جمعه, ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۴ / ۱۶:۵۹:۵۶
مدارک مستند موجود نشانگر آن است که ورزش باستانی “چوگان” در کهن شهر تبریز سابقه ای ۸۰۰ ساله داشته و اتفاقا همین اسناد هم یکی از دلایل ثبت جهانی این ورزش به نام ایران در یونسکو بوده است.
مهرداد خوشکار مقدم/ آذر صبح: هیچ یک از ورزش های بومی و باستانی ایران بدون حکمت نبوده و تقریبا اغلب آنها با هدف برای آماده نگه داشتن روحیه سلحشوری، مبارزه و مقاومت مردمان ایران زمین در برابر تهدیدات خارجی پدید آمده اند.
در کنار ورزشهایی چون: کشتی، ورزش های باستانی و تیراندازی و اسب سواری، “چوگان” ورزشی است که حالتی کاملا نظامی داشته و سوارکاران ایرانی از عهد کهن با این ورزش استعداد جنگی و مهارت های سوارکاری خود را به نمایش می‌گذارند.
چوگان، ورزش باستانی مردمان ایران زمین
برخی منابع چوگان را کهن‌ترین بازی ورزشی جهان می‌شناسند زیرا بر دست‌نوشته‌ای که زمان آن نزدیک به ۶٠٠ سال پیش از میلاد مسیح است، بازی چوگانی میان ایرانیان و تورانیان گزارش شده است.
برای نخستین بار در کارنامه اردشیر بابکان از چوگان نام برده شده و پس از آن تقریباً هیچ یک از شاعران و نویسندگان قدیم ایرانی را نمی‌توان یافت که به ترتیبی سخن از چوگان به میان نیاورده باشند. افسوس که این نوشته‌ها شیوه بازی چوگان را به روشنی بازگو نکرده‌اند.
برای نمونه در شاهنامه شمار بازیکنان چوگان ۱۴ تن گفته شده “در هر گروه هفت‌تن بازی می‌کنند و با ربودن گوی و رساندن آن به انتهای میدان برتری می‌یابند”.
قابوسنامه شمار بازیکنان را هشت نفر می‌نامد که شش تن میان میدان و دو تن دیگر در دو سر میدان جای می‌گیرند.
سابقه ۸۰۰ ساله ی چوگان در تبریز
رشید شهشهی، رییس هیئت چوگان آذربایجان شرقی با بیان اینکه مدارک رسمی سابقه ی ۸۰۰ ساله چوگان در تبریز جمع آوری شده است می گوید: اتفاقا همین اسناد هم یکی از دلایل ثبت جهانی این ورزش به نام ایران در یونسکو بوده است.
وی با اشاره به استفاده از میدان صاحب آباد تبریز به عنوان زمین بازی چوگان توسط صفویان اضافه می کند: پس از انتقال پایتخت از تبریز به اصفهان، صفویان میدان “نقش جهان” را از روی میدان “صاحب آباد” تبریز در این شهر احداث می کنند.
شهشهی خاطرنشان می کند: در ایام جمع آوری اسناد لازم برای ثبت جهانی چوگان به نام ایران در یونسکو، به مدارک قدیمی معتبری دست یافتیم که نشان می دهد میدان صاحب آباد تبریز، نخستین میدان رسمی بازی چوگان در جهان به شمار می آید.
به گفته وی، بر اساس یافته های تاریخی، سابقه بازی چوگان در ایلام ۹۰۰ سال، در تبریز ۸۰۰ سال، در اصفهان ۳۰۰ سال و در تهران نیز ۱۵۰ سال بوده است.
رحیم قاسم زاده، بخشدار مرکزی تبریز نیز که در جریان جمع آوری اسناد بازی چوگان قرار داشته است می گوید: چوگان اولین بازی رسمی تیمی ابداع شده در جهان و گوی آن اولین توپ بازی یک ورزش تیمی به شمار می آید.
وی یادآور می شود: طی بررسی اسناد و مدارک لازم برای ثبت جهانی چوگان در یونسکو، به شواهد معتبری در موزه های استانبول دست یافتیم که نشان می دهد تبریز، مهد نخستین زمین رسمی چوگان در جهان به شمار می آید.
به گفته قاسم زاده، یکی از اهداف ابداع ورزش چوگان در آن ایام، تبدیل نزاع و جنگ ملل به یک رقابت قانونمند در قالب یک بازی رزمی گروهی بوده است.
