر دو زوج به شکل اشتراکی مسائل و امورات خانوادگی را مدیریت کنند، بنابراین ازدواج‌های زودهنگام عموما در معرض روابط نابرابر بین زوجین بوده و بیشتر به نفع مردان تنظیم می‌شوند و در این رابطه نابرابر، حقوق زنان عمدتا به شکل کامل در نظر گرفته نشده و حتی مصادیقی از خشونت‌های مختلف در ابعاد جسمانی، جنسی، مالی و اجتماعی علیه زنان در چنین روابطی را می‌توان در نظر گرفت.
وی می‌گوید: روابط چنین زوجینی با گروه خویشاوندی نیز عموما از نوع منفعلانه بوده و معمولا زوجین تحت نظارت‌های شدید گروه فامیلی و خویشاوندی، روابط درون خانواده را تنظیم می‌کنند و به نظر می‌رسد چنین رابطهای، متن مناسبی را برای رشد و بالندگی کامل طرفین فراهم نمیکند، طبیعی است که بحث پرورش و تربیت فرزندان حاصل از چنین ازدواجهایی تا حد زیادی نیز می‌تواند تحت شعاع قرار گیرد.
وی در ادامه عنوان می‌کند: اگر جامعه به عنوان یک کل از عناصر فردی و خانوادگی ساخته شده و خانواده به عنوان اولین سلول اجتماعی در نظر گرفته شود، سلامت خانواده عامل اصلی سلامت جامعه نیز خواهد بود و به نظر می‌رسد، ازدواج زودهنگام از این منظر، به عنوان یکی از دغدغه‌های اجتماعی قابل طرح بحث و نیازمند توجه و مدیریت است.
آقایاری با اشاره به عوامل جامعه شناختی موثر بر کودک همسری بیان می‌کند: ازدواج زودرس به عنوان یک تجربه انسانی و اجتماعی، می‌تواند تحت تاثیر عوامل بسیاری باشد که ممکن است ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در این میان نقش بارزی داشته باشند، تنگناهای اقتصادی و فقر می‌تواند زمینه ازدواج زودرس، به ویژه برای دختران را فراهم آورد. در جوامعی که شرایط اقتصادی زندگی به صورتی باشد که دختران کمتر به عنوان نیروی کار موثر در حیات اقتصادی خانواده مطرح باشند، احتمال این که خانواده جهت کاستن از فشارهای اقتصادی علاقهمند به ازدواج زوهنگام دختران خود باشد، دور از ذهن نیست.
وی در ادامه بیان می‌کند: همچنین با توجه به این که در اکثر خانواده‌ها، پدران در مورد ازدواج دخترانشان، تصمیم گیری می‌کنند و با توجه به ترس از ماندن دختران در خانه و عدم امکان ازدواج برای آنها، خانواده‌ها به ازدواج زودرس فرزندان دختر تمایل پیدا می‌کنند، چرا که در متن اجتماعی و فرهنگی ایران عبارت “پیردختر” معمولا دارای بار معنایی منفی است و ازدواج زودرس می‌تواند راهی برای فرار از چنین تجربه منحوس اجتماعی احتمالی در آینده باشد. تاثیر این عامل چنان بالا است، که می‌تواند ازدواج زودهنگام را به تجربه‌ای هنجارین به ویژه در متن‌های سنتی و کمتر توسعه یافته تبدیل کند.
عضو هیات علمی دانشگاه تبریز در بخش دیگری از سخنانش با بیان این که ازدواج دو فرد در برخی موارد، بیشتر بر اساس اهداف و نیات خویشاوندی و فامیلی صورت می‌گیرد تا این که متمرکز بر اهداف و نیات دو طرف رابطه بوده باشد، می‌گوید: از این رو برخی مواقع تصمیمات خانوادگی و خویشاوندی زمینه ساز ازدواج زودهنگام است. در چنین شرایطی معمولا ازدواج می‌تواند با هدف نزدیک کردن یا تحکیم روابط خانوادگی و خویشاوندی صورت گرفته باشد، در برخی موارد گفته می‌شود که ازدواج زودرس بیشتر رابطه خانوادههای زوجین به یکدیگر را نزدیک‌تر می‌کند تا این که یک زندگی شاد و موفق را برای زوجین فراهم کند، عاملی که از آن به عنوان “شبکه اجتماعی خویشاوندی” یاد می‌شود، سبب می‌شود تا خانواده‌ها علاقهمند به تنظیم ازدواج‌های بین افراد جوان باشند.
وی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به برخی ارزش‌ها در جامعهی ایرانی اظهار می‌کند: بحث نجابت و باکرهگی دختران برای ازدواج از جمله ساختارهای فرهنگی غالب در متن ایران بوده و به نظر می‌رسد در متن فرهنگی ایران هنوز این مسئله، بدون توجه به جایگاه سکونتی (شهری-روستایی)، اقتصادی و اجتماعی مختلف افراد و خانوارها، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، به ویژه در متن‌های اجتماعی و فرهنگی سنتی‌تر، تاکید بسیار بیشتری بر این مسئله می‌شود.
