تبریز دارای ۴۴۰۰ هکتار بافت فرسوده و حاشیه نشین بوده و توپوگرافی خشن، پلههای بیشمار و کج و معوج و نبود زیرساختهای مناسب برای زندگی از جمله ویژگیهای مناطق حاشیه نیشین به شمار میآید.
به گزارش آذر صبح، وضعیت کوچهها در این مناطق به گونهای است که عبور چند نفر با هم از کوچه و حتی حمل یک صندلی از آن به سختی صورت گرفته و در صورت بروز یک حادثه، امکان امداد رسانی وجود ندارد.
حل مشکلات حاشیهنشینان در طول سالیان مختلف، شعار انتخاباتی بسیاری از کاندیداهای شورای شهر بوده و جدیترین قدم برای رفع مشکل حاشیهنشینی در زمان صادق نجفی (شهردار سابق تبریز) برداشته و مقرر شد تا در راستای اجرای طرح بازآفرینی شهری، ساکنان مناطق حاشیه نشین به بافتهای کارآمد منتقل شوند.
طرح بازآفرینی شهری یکی از طرحها با رویکردی جامع و یکپارچه برای هدایت روند رشد و توسعه شهرها در جهت پاسخگویی به چالشهای برآمده از تغییرات و نیازهای نسل جدید است به گونه ای که ضمن پیشگیری و حل مشکلات شهری، به پیشرفت و بهبود پایدار کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و محیطی منجر شود. برنامه ملی بازآفرینی شهری در تاریخ نوزدهم بهمن ماه ۹۶ با دستور رئیس جمهور، آغاز شد .
در بند الف ماده ۵۹ قانون برنامه ششم توسعه تصریح شده است که وزارت راه و شهرسازی، وزارت کشور و شهرداریها مکلفند نسبت به احیا، بهسازی، نوسازی، مقاوم سازی و بازآفرینی سالانه ۲۷۰ محله از بافتهای ناکارآمد میانی، تاریخی و سکونت گاههای غیررسمی اقدام کنند، اما مطالعات همه جانبه به منظور انتقال حاشیه نشینان به سکونتگاه جدید از ضروریاتی است که به نظر میرسد در برنامه بازآفرین شهری تبریز چندان به آن توجه نشده است.
۱۰ هزار واحد مسکونی در حاشیه ی شهر به مناطق جدید منتقل می شوند
استاندار آذربایجان شرقی چندی پیش در بازدید از پروژههای شهرداری تبریز گفته بود با اجرای طرح بازآفرینی شهری، ۱۰هزار واحد مسکونی در حاشیه ی شهر به مناطق جدید منتقل میشوند . این طرح شامل دو بخش بافت فرسوده و حاشیه نشینی بوده که خوشبختانه در تبریز، مقدمات خوبی در هر دو بخش فراهم شده که اگر به خوبی پیش برود، نتایج خوبی را برای ۳۵۰ هزار نفر حاشینه نشینی که در تبریز ساکن هستند، خواهد داشت. تسهیلات و مکان جدید برای انتقال از جمله مشکلاتی است که با همکاری شهرداری و اداره کل راه و شهرسازی برطرف میشود .
شهردار تبریز نیز در این بازدید بیان کرده بود طرح بازآفرینی شهری یکی از طرحهایی است که با جدیت پیگیر آن هستیم، به طوری که تا کنون، ۱۷۱ واحدی که در حاشیهی شهر قرار داشتند یا جزو بافت فرسوده به شمار میآمدند، منتقل شدهاند، تلاش میکنیم تا ساخت و سازها به صورت انبوه انجام شوند تا ساکنان در جاهای دیگر پراکنده نشوند .
بر اساس این گزارش؛ تاکنون ۱۷۱ واحد از خانهها در مناطق حاشیهنشین به اتوبان پاسداران تبریز منتقل شده و ۶۰۰ واحد نیز در شهرک اندیشه تبریز در دست احداث است.
انتقال ۱۷۱ واحد از سکونتگاهها در بافت فرسوده به اتوبان پاسداران تبریز، شروعی دردساز برای ساکنان شد و آنها را با مشکلاتی درگیر کرد که در مناطق حاشیه نشین و بافت فرسوده با آن درگیر نبودند. این پروژه در حالی اجرا شد که وضعیت مالی متقاضیان در نظر گرفته نشده بود و ساکنان این ۱۷۱ واحد هم اکنون با مشکل تملک زمین و پرداخت وام مسکن دست و پنجه نرم میکنند. به گفتهی ساکنان، کیفیت مسکن و فراهم نبودن زیرساختها از دیگر مشکلاتی واحدهای مسکونی جدید بوده و ساکنان معتقد هستند که خانهی خودشان در حاشیهی شهر، کیفیت بهتری از واحدهای کنونی داشت.