ثبت جهانی چوگان به نام جمهوری اسلامی ایران
جمهوری آذربایجان در راستای ثبت تمام ویژگی های فرهنگی اقوام و ملل مختلف به نام خود، نخستین کشوری بود که به فکر ثبت چوگان در یونسکو افتاد.
با اینحال اما درخواست این کشور به دلیل نبود اسناد و مدارک معتبر، در هشتمین نشست کمیته میراث ناملموس یونسکو د پذیرفته نشد و تنها این کشور توانست بازی محلی قره‌باغ را به عنوان چوگان آذربایجانی ثبت کند.
ابوالفضل قارایف نماینده جمهوری آذربایجان در یونسکو در حاشیه این اجلاس در پاسخ به انتقادات مطرح شده نسبت به اینکه چرا قصد دارید بازی یک کشور دیگر را به نام خود ثبت کنید گفته بود: چوگان یک بازی مشترک منطقه‌ای و یک میراث مشترک فرهنگی است و همه کشورها از جمله ایران می‌توانند در ثبت مشترک جهانی آن سهیم باشند!
درنهایت رایزنی‌های بین‌المللی و همکاری نزدیک وزارت ورزش و جوانان و سازمان میراث فرهنگی برای تهیه اسناد و مدارک لازم نتیجه داد تا رشته چوگان در دوازدهمین اجلاس کمیته حفاظت از میراث ناملموس یونسکو در کره جنوبی به سال ۲۰۱۷ به نام جمهوری اسلامی ایران ثبت شود.
تهیه پرونده این بازی همزمان با نامگذاری شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی (ایکوموس)، به مناسبت نام روز جهانی محوطه‌ها و یادمان‌ها با عنوان «میراث ورزش» صورت گرفته است که هر ساله هدفی را در قالب عنوان یا شعار برجسته می‌کند.
میراث‌های ورزشی، جنبه‌ای از خلاقیت‌های انسانی است که به کیفیت‌های فرهنگی توجه می‌کند. تاریخ ورزش با فرهنگ‌های کهن گره خورده است و به لحاظ ارزش‌های برجسته آن است که شاهد توسعه معماری، هنر و فناوری‌های مرتبط با آن در طول اعصار هستیم.
تبریز به دنبال احیای نام و جایگاه خود در ورزش چوگان
به دلایلی که معلوم نیست، ورزش چوگان در ایران به ورطه ی فراموشی سپرده شده و کشورهایی چون آرژانتین و پاکستان و هند به مدعیان این رشته مهیج و نشاط آور تبدیل شده اند.
در این میان، با شکل گیری مجدد چوگان در ایران، کهن شهر تبریز که خود زمانی مهد این ورزش در ایران و جهان به شمار می رفت، از قافله استان هایی چون تهران و البرز و اصفهان و حتی قزوین عقب ماند تا اینکه از دو سال گذشته به همت بخش خصوصی و حمایت مسئولان دولتی، هیئت چوگان در آذربایجان شرقی راه اندازی شد.
رشید شهشهی به عنوان نخستین رییس هیئت چوگان آذربایجان شرقی با بیان اینکه از عمر این هیئت کمتر از دو سال می گذرد ادامه می دهد: با توجه به هزینه بر بودن این ورزش، در این مدت کم هم با حمایت های بخش خصوصی و همراهی مسئولان، گام های بزرگی برای احیای چوگان در تبریز و آذربایجان برداشته شده است.
وی با اشاره به اینکه در دو سال گذشته، کلاس های مختلف آموزش مربیان و چوگان بازان در سطوح مختلف برگزار شده است اظهار می دارد: تلاش ما بر این است که چوگان بازان تبریزی به عرصه های ملی و بین المللی راه یافته و برای کشور افتخار آفرینی نمایند.
اسناد مربوط به چوگان ایرانی که در موزه “توپ کاپی” ترکیه نگهداری می شود
به گفته شهشهی، این هیئت فعالیت خود را با ۱۲۰ نفر شروع کرده و پس از دو سال این تعداد به ۱۷۰ چوگان باز رسیده است.
وی با اشاره به حضور فعال بانوان اسب سوار در تبریز و آذربایجان شرقی، راه اندازی کمیته خواهران و تشکیل تیم چوگان بانوان را اولویت دوم این هیئت در آذربایجان شرقی می خواند.