این جامعه شناس در ادامه با اشاره به برخی لوازم ارتباط منعی نوظهور که زمینه‌ی روابط نظارت شده را فراهم می‌آورد، عنوان می‌کند: توسعه روابط مبتنی بر شبکه‌های اجتماعی و رسانههای ارتباطی نوین که تقریبا در دسترس تمامی افراد جامعه قرار گرفته است، زمینه روابط نظارت نشده در بین افراد دو جنس در سنین پایین را نیز فراهم می‌آورد، می‌توان به والدین حق داد که نگران روابط فراتر از عرف جامعه بین دختران و پسران هر چند خردسال خود باشند، بنابراین فراهم آمدن زمینه برای روابط نظارت نشده بین دو جنس، نگرانیهای جدی برای والدین و به ویژه پدرانی را می‌تواند فراهم کند، طبیعی است که بحث روابط فراتر از دایره ازدواج برای دختران و پسران برای والدین قابل تحمل نخواهد بود.
وی ادامه می‌دهد: چیزی که در تعابیر عامه از آن به عنوان “زود باز شدن چشم و گوش بچه‌های امروز” یاد می‌شود، اولا زمینه روابطی را فراهم می‌آورد که در نهایت منجر به ازدواج زودرس برای خود زوجین می‌شود و ثانیا به دلیل ترس والدین از بروز مباحث ناموسی و خانوادگی مرتبط با چنین روابطی، می‌تواند آنها را به تایید و تجربهی ازدواج زودهنگام پسران و دختران خود، به ویژه در متن‌های سنتی‌تر و کمتر توسعه یافته، متقاعد سازد. شاید به همین دلیل باشد که در ساله‌ای اخیر در برخی مناطق محروم روستایی برخی استانهای کشور، ازدواج در سنین پایین در حال افزایش است.
وی در ادامه اظهار می‌کند: باید اذعان کرد که جامعه ایرانی جامعهای متنوع و ناهمگون بوده و این ویژگی، یکی از ویژگیهایی است که بسیاری کشورهای در حال گذار از آن برخوردارند، معمولا در مجموعه تحولات اجتماعی چنین کشورهایی، همگونی کاملی دیده نمیشود و به همین دلیل از این دست از تحولات تحت عنوان “تغییر-ثبات” یاد می‌شود، چنین جوامعی هرچند در پاره‌ای تجارب خود کاملا مدرن شده و رفتارهای مشابه آنچه در کشورهای توسعه یافته دیده می‌شود را کپی برداری کرده و حتی در پاره‌ای موارد ممکن است روی دست آنها بلند شوند!، اما در پاره‌ای موارد دیگر به سنتها و رسوم اجتماعی خود وفادار باقی میمانند. چنین شرایطی در متن تحولات خانواده در ایران نیز کاملا مصداق دارد. برخی تجارب خانوادگی در ایران، به عنوان مثال طلاق، کم و بیش دارد از الگوهای بیشتر کشورهای توسعه یافته تبعیت می‌کند، اما در مواردی مانند ازدواج خویشاوندی یا ازدواج زودهنگام، تفاوتهای عمدهای با کشورهای توسعه یافته دارد
وی می‌گوید: تمام تصمیمات مربوط به خانواده و ازدواج، بر اساس ارزش کلی آن تجربه در متن ساختارهای خانوادگی و اجتماعی شکل میگیرند. می‌توان ادعا کرد که ازدواج زودهنگام هم مثل همه تجارب دیگر، دارای مزایا و معایبی است، به نظر می‌رسد این نوع از ازدواج، منافع عینیتر، زودرس و قابل لمستری برای خانواده‌ها دارد، از جمله این منافع می‌توان به تامین نیازهای جنسی طرفین رابطه به ویژه در متنی که تمام روابط مورد تایید جنسی بایستی در متن دایرههای رسمی ازدواج شکل گرفته باشد، تامین منویات نظام مردسالارانه مبنی بر تحکم بر دختران و زنان که زود شوهر دادن آنها عملا تامین این نیاز پدرسالارانه نیز می‌تواند تلقی شود، کم کردن یک عضو “نان خور” خانواده، حفظ شبکه خویشاوندی و تقویت آن، به ویژه اگر در ساختارهای اجتماعی و فرهنگی موجود این مسئله مهم تلقی شود، حفظ آبروی خانوادگی و جلوگیری از مسائل ناموسی و روابط جنسی نظارت نشده و کمک به پیگیری سیاست گذاریهای جمعیتی تشویقی که می‌تواند زمینه باروری بالا را فراهم آورد، اشاره کرد.
استاد گروه علوم اجتماعی دانشگاه تبریز در پایان خاطرنشان می‌کند: اگر سلامت اجتماعی به معنای رابطه مناسب بین فرد و جامعهای که در آن زندگی می‌کند یا به معنای وجود ساختارهای اجتماعی و فرهنگی باشد که در جهت منافع حداکثری و خیر عمومی باصطلاح گام بر می‌دارد، ساختارهای سالم خانوادگی، اجتماعی و فرهنگی به سراغ مدیریت مسائل خود رفته و حتما راههای منطقی‌تری برای مدیریت مسئله در پیش خواهند گرفت.
ایسنا