در حال حاضر پروژهی انتقال ۶۰۰ واحد مسکونی بافت فرسوده به شهرک اندیشه تبریز در حال اجرا بوده و به نظر میرسد این پروژه نیز بدون مطالعات آینده پژوهانه کلنگ خورده است؛ چرا که سر ریز شدن ناگهانی جمعیتی بیشمار به یک منطقه، مردم را با کمبود امکانات خدماتی، رفاهی و بهداشتی همچون مدارس، درمانگاه و بیمارستان مواجه کرده و تجربهی مشکلات شهر جدید سهند و پروژهی مسکن مهر را تکرار خواهد کرد.
فریدون بابایی اقدم، عضو کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی شهر تبریز در گفتوگو با ایسنا، منطقه آذربایجان شرقی با بیان این که حاشیه نشینی یکی از بزرگترین چالشها در کشور و به ویژه کلانشهر تبریز است، گفت: مشکل حاشیهنشینی در کنار بافتهای ناکارآمد و کمبود مسکن، دولت را بر آن داشته است تا سیاستهایی را در این خصوص اتخاذ کنند، این سیاست در دولتهای قبل در قالب مسکن اجتماعی و مسکن مهر نمود پیدا کرد و در دولت یازدهم و داوازدهم نیز با توجه به کمبود و کیفیت مسکن، طرح بازآفرین شهری مطرح شد.
وی ادامه داد: دولت نهم، منابع مالی خاصی برای ساخت مسکن مهر در نظر گرفته بود، اما منابع مالی برای اجرا و نوسازی پروژههای مسکن در دولت کنونی کم شده است، از این رو دولت امکانات، زمین و تسهیلات بانکی تا سقف ۹ درصد را در اختیار توسعهگران قرار میدهد.
وی در ادامه با بیان این که انتقال ۱۷۱ واحد از مناطق حاشیه نشین به اتوبان پاسداران، بدون مطالعات جامعهی هدف و در نظر گرفتن سطح اقتصادی آنان اجرا شد، گفت: ساکنان با مشکلاتی همچون مالکیت زمین و وام مواجه هستند، حتی اگر مالک قبلی، زمین را تصرف کرده باشد، ساکنان کنونی، آن را خریدهاند و گفتن این که ساکنان، زمین را تصرف کردهاند، موجب جبههگیری آنها میشود. متاسفانه این ۱۷۱ واحد، با مطالعات کافی اجرا نشده و اکثر ساکنان ۱۷۱ واحد، زمان زندگی در مناطق حاشیه نشین حتی یک قبض پرداخت نشده نداشتند، اما اکنون توان پرداخت وام را ندارند.
بابایی اقدم با اشاره به زمان عودت بدهی در آیین نامه معاملاتی شهرداری عنوان کرد: طبق این آیین نامه، مدت عودت بدهی توسط مالک، ۳۶ ماه بوده و مالک باید بدهی را تا سه سال پس بدهد، اما کسی که کل درآمدش ۲۰۰ هزار تومان بیشتر نبوده و یا از طریق یارانه، امرار معاش میکند، چگونه میتواند وام یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومانی را پرداخت کند.
وی به پروژه ی ۶۰۰ واحدی شهرک اندیشه اشاره کرد و گفت: این پروژه نیز جزو تعهدات ریاست جمهوری در دولت نهم به تبریز بود و با وجود تمامی مشکلات، باید توجه داشت که مناطق حاشیه نشین دورهی گذار خود را سپری میکنند و زندگی تک واحدی به تدریج باید در قالب آپارتمان نشینی نمود پیدا کند.
وی عنوان کرد: در طرح بازآفرین شهری، سیاستها بر این است تا فاصلهی مکانی زیادی بین محل سکونت کنونی افراد و محل انتقال نباشد، اما برای اجرای این پروژه نیاز به مطالعات بیشتر، اطلاع از نظرات خود مردم و آموزشهای شهروندی است و علاوه بر مشارکت و نقش نهادهای دولتی، خدماتی، شهرداری و شورای شهر در اجرای درست طرح بازآفرینی شهری، مردم، سازمانهای مردم نهاد، سرمایهگذاران و دانشگاهها نیز در این میان نقش بسیار موثری دارند.