شهشهی با اشاره به فعالیت هشت هیئت چوگان در ایران اضافه می کند: هم اکنون تهران و کرج از بیشترین امکانات برخوردارند و اصفهان و تبربز در رده های بعدی قرار می گیرند.
اسب و زمین، نیازهای اولیه ورزش چوگان
رییس هیئت چوگان آذربایجان شرقی با اشاره به هزینه بر بودن این رشته ورزشی خاطرنشان می کند: هر نفر چوگان باز در زمین رقابت حداقل به سه اسب با نژاد تروب رد (دوخون) نیاز دارد که تهیه آن بدون حمایت های مالی اسپانسرهای قوی و بخش خصوصی امکانپذیر نیست.
وی با بیان اینکه ۵۰ درصد چوگان را “اسب” بازی می کند ادامه می دهد: هم اکنون تعداد دو هزار و ۴۰۰ اسب در نژادهای مختلف در تبریز وجود دارد که تعداد محدودی از آنها ورزشی هستند.
شهشهی یادآور می شود: علاوه بر این، ما با محدودیت زمین بازی مواجه هستیم چراکه نیاز اصلی ما زمینی است که هشت برابر زمین فوتبال وسعت داشته باشد!
تبریز به دنبال احداث پارک چوگان
با توجه به گسترش علاقمندان چوگان، مسئولان آذربایجان شرقی به دنبال احداث پارک ۵۰ هکتاری چوگان در حومه تبریز هستند.
رحیم قاسم زاده، بخشدار مرکزی تبریز در این خصوص می گوید: از سال گذشته به دنبال رایزنی هایی که با هیئت چوگان و اسب سواری صورت گرفت، منطقه‌ی “آرپادره سی” برای توسعه این ورزش انتخاب گردید.
وی هدف از رایزنی های صورت گرفته را تجمیع پتانسیل بخش خصوصی و همکاری بخش دولتی برای ارتقای جایگاه اسب سواری و چوگان در تبریز خوانده و اضافه می کند: چند محل در محدوده آرپادره سی برای احداث پارک ۵۰ هکتاری چوگان و اسب سواری مکانیابی شده و در مرحله مطالعه قرار دارد.
قاسم زاده تحقق این هدف را در سایه ی همکاری بخش خصوصی و نهادهای دولتی و رسانه ها دانسته و خاطرنشان می کند: این موضوع باید به یک مطالبه عمومی در آذربایجان شرقی تبدیل شود.
بخشدار مرکزی تبریز یادآور می شود: این مجموعه می تواند با حمایتهای گسترده ارگان های دولتی و بخش خصوصی شکل گرفته و یک مجموعه آبرومند با کاربری های مختلف تاسیس شود.
تقی کرمی، مدیر کل دفتر امور روستایی استانداری آذربایجان شرقی نیز در این خصوص با بیان اینکه اهتمام مسئولان برای احیای ورزش چوگان در تبریز است می گوید: احداث پارک چوگان ظرفیت بزرگی برای یک تحول فرهنگی، ورزشی و حتی اقتصادی در آذربایجان شرقی خواهد بود.
وی با بیان اینکه راه اندازی چنین مموعه ای به همکاری بین بخشی نیازمند است تاکید می کند: آماده ایم با همکاری اداره کل منابع طبیعی و اداره کل ورزش و جوانان، زمین زمین مورد نیاز برای راه اندازی پارک اسب سواری و چوگان را واگذار کنیم.
مدیر کل دفتر امور روستایی استانداری آذربایجان شرقی همچنین از آمادگی این مجموعه برای ارائه تسهیلات بانکی با نرخ بهره ۶ درصد برای تسریع در احداث این مرکز خبر داده و ادامه می دهد: آذربایجان شرقی پتانسیل بالایی برای گسترش ورزش های مرتبط با اسب و سوارکاری دارد بطوریکه همه ساله جشنواره اسب دوانی قره یه، رقابت های کورس خواجه و … در آذربایجان شرقی برگزار می شود.
گفتنی است، روز ۲۲ مرداد با نخستین سالگرد ثبت چوگان به نام ایران در یونسکو مصادف است. قرار است در این روز چوگان بازان سراسر ایران در رژه ای نمادین شرکت کرده و جهانی شدن این ورزش باستانی را جشن بگیرند.
چوگان بازان تبریزی نیز با شرکت در این مراسم، امیدوارند بتوانند با همکاری مسئولان، این ورزش فراموش شده را در دیار حماسه و ایثار احیا نمایند.