عضو کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی تبریز اضافه کرد: نگاه دولتمردان به بافتهای فرسوده و مناطق حاشیه نشین، نباید از بالا به پایین باشد و شاید یکی از دلایل شکست پروژههای دولت در حوزهی مسکن این باشد که خود مردم در این طرحها دخالتی نداشتهاند. امروزه، تجارب در دنیا نشان داده است که پروژههای مشارکتی، بیشترین میزان موفقیت را کسب کردهاند.
وی خاطرنشان کرد: طبق مکاتباتی که با دفتر اسکان بشر سازمان ملل داشتهایم، مقرر شده است تا طرح سولات (برنامه ارزیابی و بهسازی مناطق حاشیه نشین) در تبریز نیز به عنوان یکی از ۳۰ شهر مقرر در این طرح، اجرا شود. یکی ازپنج محور مهم در این طرح، بحث امنیت مالکیت ساکنان است، در این طرح پس از تقسیم وظایف، به بررسی زیرساختها و قانونی بودن ساخت مسکن، وضعیت و کیفیت مسکن در منطقه مورد نظر پرداخت شده و سپس اقدام به ساخت مسکن میشود.
رسول درسخوان، عضو هیات علمی گروه شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز نیز در گفتوگو با ایسنا در این خصوص اظهار کرد: دفتر اسکان سازمان ملل در خصوص مشکلات مناطق حاشیه نشین و بافتهای فرسوده به درجاسازی تاکید دارد و جابجایی وقتی مطرح میشود که ساکنان در مناطق پرخطر مثل پهنهی کوه اسکان داشته باشند.
وی اضافه کرد: درجاسازی به بهسازی و ارتقاء محیط و مسکن در همان منطقه، بدون جابهجایی اشاره دارد.
وی در ادامه با اعلام مخالفت با اجرای چنین پروژههایی گفت: من در دوران عضویت در شورای شهر تبریز نیز مخالف این نوع از طرز تفکر بودم، چرا که معتقد هستم این گونه تصمیمات را افراد غیرمتخصص در شورا گرفتهاند و برخی نیز صرفا برای حفظ سمت به حرف شهردار وقت، گوش دادهاند.
درسخوان تاکید کرد: چنین نگاههایی به مسایل شهری، دیمی بوده و بهتر است تجارب موفق بازآفرینی دنیا را مطالعه کنیم، متاسفانه در پروژههایی از این دست، دیدگاه اقتصادی و سود مالی برخی سازمانها اولویت بیشتری دارد.
وی خاطرنشان کرد: باید توجه داشت که ارتقاء کیفیت و درجاسازی مهمتر از متلاشی کردن یک کلونی انسانی که طی چندین سال شکل گرفته، است.
بر اساس این گزارش؛ شناخت و مطالعه محلات میتواند گام موثری در برنامهریزی و توسعه شهری باشد، چرا که مکان، عنصر اصلی هویت بوده و ادراکات انسانی نیز به درک محیط و شکل گیری تصویر ذهنی کمک میکند، حال اینکه این پروژه، بدون شناخت روحیهی جمعی ساکنان محل در حال اجرا بوده و بیتوجهی به آسیبهای فرهنگی و اجتماعی ناشی از آن میتواند زیانبار باشد.
با توجه به این که محیط حاکم بر حاشیههای شهر و بافت فرسوده، سنتی بوده و اکثر ساکنان در این مناطق در منازل شخصی زندگی کرده و تجربهی زندگی آپارتمان نشینی را ندارند، انتقال ساکنان آن بدون آموزشهای شهروندی میتواند تبعات منفی ایجاد کرده و حاشیه ساز شود.
رضایتمندی مسکونی نیز از دیگر مواردی است که در انتقال ساکنان یک محله به منطقهای دیگر باید مورد توجه قرار بگیرد، رضایتمندی مسکونی به تصور فرد درباره این که اجتماع محلی درباره نیازهای شخصی چگونه عمل میکند و فرد تا چه حد در مواجهه با محل سکونت خود خرسند میشود، اشاره دارد، این یک ساخت اجتماعی است که بر محیط اجتماعی مانند تعلق و پذیرش محیط فیزیکی و در دسترس بودن خدمات اجتماعی تمرکز دارد.